Хүн амын 45% амьдарч байгаа нийслэлийн иргэдийн УИХ-д төлөөлөх хувь 31% байгаа асуудлаар хуульчид ҮХЦ-д хандлаа
УИХ-ын 76 мандатаас нийслэл Улаанбаатар хотод 24 тооны мандат хуваарилсан нь Үндсэн хуулийн Нэгдүгээр зүйлийн 2, Хоёрдугаар зүйлийн 1-д “Монгол Улс төрийн байгууламжийн хувьд нэгдмэл байна” гэснийг дараах үндэслэлээр тус тус зөрчиж байна гэж хэсэг хуульч Үндсэн хуулийн цэцэд хандсан байна.
Тодруулбал, хуульч Т.Бат-Оргил, Д.Миеэгомбо нар дараах үндэслэлээр Үндсэн хуулийн цэцэд нийслэлчүүдийн өмнөөс ханджээ.
Үүнд:
НЭГ. нэгдмэл улс нь хүн амын тоогоо хувь тэнцүүлж мандат-тойргууддаа хуваарилдаг
Орчин үед конфедераци байгууламжтай улс үгүй болсны учир улс гүрнүүд эсвэл нэгдмэл (унитар), үгүй бол холбооны (федерал) гэсэн үндсэн хоёр хэлбэртэй байдгаас бид нэгдмэл байгууламжтай болохоо Үндсэн хуулиараа баталгаажуулсан.
Сонгогчид хууль тогтоох байгууллага (Төрийн эрх барих дээд байгууллага)-д төлөөлүүлэн сонгохдоо нэгдмэл улс нь хүн амын тоогоо хувь тэнцүүлж мандат-тойргууддаа хуваарилдаг бол холбооны байгууламжтай улс орнуудад мужууд нь эрх тэгш субъектын хувьд тухайн мужийн хүн амын хэмжээнээс үл хамааран тэнцүү тооны төлөөллөө парламентдаа илгээдэг болно.
Гэтэл төрийн нэгдмэл байгууламжтай Монгол Улсын сонгуулийн тойргууд нь тухайн тойрогт суугаа хүн амын тоонд (илтэд) хувь үл тэнцэх тооны мандат хуваарилж байгаа нь сонгуулийн тойргуудын эрх зүйн статусыг холбооны муж улстай адилтган үзэж байгаа агуулгаараа Үндсэн хуулийн дээр дурдсан заалт, түүгээр тогтоосон зарчмыг бүхэлд нь үгүйсгэн зөрчиж байна.
ХОЁР. 1992 онд нийслэлд хүн амын 26.6% амьдарч байхад мандатын 26.3% ногдож байжээ
Аливаа хууль тогтоомжийг тайлбарлахдаа хууль тогтоогчийн анхны төсөл, түүнийг боловсруулж батлах явцад бий болсон агуулгыг авч үзэх нь эрх зүйн түгээмэл аргачлалын нэг юм. Тиймээс, шинэ Үндсэн хуулийг дөнгөж баталсны дараа явуулсан УИХ-ын анхны (1992 он) сонгуулийн мандатуудын хуваарилалтыг судлан жишиг болгох нь зүйн хэрэг.
1992 оны байдлаар Монгол Улсын хүн ам 2,158,362 байсан бөгөөд үүнээс Нийслэл Улаанбаатарт 575,000 хүн оршин суудагт 20 мандат оногдуулж байжээ.
Хэрэв хувилж үзвэл, хүн амын 26.6 хувь нь Улаанбаатар оршин сууж, нийт мандатын 26.3 хувь оногдож байсныг харж болно. Өнгөрсөн 30 жилийн хугацаанд Монгол Улсын хүн ам өсч 3,238,479 хүрсэн ч энэ өсөлт засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжид жигд бус бөгөөд нөгөөтэйгүүр нийгэм, эдийн засгийн хүчин зүйлүүдийн улмаас шилжилт хөдөлгөөн эрс нэмэгдэж орон нутгаас нийслэлд нүүн суурших нь ихэссээр эдүгээ Улаанбаатар хот 1,444,669 хүн амтай буюу Монгол Улсын нийт хүн амын 44.6 хувь нь оршин амьдарч байна. Тэгвэл 2020 оны сонгуулийн мандатын хуваарилалтыг 1992 оныхтой дүйлгэж хувилж үзвэл нийт хүн амын 44.6 хувьд УИХ-ын 76 мандатын 31.6 хувийг оногдуулсан нь Үндсэн хуулийн анхны үзэл санаанаас гажсаныг илтгэх нэгэн баримт юм.
ГУРАВ. Тэгш байдлын зарчим алдагдсан нь
Contradictio in contrarium буюу эсрэгээс нь нотлох аргачлалаар тунгааж үзвэл, хэдэн хүн оршин амьдарч буй засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгжийг нэг сонгуулийн тойрогт тооцон 1 мандат хуваарилан оногдуулах вэ гэдэг асуудал зүй ёсоор урган гарах юм.
Ийм ээдрээтэй шалгуурыг Үндсэн хуулийн Хоёрдугаар зүйлийн 1 дэх хэсгээр тогтоож, иргэдийнхээ тоонд хувь тэнцүүлэн хуваарилах үндсийг тунхаглажээ.
