Д.Сайханчулуун: Монгол Улс татварын ачаалал багатай орон

Татварын багц хууль ирэх оны нэгдүгээр сарын 1-нээс хэрэгжиж эхэлнэ. Үүнтэй холбоотой Татварын ерөнхий газрын Дотоод аудитын газрын дарга Д.Сайханчулуунтай хуулийн шинэчлэл, шинэ журмын талаар ярилцлаа.

-Ирэх оны нэгдүгээр сарын 1-нээс эхлэн шинэчлэн батлагдсан татварын багц хууль хэрэгжинэ. Уг хуулийг дагаж мөрдөх журмууд бэлэн болсон уу?

-Татварын багц хууль шинэчлэгдсэнтэй холбогдуулан 49 журам боловсруулсан. Эдгээр журмыг бүгдийг бэлэн болгосон бөгөөд Үүнээс 35 нь татвар төлөгч рүү чиглэсэн. Үлдсэн 15 журам нь татварын албаны дотоод үйл ажиллагаатай холбоотой учир татвар төлөгчдөд танилцуулах шаардлагагүй.

Татвар төлөгч рүү чиглэсэн 35 журмыг энэ оны аравдугаар сарын 11-ний өдрөөс эхлэн хэлэлцүүлэн, татвар төлөгчдөөс санал авч, журмын сүүлийн хувилбарыг бэлтгэх ажил хийж үндсэндээ дууслаа.

Татвар төлөгчдийн мөрдөх журам нь олон юм шиг сонсогдож байгаа ч багцлаад үзвэл зургаан бүлэгт хуваагдана. Тухайлбал, татвар төлөгчийг бүртгэхтэй холбоотой гурав, татвар ногдуулалт, тайлантай холбоотой хоёр, татварын хөнгөлөлт чөлөөлөлттэй холбоотой хоёр, буцаан олголт, олон улсын татвартай холбоотой зургаа гэх мэтчилэн дотроо задраад 35 болж байгаа юм.

Хуучин журмуудыг хуультайгаа нийцүүлэн өөрчилсөн. Харин олон улсын Татварын шинэ хуульд цогц өөрчлөлт орсон тул энэ журмууд үндсэндээ шинээр боловсруулагдаж байгаа гэж ойлгож болно.

-Шинэ хуулинд олон улсын татварын асуудал ямар байдлаар тусгагдсан юм бол?

-Иргэдийн дунд татвар төлөлт тэгш, шударга байж чаддаггүй, Монгол Улсын байгалийн баялаг, лицензийг гаднынхан эзэмшиж тэднээс татвар авахгүй байна, гэх асуудал яригддаг. Татварын хуульд олон улсын татварын асуудлыг тодорхой оруулж ирснээр дээрх маргаантай асуудлыг шийдэж өгч байгаа юм. Жишээ нь, манай улсын газрын баялгийг цаагуураа гаднынхан эзэмшээд эдгээрээс татвараа авахгүй байна гэдэг.

Гэтэл бодит байдал дээрээ Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж буй бүртгэлтэй компаниуд татвараа төлөөд, хувьцаа эзэмшигчид нь өөрчлөгдөөгүй.үйл ажиллагаа нь хэвийн явагдаж байдаг.

Харин Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа компанийн дээд талын, түүний дээд талын хувьцаа эзэмшиж байгаа гадаадын хөрөнгө оруулалттай компаниуд хоорондоо хувьцаагаа борлуулж, татвараас зайлсхийх тохиолдол цөөнгүй. Бид үүнийг илрүүлсэн ч татвар авах хуулийн зохицуулалт муу байсан. Мөн үнэ шилжилтийн асуудлыг бид энэ хуульд оруулж ирснээр Монгол улсаас эх үүсвэртэй орлого олж байгаа гадаадын компаниас ч татвар авах нөхцөл бүрдэж байгаа гэх мэтээр их олон заалт нэмэгдсэн.

-Шинэ оноос хэрэгжиж эхлэх хуулийн шинэчлэлийн бэлтгэл ажил хэр хангагдаж байна. Иргэд аж ахуйн нэгжүүдэд хүндрэл бэрхшээл тулгарахгүй шууд хэрэгжих боломжтой юу?

-Уг хуулийг төслийн ажлын явцад татвар төлөгчдийн дунд хэлэлцүүлж, татвар төлөгчдийн саналыг бүрэн тусгасан. Хууль өнгөрсөн гуравдугаар сард батлагдсанаас хойш татварын алба хуулийн сурталчилгаа, танин мэдүүлэх ажлыг эхлүүлсэн. Татварын албыг нийслэлийн, баруун, зүүн, төвийн дөрвөн бүсэд хувааж, татварын албадын байцаагчдыг сургалтад хамруулсан.

Бүх сувгаар татвар төлөгчдөд хуулийн сургалт, сурталчилгаа бүрэн хүрсэн гэж ойлгож байгаа. Татварын албаны үйл ажиллагааны шинэчлэлийн хүрээнд татвар төлөгчдийг цар хүрээ, үйл ажиллагааны төрлөөр нь дөрвөн төрөл (сегмент)-д ангилсан.

Сурталчилгаагаа сегментийн ангилалд тохирох хүсэл сонирхлоор нь ангилж явуулж байгаа. Шинээр боловсруулсан журмын хувьд 2019 оны арванхоёрдугаар сарын 10 гэхэд батлаад мөрдүүлнэ гэсэн төлөвлөгөөтэй байна. Тэгэхээр хууль хэрэгжиж, эхлэхэд бэлтгэл ажил бүрэн хангагдана гэж ойлгож болно.

