ТӨСӨВ-2023: Түгжрэл буурахгүй, нийтийн тээврийн үйл ажиллагаа доголдох нөхцөлийг төсвийн төсөл бүрдүүлжээ
Улаанбаатар хотод амьдарч байгаа 1.6 сая иргэний нэг болох бидний хувьд хамгийн ихээр тулгамдаж байгаа түгжрэл буурах эсэх, нийтийн тээврийн үйл ажиллагаа сайжрах эсэх, агаарын бохирдол буурах эсэх нь анхаарал татсан асуудал. Гэвч одоогийн боловсруулж, өргөн барьсан 2023 оны төсвийн төслөөр түгжрэлийг бууруулах хүрээнд эхлүүлсэн ажлууд царцаж, нийтийн тээврийн үйл ажиллагаанд доголдол үүсэх эрсдэл үүсээд байгаа нь нийслэлийнхнийг санааг зовоож байна.
2023 оны Нийслэлийн төсвийн алдагдал 910.8 тэрбум буюу 1 их наяд орчим төгрөг байхаар байна.
Тодруулбал, Төсвийн тухай хуулийн төслийн “Орон нутгийн 2023 оны санхүүгийн дэмжлэг, орон нутгийн хөгжлийн сан болон улсын төсөвт төвлөрүүлэх орлого, орон нутгийн хөгжлийн санд олгох орлогын шилжүүлгийн тооцоо” хэсэгт Улаанбаатар хотын суурь орлогыг 1,572,633 сая буюу 1.6 их наяд төгрөг хэмээн зааснаас 607 саяыг нь төсвөөс санхүүжүүлэхээр бичжээ. Энэ зөрүү буюу тэнцэл болох 965.6 тэрбум төгрөгийн 424.9 тэрбум төгрөг орон нутгийн төсөвт үлдэж, 540 тэрбум төгрөгийг улсын төсөвт төвлөрүүлэхээр тусгасан байна. Нийслэлийн төсвийн орлогыг ч мөн Сангийн яам эдийн засгийн хүндрэлтэй хэвээр байгаа энэ үед маш өөдрөгөөр төсөөлжээ.
Хэрэв төсөв энэ хэвээр батлагдвал Улаанбаатар хотод үүсэх хүндрэлүүдийг тооцсон байна. Үүнд:
Нийслэлийн 2023 оны төсвийн суурь зардалд хянагдаагүй зарим зайлшгүй санхүүжүүлэх урсгал зардал буюу
- сайжруулсан шахмал түлшний тээврийн зардал 17.2 тэрбум төгрөг
- нийтийн тээврийн үйлчилгээний машин цагийн зардлын зөрүү 52.2 тэрбум төгрөг
- хот тохижилтын зардал 60.8 тэрбум төгрөг
- дамжуулан зээлийн үндсэн болон хүүгийн төлбөр 162.6 тэрбум төгрөг зэрэг урсгал зардлыг санхүүжүүлнэ гэж тооцоход нийслэлийн төсөв 117.1 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай болохоор нөхцөл үүсжээ.
- Нийслэлийн 2023 оны төсвийн суурь зарлагад гадаадын зээл, тусламжаар нийслэлд хэрэгжиж буй төсөл, арга хэмжээний дамжуулан зээлийн эргэн төлөлт 115.1 тэрбум төгрөг, хүүгийн төлбөр 47.5 тэрбум төгрөг, нийслэлийн хариуцах хөрөнгө 212.4 тэрбум буюу нийт 375 тэрбум төгрөг огт тусгагдаагүй байна. Энэ нь 2023 онд эдгээр төсөл, арга хэмжээ үргэлжлэн хэрэгжих боломжгүй байдалд хүргэж байгаа аж.
- Нийслэлд өмнөх онуудад хэрэгжүүлж ирсэн хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга хэмжээний гэрээт ажлын үлдэгдэл 581.3 тэрбум төгрөг огт байхгүй болсон буюу энэ онд ажлаа эхлүүлсэн хувийн хэвшлийн компаниуд ирэх онд санхүүжилтээ авч чадахгүй, мөн л хямралын нөхцөл байдал руу татагдах нь.
Товчхондоо хөрөнгө оруулалтын эх үүсвэргүйгээс нийслэлд тулгамдсан бусад олон асуудлыг шийдвэрлэх боломжгүй байдал үүсжээ.
Нийслэлийн түгжрэлийг бууруулах томоохон зорилтын хүрээнд Улаанбаатар хотоос улсын төсөвт төвлөрүүлдэг мөнгийг 2024 он хүртэл нийслэлийн төсөвт үлдээж, зарцуулах шийдвэрийг Засгийн газар гаргасан. Гэвч 2023 оны улсын төсвийн төслөөр энэ бодлого хэрэгжихгүй байх эрсдэл үүссэн хэмээн холбогдох хүмүүс үзэж байна.
