ТАНИЛЦ: 1992-2016 он хүртэл УИХ-ын сонгуулийн тойрог хуваалт ба үр дүн
Хууль тогтоох дээд байгууллагаа олон нийтийн саналаар бүрдүүлдэг болсноосоо хойш долоон удаагийн сонгуулийн ард гарчээ.
Үүнтэй зэрэгцээд эрх барьж буй нам сонгуулийн хуулийг өөрчилдөг "нэгэнт тогтсон уламжлал"-тай болсон байна. Энэ жишгээр УИХ-ын сонгуулийн хуулийг өөрчлөөд удаагүй байна.
Хоёрдугаар сарын 1-нээс өмнө сонгуулийн тойргоо хэрхэн хуваах асуудлаа УИХ шийднэ.
Тэгвэл энэхүү шийдвэрийг эрх баригчид гаргахаас өмнө 1992 оноос 2016 он хүртэлх сонгуулийн тойрог хуваалт болон УИХ-ын сонгуулийн дэлгэрэнгүй мэдээллийг та бүхэндээ нэгтгэн хүргэж байж байна.
Статистик эх сурвалж: Сонгуулийн ерөнхий хороо
1. 1992 оны сонгууль
-Томсгосон мажоритар буюу 1 тойрог - олон мандат хэлбэрээр явагдсан сонгууль-
Нийт 26 тойрогтой, тойрог бүр 2-4 мандаттай.
Сонгуулийн насны хүний тоо: 1,202,704
Нэрийн жагсаалтад бичигдсэн сонгогч: 1,085,129
Санал өгсөн сонгогчийн тоо, (хувь): 1,037,392 (95.6%)
Хүчинтэй саналын хуудасны тоо (хувь): 975,149 (94%)
Тойрог, аймаг, нийслэлийн сонгуулийн хороо: 26
Салбар, сум, дүүргийн сонгуулийн хороо: 357
Сонгуульд оролцсон нам, эвсэл: 8 нам, 2 эвсэл
Нийт нэр дэвшигч: 293
Нам, эвслээс нэр дэвшигч: 275
Бие даан нэр дэвшигч: 18
Сонгуулийн зардал: 21 сая төгрөг
Сонгууль явагдсан огноо: 1992.6.28
УИХ-ын сонгуулийн тойргууд ба мандат хуваарилалт:
УИХ-ын 76 = Орон нутаг (52) + Нийслэл (24)
Иргэдийн нийслэлийг чиглэсэн шилжилт хөдөлгөөн бага байсан цаг үеийн сонгуулийн тойргийн хуваарилалт.
Аймгуудын 1 мандатанд ногдох сонгогчийн тоо дунджаар 13,992 байсан бол дүүргүүдийнх 15,130.
Өөрөөр хэлбэл энэ үед тойргуудын 1 мандатанд ногдох сонгогчийн тоо ойролцоо (зөрүү нь 1,138) байжээ.
Тайлбар:
- Өмнөговь аймаг 2 мандаттай, 22,027 сонгогчтой.
1 мандатад ногдох сонгогчийн тоо: 11,014 - Хэнтий аймаг 3 мандаттай, 36,422 сонгогчтой.
1 мандатад ногдох сонгогчийн тоо: 12,141 - Өвөрхангай аймаг 4 мандаттай, 52,215 сонгогчтой.
1 мандатад ногдох сонгогчийн тоо: 13,054 - Найрамдал, Налайх, Багануур дүүрэг
4 мандаттай, 66,667 сонгогчтой.
1 мандатад ногдох сонгогчийн тоо: 16,667
График дээгүүр хулаганаа чирж дэлгэрэнгүй мэдээлэл харах боломжтой.
1992 оны сонгуулийн дүн
Нийт сонгогчдын 57.1 хувийн саналыг авсан МАХН УИХ-д 70 суудалтай, харин 31.1 хувийн санал авсан Ардчилсан нам 5 суудалтай болжээ.