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн нэгдүгээр зүйлийн 2-т: “Ардчилсан ёс, шударга ёс, эрх чөлөө, тэгш байдал, үндэсний эв нэгдлийг хангах, хууль дээдлэх нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн” гэсэн нь төр ийнхүү иргэдийн төрийн эрх барих дээд байгууллагыг сонгож байгуулах эрхийг эдлүүлэхдээ ч тэгш байдлын зармчыг баримтлах хэм хэмжээг мөн л тогтоосон ба УИХ 15 дугаар тогтоолыг батлахдаа үүнийг хөсөрдүүлжээ.
Үндсэн хууль зөрчсөн гэж үзэж буй 2020 оны сонгуулийн тойрог хуваалт:
| Аймаг | Мандатын тоо | Хүн.ам тоо |
| Баян-Өлгий | 3 | 103,765 |
| Говь-Алтай | 2 | 58,280 |
| Завхан | 2 | 73,088 |
| Увс | 3 | 83,617 |
| Ховд | 3 | 88,447 |
| Архангай | 3 | 95,994 |
| Баянхонгор | 3 | 88,359 |
| Булган | 2 | 61,794 |
| Орхон | 3 | 103,217 |
| Өвөрхангай | 3 | 116,645 |
| Хөвсгөл | 3 | 134,371 |
| Говьсүмбэр | 2 | 17,489 |
| Дундговь | 46,820 | |
| Дархан-Уул | 3 | 104,238 |
| Дорноговь | 2 | 69,560 |
| Өмнөговь | 2 | 69,124 |
| Сэлэнгэ | 3 | 109,255 |
| Төв | 3 | 95,045 |
| Дорнод | 2 | 82,295 |
| Сүхбаатар | 2 | 62,611 |
| Хэнтий | 3 | 77,664 |
| НИЙТ: | 52 | 1,741,678 |
| Дүүрэг | Мандатын тоо | Хүн.ам тоо |
| Багануур | 2 | 29512 |
| Багахангай | 4399 | |
| Налайх | 37608 | |
| Баянзүрх | 5 | 343619 |
| Баянгол | 3 | 226869 |
| Сонгинохайрхан | 5 | 321150 |
| Сүхбаатар | 3 | 145335 |
| Хан-Уул | 3 | 178919 |
| Чингэлтэй | 3 | 157258 |
| НИЙТ: | 24 | 1,444,669 |
1992 оны тойрог хуваалт:
| Аймаг | Мандатын тоо | Хүн.ам тоо |
| Баян-Өлгий | 3 | 92,989 |
| Говь-Алтай | 2 | 71,703 |
| Завхан | 3 | 102,834 |
| Увс | 3 | 100,096 |
| Ховд | 3 | 89,029 |
| Архангай | 3 | 102,728 |
| Баянхонгор | 3 | 83,675 |
| Булган | 2 | 62,456 |
| Өвөрхангай | 4 | 111,719 |
| Хөвсгөл | 4 | 119,133 |
| Говьсүмбэр | 11,966 | |
| Дорноговь | 2 | 49,861 |
| Дундговь | 2 | 55,705 |
| Өмнөговь | 2 | 46,993 |
| Сэлэнгэ | 3 | 93,725 |
| Төв | 4 | 112,855 |
| Дорнод | 3 | 87,048 |
| Сүхбаатар | 2 | 56,066 |
| Хэнтий | 3 | 77,631 |
| Дархан /Дархан-Уул/ | 3 | 91,292 |
| Эрдэнэт /Орхон/ | 2 | 59,138 |
| НИЙТ: | 56 | 1,678,642 |
| Район, Дүүрэг | Манд тоо | Хүн.ам тоо |
| Ажилчин /Хан -Уул дүүрэг/ | 2 | 60,900 |
| Багахангай /Багахангай дүүрэг/ | 5,900 | |
| Туул /Багануур дүүрэг/ | 15,900 | |
| Найрамдал /Баянзүрх дүүрэг/ | 4 | 87500 |
| Налайх /Баянгол дүүрэг/ | 104,000 | |
| Багануур /Сонгинохайрхан дүүрэг/ | 115,000 | |
| Сүхбаатар дүргийн орон сууц гудамжны 2, 3, 4, 5, 6, 10, 12, 21, 22, 2З, 24, 25, 26, 27, 29, 30, 33 дугаар хороо, Гачуурт хороо /Сүхбаатар дүүрэг/ | 3 | 75,500 |
| Сүхбаатарын дүүргийн орон сууц гудамжны 1, 7, 8, 9, 11, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 28, 31, 32 дугаар хороо, Партизан хороо /Налайх дүүрэг/ | 3 | 25,500 |
| Октябрийн дүүргийн орон сууц гудамжны 12, 1З, 14, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 2З, 24, 25, 26, 27, 28, ЗО, З1, З2, З4 дүгээр хороо /Чингэлтэй дүүрэг/ | 4 | 84,800 |
| Октябрийн дүүргийн орон сууц гудамжны 1, 2, З, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 15, 29, ЗЗ, З5, З6, З7, З8 дугаар хороо | 4 | |
| НИЙТ: | 20 | 575,000 |