Тодруулбал, “Засгийн газраас Улаанбаатар хотын түгжрэлийг бууруулахад чиглэсэн төсөл, арга хэмжээнд жил бүр 420 тэрбум төгрөгөөс доошгүй байхаар 2021 онд шийдвэрлэсний дагуу 2023 оны төсвийн төсөлд нийт 339.7 тэрбум төгрөгийг тусгасан, ингэснээр иргэдийн нийтийн тээврээр зорчих боломж, сонголтыг нэмэгдүүлж, түгжрэлийг бууруулахад дэмжлэг үзүүлнэ гэж үзэж байна” хэмээн Төсвийн төсөлд дурджээ.
Гэвч энэхүү мөнгөн дүнг харвал Монгол Улсын сайд, Нийслэл Улаанбаатар хотын авто замын түгжрэлийг бууруулах Үндэсний хорооны даргын хөрөнгийн зардалд 339,743.2 сая төгрөг тусгасан ба тайлбарт бичсэнээр
- нийтийн тээврийн авто паркийг шинээр байгуулахад 21.7 тэрбум төгрөг,
- автобус худалдан авахад 318 тэрбум төгрөгийг нь зарцуулахаар тусгасан байна.
Өөрөөр хэлбэл, 339.7 тэрбум төгрөг зөвхөн автобус худалдан авахад зарцуулагдахаар хуульчлагдах гэж байгаа ба түгжрэлийг бууруулах бусад ажилд зарцуулах нь хууль бус болно гэж ойлгож болно.
Энэ нь мөн
- Түгжрэлийг бууруулах цогц арга хэмжээний хүрээнд хэрэгжүүлж эхэлсэн, он дамжин санхүүжих 420 тэрбум төгрөгийн төсөл, арга хэмжээ БҮРЭН ЗОГСОХ эрсдэл үүсгэж байна.
- Тухайлбал, Зайсангийн гүүр, Яармагийн гүүрний ажлууд гацах нь.
- Нийтийн тээврийн үйл ажиллагаа доголдохоор байгааг дээр дурдсан.
- Агаарын чанарыг сайжруулах бүсэд Налайх дүүрэг хамрагдах болсонтой холбогдуулан сайжруулсан шахмал түлшийг тээвэрлэн хүргэх зардал тусгагдаагүй тул Засгийн газрын 2022 оны зургаадугаар сарын 27-ны өдрийн А/223 дугаар тогтоол буюу агаарын бохирдлыг бууруулах тогтоолын хэрэгжилт хангагдахгүйд хүрэх нь.
- Нийслэлийн төсвөөс өмнөх жилүүдэд хэрэгжүүлсэн хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга хэмжээ царцах зэрэг эрсдэл үүсжээ.
Төсвийн тухай хуулийг гурван удаа хэлэлцүүлж, арваннэгдүгээр сарын 15-ны дотор батлах хуультай. Энэ хугацаанд өөрчлөлт хийж чадахгүй бол ирэх онд түгжрэл буурна гэж найдах, нийтийн тээврийн үйл ажиллагаа доголдохгүй байна гэж хүлээх хүндрэлтэй болох нь.
Энэ талаар Нийслэлийн Төсрийн сангийн хэлтсийн дарга Н.Наранбаатараас тодруулахад “Нийслэлийн төсвийн суурь орлогыг Сангийн яамнаас анх хянасан түвшинд буюу 1 их наяд 395.5 тэрбум төгрөг, суурь зарлагыг 1 их наяд 395.5 тэрбум төгрөгөөр тус тус тооцон, нийслэлийн төсвөөс Улсын төсөвт төвлөрүүлэх орлогыг тэг төгрөг байхаар өөрчлөлт оруулбал төлөвлөсөн ажлуудаа ирэх онд гүйцэтгэх боломжтой байгаа” гэдгийг хэллээ.
Энэ талаарх саналаа Нийслэлийн ЗДТГ-ын зүгээс Төсвийн байнгын хороонд хүргүүлээд байгаа юм байна. Саналыг хүлээн авбал
- Түгжрэлийг бууруулах цогц арга хэмжээний хүрээнд хэрэгжүүлж буй он дамжин санхүүжих 420.0 тэрбум төгрөгийн төсөл, арга хэмжээг үргэлжлүүлэх, улмаар шинэ төсөл, арга хэмжээг хэрэгжүүлэх санхүүгийн боломж бүрдэнэ.
- Нийслэлийн төсвийн суурь орлогыг дайчлан суурь зардалд хянагдаагүй зарим зайлшгүй санхүүжүүлэх урсгал зардлыг бүрэн санхүүжүүлэх боломж бүрдэнэ.
- Гадаадын зээл, тусламжаар нийслэлд хэрэгжиж буй төсөл, арга хэмжээний дамжуулан зээлийн эргэн төлөлт, хүүгийн төлбөр, нийслэлийн хариуцах хөрөнгө нийт 375.0 тэрбум төгрөгийг санхүүжүүлэх боломж бүрдэнэ.
- Нийслэлийн төсвөөс өмнөх онуудад хэрэгжүүлсэн хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга хэмжээний гэрээний дагуух ажлыг үргэлжлүүлэн гүйцэтгэх боломжтой болно хэмээн тооцож байгаа юм байна.