Намуудын авсан санал ба УИХ дахь суудлын тоо хол зөрүүтэй байгаагийн шалтгаан:
Мажоритар хэлбэрийн сонгууль нь уралдаант шалгаруулалт маягаар явагддаг учир олон санал цуглуулсан нэр дэвшигч ялалт байгуулж ялагдсан нэр дэвшигчид өгсөн сонгогчдын санал гээгддэг байх нь.
Жишээ нь: Сонгуулийн 17-р тойрог, Хөвсгөл аймгаас Б.Чимэд, Ц.Элбэгдорж, Д.Данзан, Г.Төртогтох нарын 4 нэр дэвшигч УИХ-ын гишүүнээр сонгогдсон ба эдгээрийн араас 5 дугаарт эрэмблэгдсэн Р.Одонбаатар нэр дэвшигч нийт 20,667 хүний санал авсан буюу УИХ-ын гишүүнээр сонгогдсон Г.Төртогтох (20,678 санал авсан) нэр дэвшигчээс ердөө 11 хүний саналаар ялагджээ. Өөрөөр хэлбэл Р.Одонбаатар нэр дэвшигчид өгсөн 20,667 хүний санал УИХ-д төлөөлөл болж чадаагүй "хаягдсан" байх нь.
Аргачлал: Тухайн намаас нэр дэвшигчдийн авсан саналын нийлбэр дүнг нийт саналын тоонд харьцуулж гаргав.
- Ардчилсан хөдөлгөөний дараа бий болсон МоАН, МСДН, МҮДН, МШАН зэрэг намуудын авсан саналыг нэгтгэж "Ардчилсан нам" гэж тооцсон болно. Хожим эдгээр нам нэгдэж өнөөдрийн Ардчилсан намын суурийг тавьсан гэдэг.
2. 1996 оны сонгууль
-Жижигсгэсэн мажоритар буюу 1 тойрог - 1 мандат хэлбэрээр явагдсан сонгууль-
76 тойрогтой, тойрог бүр 1 мандаттай.
Сонгуулийн насны хүний тоо: 1,218,549
Нэрийн жагсаалтад бичигдсэн сонгогч: 1,147,260
Санал өгсөн сонгогчийн тоо, (хувь): 1,057,182 (92.1%)
Хүчинтэй саналын хуудасны тоо (хувь): 1,010,157 (95.6%)
Тойрог, аймаг, нийслэлийн сонгуулийн хороо: 76
Салбар, сум, дүүргийн сонгуулийн хороо: 332
Сонгуульд оролцсон нам, эвсэл: 5 нам, 2 эвсэл
Нийт нэр дэвшигч: 302
Нам, эвслээс нэр дэвшигч: 267
Бие даан нэр дэвшигч: 35
Сонгуулийн зардал: 270 сая төгрөг
Сонгууль явагдсан огноо: 1996.6.30
УИХ-ын 76 = Орон нутаг (56) + Нийслэл (20)
Аймгуудын 1 мандатад ногдох сонгогчийн тоо дунджаар 14,674 байсан бол дүүргүүдийнх 16,921. Зөрүү нь 2,247.
1996 оны жижигсгэсэн мажоритор хэлбэрийн сонгуулиар цор ганц сумын сонгогчдын саналаар УИХ-ын гишүүнийг сонгосон 3 тойрог байна. Үүнд:
- УИХ-ын сонгуулийн 16-р тойрог, Дорнод аймгийн Хэрлэн сум, 11,219 сонгогчтой, АХ эвслээс нэр дэвшсэн Д.Энхбаатар 5,724 хүний саналаар сонгогдсон
- 39-р тойрог, Увс аймгийн Улаангом сум (аймгийн төв) 14,271 сонгогчтой. МАХН-аас нэр дэвшсэн Ц.Нямдорж 6,306 хүний саналаар сонгогдсон.
- 42-р тойрог, Ховд аймгийн Ховд сум (аймгийн төв) 11,145 сонгогчтой. МАХН-аас нэр дэвшсэн Ж.Бямбадорж 5,361 хүний саналаар сонгогдсон.
- Багануур, Налайх дүүрэг хамтдаа 1 мандаттай, 21,191 сонгогчтой. 1 мандатад ногдох сонгогчийн тоо: 21,191 буюу бүх аймаг дүүргийн тойргуудаас хамгийн олон сонгогчтой нь. Харьцуулбал Өмнөговь аймгийн сонгогчдоос (дунджаас) бараг 2 дахин олон сонгогчоос УИХ-д төлөөлөлтэй болжээ.