-Татвар төлөгчийн дөрвөн төрлийн ангилалд 50 хүртэл сая төгрөгийн борлуулалтын орлоготой бизнес эрхлэгчид жилд нэг удаа тайлан гаргах зэргээр хялбаршуулсан горимыг тусгасан байсан. Энэ нь аж ахуйн нэгжүүдэд боломж олгож байгаа хэлбэр үү?

-Тийм. Бичил бизнес эрхлэгчид санхүүгийн мэдлэг боловсрол багатай. Хүнээр тайлангаа гаргуулдаг Тайлан гаргахад анхан шатны баримт хэрэгтэй. Гэтэл ихэнх бичил бизнес эрхлэгчдэд энэ баримт байдаггүй, үүнийгээ бүрдүүлж чаддаггүй гэх мэт хүндрэл гардаг. Тиймээс эдгээр бизнес эрхлэгчдээ дэмжих зорилгоор нэмэлт заалтууд оруулсан.

Гол нь тухайн бизнес эрхлэгч 50 хүртэлх сая төгрөгийн борлуулалтын орлоготой гэдгээ нотлох хэрэгтэй. Энэ орлогоо цахим төлбөрийн баримтаар батлах юм. Өөрөөр хэлбэл, НӨАТ-ын баримтыг үйлчилгээндээ бүрэн хэрэгжүүлж, баримтын дүнгээ манай байгууллагад илгээснээр борлуулалтын орлого нь баталгаажна.

Жилийн орлого нь 50 хүртэлх сая төгрөгийн борлуулалттай бизнес эрхлэгч тайлан өгөхөд заавал анхан шатны баримт бүрдүүлэх шаардлагагүй. Татвараа ч нэг хувиар төлнө.

-Мөн 1.5 тэрбум төгрөг хүртэлх борлуулалтын орлоготой аж ахуйн нэгжүүд нэг хувийн татвар төлөх зохицуулалттай болсон. Энэ нь далд эдийн засгийг ил болгож, тайлангаа үнэн зөв өгөх гарц мөн үү?

-Жижиг бизнес эрхлэгчид буюу 1.5 тэрбум төгрөгийн борлуулалтын орлоготой бизнес эрхлэгч тайлангаа жилд хоёр удаа гаргаад 10 хувийн татвар төлнө. Төлсөн татварын 90 хувиа буцааж авна гэсэн үг. Мөн энэ орлогоо нотлохын тулд цахим төлбөрийн баримт ашиглах ёстой.

Энэ татварын шинэчлэгдсэн хууль нь Монгол Улсад амьдарч байгаа бүх хүнд хамаатай. Ихэнх хүн үүнийг том компаниудад хамаатай гэж хараад байна. 50 саяас 1.5 тэрбум төгрөгийн орлоготой компаниудад хамааралтай. Иргэн бүр төлсөн төлбөрийн баримтаа аваад Цахим төлбөрийн системдээ бүртгүүлээд хэвшчих юм бол цаад утгаараа далд эдийн засаг устгах юм.

-Шинэ хуулиар иргэнд ямар таатай нөхцөл үүсэж байгаа вэ? 

-Иргэнд хамгийн их хамааралтай хууль нь Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хууль юм. Уг хуульд иргэдэд таатай нөхцөл бүрдүүлэх хэд хэдэн өөрчлөлт орсон. Тухайлбал, орон сууцны хөнгөлөлттэй зээл байна.

Ипотекийн зээл, банкны өндөр хүүтэй зээл хоорондын зөрүүд төлсөн дүнтэй тэнцэх хэмжээний татварын хөнгөлөлт үзүүлэх зохицуулалт орсон, Орон сууц худалдаж авах, шинээр анх удаа хувьдаа орон байр барьсан иргэн гурав хүртэлх сая төгрөгийн татварын хөнгөлөлт эдэлдэг байсан.

Шинэ хуулиар зургаан сая хүртэлх төгрөгийн татварын хөнгөлөлт эдэлнэ. Мөн өргөж авсан болон үрчилсэн хүүхдүүдийн сургалтын төлбөр хөнгөлөгддөг байсан. Үүн дээр дагавар хүүхдийг сургалтын төлбөрөөс чөлөөлөх гэх мэт таатай өөрчлөлтүүд нийлээд байгаа.

-Бичил бизнес эрхлэгчид татварын ачааллаас болоод бизнес эрхлэхэд хүндрэлтэй гэдэг. Хууль шинэчлэгдсэнээр энэ дарамт багасна гэж ойлгож болох уу?

-Манай иргэд татварын ачаалал гэдгийг ялгаж сайн олгохгүй байх шиг байна. Татварын дарамтыг өр төлбөрөө нэхээд утасдах, олон дахин нааш, цааш явах, тайлан тушаахыг сануулах гэх мэт татвартай холбоотой үйл ажиллагааг татварын ачаалал гэж ойлгодог.

Олон улсад татварын дарамт гэдгийг тухайн аж ахуй эрхлэгч нь улсдаа ямар нэгэн бизнес эрхлээд орлогоо цэвэр ашигтай нь харьцуулсан дүнгээс хэдэн хувиар татвар авч байна. Тэр нь тухайн бизнес эрхлэгчийн санхүүгийн үйл ажиллагаанд ямар нөлөө үзүүлж байна гэдгээр тодорхойлдог. Манай улсыг татварын ачаалал багатай улс гэж тодорхойлдог.