1996 оны сонгуулийн дүн
Сонгогчдын 45.7 хувийн саналыг авсан Ардчилсан нам УИХ-д 50 суудалтай, харин 39.9 хувийн санал авсан МАХН 25 суудалтай болжээ.
Авсан санал ≠ УИХ дахь суудлын тоо
Аргачлал: Тухайн намаас нэр дэвшигчдийн авсан саналын нийлбэр дүнг нийт саналын тоонд харьцуулж гаргав.
3. 2000 оны сонгууль
-Жижигсгэсэн мажоритар буюу 1 тойрог - 1 мандат хэлбэрээр явагдсан сонгууль (1996 оны сонгуультай ижил)-
76 тойрогтой, тойрог бүр 1 мандаттай.
Сонгуулийн насны хүний тоо: 1,364,862
Нэрийн жагсаалтад бичигдсэн сонгогч: 1,247,033
Санал өгсөн сонгогчийн тоо, (хувь): 1,027,985 (82.4%)
Хүчинтэй саналын хуудасны тоо (хувь): 1,002,554 (97.5%)
Тойрог, аймаг, нийслэлийн сонгуулийн хороо: 76
Салбар, сум, дүүргийн сонгуулийн хороо: 330
Сонгуульд оролцсон нам, эвсэл: 13 нам, 3 эвсэл
Нийт нэр дэвшигч: 602
Нам, эвслээс нэр дэвшигч: 575
Бие даан нэр дэвшигч: 27
Сонгуулийн зардал: 460 сая төгрөг
Сонгууль явагдсан огноо: 2000.7.02
УИХ-ын 76 = Орон нутаг (56) + Нийслэл (20)
1996 оны сонгуультай мөн адил цор ганц сумын сонгогчдын саналаар 3 нэр дэвшигч УИХ-ын гишүүнээр сонгогдсон.Үүнд:
- УИХ-ын сонгуулийн 16-р тойрог, Дорнод аймгийн Хэрлэн сум, 10,042 сонгогчтой, МАХН-аас нэр дэвшсэн Б.Баатарзориг 3,583 хүний саналаар сонгогдсон
- 39-р тойрог, Увс аймгийн Улаангом сум (аймгийн төв) 13,336 сонгогчтой. МАХН-аас нэр дэвшсэн Ц.Нямдорж 6,355 хүний саналаар сонгогдсон.
- 42-р тойрог, Ховд аймгийн Ховд сум (аймгийн төв) 12,588 сонгогчтой. МАХН-аас нэр дэвшсэн Ц.Дамиран 4,803 хүний саналаар сонгогдсон.
Нэг мандатад ногдох сонгогчийн тоогоор (дундаж) хамгийн бага нь Дундговь 12,330 бол Багануур Налайх дүүрэг хамтдаа 1 тойрог, 21,791 сонгогчтой. Зөрүү нь 9,461.
Аймгуудын дундаж сонгогчдын тоо 15,556, дүүргүүдийн дундаж сонгогчдын тоо 19,318, зөрүү нь 3,753.
2000 оны сонгуулийн дүн
Сонгогчдын 51.5 хувийн саналыг авсан МАХН УИХ-д 72 суудалтай, харин 24.1 хувийн санал авсан Ардчилсан нам 1 суудалтай болжээ.
Авсан санал ≠ УИХ дахь суудлын тоо
Аргачлал: Тухайн намаас нэр дэвшигчдийн авсан саналын нийлбэр дүнг нийт саналын тоонд харьцуулж гаргав.
4. 2004 оны сонгууль
-Жижигсгэсэн мажоритар буюу 1 тойрог - 1 мандат хэлбэрээр явагдсан сонгууль (1996, 2000 оны сонгуультай ижил)-
76 тойрогтой, тойрог бүр 1 мандаттай.
Сонгуулийн насны хүний тоо: 1,472,372
Нэрийн жагсаалтад бичигдсэн сонгогч: 1,279,516
Санал өгсөн сонгогчийн тоо, (хувь): 1,051,812 (82.2%)
Хүчинтэй саналын хуудасны тоо (хувь): 1,036,578 (98.5%)
Тойрог, аймаг, нийслэлийн сонгуулийн хороо: 76
Салбар, сум, дүүргийн сонгуулийн хороо: 338
Сонгуульд оролцсон нам, эвсэл: 7 нам, 1 эвсэл
Нийт нэр дэвшигч: 244
Нам, эвслээс нэр дэвшигч: 229
Бие даан нэр дэвшигч: 15
Сонгуулийн зардал: 696.6 сая төгрөг
Сонгууль явагдсан огноо: 2004.6.27
УИХ-ын 76 = Орон нутаг (56) + Нийслэл (20)
Өмнөх 2 сонгуулийн адил цор ганц сумын сонгогчдын саналаар 3 нэр дэвшигч УИХ-ын гишүүнээр сонгогдсон.Үүнд:
- УИХ-ын сонгуулийн 16-р тойрог, Дорнод аймгийн Хэрлэн сум, 9,766 сонгогчтой, МАХН-аас нэр дэвшсэн Д.Одбаяр 4,087 хүний саналаар сонгогдсон
- 39-р тойрог, Увс аймгийн Улаангом сум (аймгийн төв) 14,069 сонгогчтой. МАХН-аас нэр дэвшсэн Ц.Нямдорж 7,497 хүний саналаар сонгогдсон.
- 42-р тойрог, Ховд аймгийн Жаргалант сум (аймгийн төв) 13,780 сонгогчтой. МАХН-аас нэр дэвшсэн Ц.Дамиран 4,996 хүний саналаар сонгогдсон.
Нэг мандатад ногдох сонгогчийн тоогоор (дундаж) хамгийн бага нь Өмнөговь 13,567 бол Багануур Налайх дүүрэг хамтдаа 1 тойрог, 27,170 сонгогчтой. Зөрүү нь 13,603.
Аймгуудын дундаж сонгогчдын тоо 15,807, дүүргүүдийн дундаж сонгогчдын тоо 23,273, зөрүү нь 7,466.
2004 оны сонгуулийн дүн
Сонгогчдын 48.8 хувийн саналыг авсан МАХН УИХ-д 36 суудалтай, харин 44.8 хувийн санал авсан Ардчилсан нам 36 суудалтай болжээ.
Авсан санал ~ УИХ дахь суудлын тоо
Аргачлал: Тухайн намаас нэр дэвшигчдийн авсан саналын нийлбэр дүнг нийт саналын тоонд харьцуулж гаргав.
5. 2008 оны сонгууль
-Томсгосон мажоритар буюу 1 тойрог - олон мандат хэлбэрээр явагдсан сонгууль (1992 оны сонгуультай ижил)-
Нийт 26 тойрогтой, тойрог бүр 2-4 мандаттай.
Сонгуулийн насны хүний тоо: 1,607,825
Нэрийн жагсаалтад бичигдсэн сонгогч: 1,542,617
Санал өгсөн сонгогчийн тоо, (хувь): 1,179,448 (76.5%)
Хүчинтэй саналын хуудасны тоо (хувь): 1,160,326 (98.4%)
Тойрог, аймаг, нийслэлийн сонгуулийн хороо: 26
Салбар, сум, дүүргийн сонгуулийн хороо: 332
Сонгуульд оролцсон нам, эвсэл: 12 нам, 1 эвсэл
Нийт нэр дэвшигч: 356
Нам, эвслээс нэр дэвшигч: 311
Бие даан нэр дэвшигч: 45
Сонгуулийн зардал: 7.2 тэрбум төгрөг
Сонгууль явагдсан огноо: 2008.6.29
УИХ-ын 76 = Орон нутаг (56) + Нийслэл (20)
2008 оны сонгуулийг 1992 оныхтой адил хэлбэрээр явуулахдаа тойргийн тоо хуваарилалтыг мөн тэр хэвээр нь явуулсан байна.
- Дундговь аймаг 2 мандаттай, 27,506 сонгогчтой.
1 мандатад ногдох сонгогчийн тоо: 13,753 - Хэнтий аймаг 3 мандаттай, 42,150 сонгогчтой.
1 мандатад ногдох сонгогчийн тоо: 14,050 - Төв аймаг 4 мандаттай, 53,593 сонгогчтой.
1 мандатад ногдох сонгогчийн тоо: 13,398 - БЗД, НД хамтдаа 4 мандаттай, 158,467 сонгогчтой.
1 мандатад ногдох сонгогчийн тоо: 39,617
2008 оны сонгуулийн дүн
Сонгогчдын 43 хувийн саналыг авсан МАХН УИХ-д 45 суудалтай, харин 39.2 хувийн санал авсан Ардчилсан нам 28 суудалтай болжээ.
Авсан санал ≠ УИХ дахь суудлын тоо
Аргачлал: Тухайн намаас нэр дэвшигчдийн авсан саналын нийлбэр дүнг нийт саналын тоонд харьцуулж гаргав.
6. 2012 оны сонгууль
-Холимог хэлбэрээр явагдсан анхны сонгууль (мажоритар ба пропорциональ хослуулсан)-
Сонгуулийн насны хүний тоо: 1,882,035
Нэрийн жагсаалтад бичигдсэн сонгогч: 1,840,824
Санал өгсөн сонгогчийн тоо, (хувь): 1,238,537 (67.3%)
Хүчинтэй саналын хуудасны тоо (хувь): 1,238,537 (100%)
Тойрог, аймаг, нийслэлийн сонгуулийн хороо: 26
Салбар, сум, дүүргийн сонгуулийн хороо: 333
Сонгуульд оролцсон нам, эвсэл: 11 нам, 2 эвсэл
Нийт нэр дэвшигч: 544
Нам, эвслээс нэр дэвшигч: 518
Бие даан нэр дэвшигч: 26
Сонгуулийн зардал: 16.8 тэрбум төгрөг
Сонгууль явагдсан огноо: 2012.6.28
48 нэр дэвшигч доорх тойрог,
мандатын дагуу сонгогдсон
28 нэр дэвшигч намын жагсаалтад бичигдсэн дарааллаар
УИХ-ын гишүүнээр сонгогдсон
| АН (10) | МАН (9) | МАХН (7) | ИЗНН (2) |
| Н.Алтанхуяг | Сү.Батболд | Ч.Улаан | С.Оюун |
| З.Энхболд | У.Хүрэлсүх | Н.Батцэрэг | С.Дэмбэрэл |
| Х.Тэмүүжин | Д.Дэмбэрэл | М.Сономпил | З.Ган-Очир |
| Ч.Сайханбилэг | Ө.Энхтүвшин | З.Баянсэлэнгэ | М.Хүрэлсүх |
| Д.Эрдэнэбат | Д.Лүндээжанцан | О.Баасанхүү | Ц.Ганбат |
| Ш.Түвдэндорж | Ц.Нямдорж | Ц.Цолмон | Н.Дүгэрсүрэн |
| Р.Бурмаа | Н.Энхболд | Ц.Оюунбаатар | М.Чойдорж |
| Ц.Баярсайхан | Я.Содбаатар | Ж.Батхуяг | Ц.Энхтуяа |
| Р.Гончигдорж | Ж.Энхбаяр | Э.Эрдэнэжамъян | Б.Наранзул |
| М.Батчимэг | Д.Сарангэрэл | Т.Оюунаа | Р.Лхагвадулам |
МАН-ын жагсаалтын хоёрдугаарт бичигдэж сонгогдсон У.Хүрэлсүх ердөө дөрөвхөн сарын дараа УИХ-ын гишүүнээс татгалзсан.
Түүний оронд намын жагсаалтын 10-рт бичигдсэн Д.Сарангэрэл УИХ-ын гишүүнээр сонгогдсон.
2012 оны сонгуулийн дүн
Томсгосон мажоритар 26 тойргоос 48 нэр дэвшигч сонгох сонгуульд сонгогчдын 33.5 хувийн саналыг авсан МАН 17 суудал авсан бол 34.2 хувийн саналыг авсан АН 25 суудал, 17.9 хувийн санал авсан МАХН 3 суудал авсан. Харин намын жагсаалтаар сонгогдох 28 нэр дэвшигчийг намууд авсан саналын хэмжээтэй дүйцэхүйц хэмжээгээр хувааж авжээ.
26 тойргоос 48 нэр дэвшигчийг
мажоритар хэлбэрийн сонгуулиар сонгосон
Авсан санал ≠ УИХ дахь суудлын тоо
28 нэр дэвшигчийг намын жагсаалтад бичигдсэн дарааллаар
пропорциональ хэлбэрийн сонгуулиар сонгосон
Авсан санал ~ УИХ дахь суудлын тоо
7. 2016 оны сонгууль
-Томсгосон мажоритар буюу 1 тойрог - олон мандат хэлбэрээр явагдсан сонгууль (1992, 2008 оны сонгуультай ижил)-
Анх удаа орон нутгийн мандатын тоог багасгаж нийслэлд ногдох мандатын тоог нэмэгдүүлсэн сонгууль.
Сонгуулийн насны хүний тоо: 1,998,823
Нэрийн жагсаалтад бичигдсэн сонгогч: 1,911,047
Санал өгсөн сонгогчийн тоо, (хувь): 1,406,123 (73.6%)
Хүчинтэй саналын хуудасны тоо (хувь): 1,406,123 (100%)
Тойрог, аймаг, нийслэлийн сонгуулийн хороо: 22
Салбар, сум, дүүргийн сонгуулийн хороо: 339
Сонгуульд оролцсон нам, эвсэл: 12 нам, 3 эвсэл
Нийт нэр дэвшигч: 498
Нам, эвслээс нэр дэвшигч: 429
Бие даан нэр дэвшигч: 69
Сонгуулийн зардал: 16.5 тэрбум төгрөг
Сонгууль явагдсан огноо: 2016.6.29
УИХ-ын 76 = Орон нутаг (48) + Нийслэл (28)
1992 онд Монгол Улсын хүн амын ~1/4 нь нийслэлд амьдарч байсан бол 2016 онд ~1/2 нь болтлоо шилжилт хөдөлгөөн явагджээ.
Сүхбаатар аймгийг төлөөлж 39.5 мянган сонгогчоос цор ганц нэр дэвшигч УИХ-д суусан бол Хэнтий аймгаас дунджаар 15.6 мянган хүнийг төлөөлж 1, нийт 3 хүн УИХ-д төлөөлөлтэй болжээ. Мөн Хэнтий аймгаас олон сонгогчтой Дорнод 2 мандаттай байна. Нийслэлийн хувьд ХУД, БХД-ийн сонгогчдын тоо БЗД-ийн сонгогчдийн тоноос 2 дахин бага.
Увс аймагт тойрог хуваасан байдал нь анхаарал татна.
2016 оны сонгуулийн дүн
Сонгогчдын 46.5 хувийн саналыг авсан МАН УИХ-д 65 суудалтай, харин 34.2 хувийн санал авсан Ардчилсан нам 9 суудалтай болжээ.
Авсан санал ≠ УИХ дахь суудлын тоо
Аргачлал: Тухайн намаас нэр дэвшигчдийн авсан саналын нийлбэр дүнг нийт саналын тоонд харьцуулж гаргав.
Нийслэл болон орон нутгийн УИХ дахь төлөөллийн харьцаа:
Сонгогчдын тооны өөрчлөлт
1992-2016 оны УИХ-ын сонгуулиар аймгуудын сонгогчдын тоо хэрхэн өөрчлөгдсөнийг үзүүлэв. Саарал өнгө анхны утга буюу 1992 оны сонгуулийн сонгогчдын тоог, ногоон өнгө дараагийн сонгуульд тоон утга өссөнийг, улбар өнгө буурсныг илтгэнэ. Ж нь: Орхон аймаг 1992 оны УИХ-ын сонгуулиар 26,379 сонгогчтой байсан, хамгийн сүүлд буюу 2016 оны сонгуулийн сонгогчдын тоо 2012 оныхоос буурсан (-539) байна.
