"Оюутолгой төслийн Монголын талын өрийн үндсэн төлбөр 1.79 тэрбум ам.доллар, хүү нь 541 сая ам.доллар болчихсон явж байна"

ВИДЕО:

УИХ-ын гишүүн Б.Дэлгэрсайхан: Сангийн яам, Уул уурхайн яам та нар хөрөнгө оруулагч талтайгаа ширээний хоёр талд сууя гэсэн санал тавьсан уу. Ийм санал тавьсан бол яаж хүлээж авсан юм бэ. 

ТЭЗҮ хийсэн тооцоогоор явна гэдэг амаргүй л дээ. Ер нь бүтээн байгуулалтын ажил хийхээр өмнө нь төсөвлөж байсан зардал өсдөг. Үүнийг манай талаас багцаалдаж гаргасан тооцоо байна уу. Гэрээгээ сайжруулах ямар боломж байна вэ. 

СЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга С.Наранцогт: Анхны хөрөнгө оруулалтын гэрээний хувьд өөрчлөлт оруулна гэдэг нэлээд төвөгтэй асуудал. Дубайн гэрээний хувьд манай дэд ажлын хэсгийнхэн энэ тал дээр нэлээд ажилласан. Засгийн газрын зүгээс аль институц тэргүүлэх чиглэлтэй ажиллах вэ гэдэг асуудал тодорхой бус байгаа. Монгол талын асуудлыг 34 хувиа эзэмшсэн “Эрдэнэс Оюутолгой” компани хариуцаад, ТУЗ-ийн төлөөллөө суулгаад ажиллаж байгаа. 

Сангийн яамны хувьд тооцооллын хувилбаруудыг хийж үзээд, зээлийн хүүн дээр их хэмжээний өр бодогдоод байгаа учраас үр ашгийг бууруулж байгаа хамгийн том зүйл гэж үзсэн. Санхүүжилтийн схемийг өөрчлөх, зээлийн хүүг бууруулах тал дээр Рио-Тинтотой ажиллаж үзсэн. Хэд хэдэн удаа уулзсан. Гэвч үр дүнд хүрээгүй. Бидний тавьсан саналд “Та нарын түвшинд” шийдэхгүй гэж хэлсэн. Энэ асуудлыг Их хурал юм уу, хаана шийдэхээ бидэнд тодорхой хэлээгүй. 

Дубайн гэрээний тухайд компанийн захирал цэг, таслал ч өөрчлөхгүй гэсэн хэвлэлийн мэдээ гаргасан байсан. 

Монголын 34 хувийн хувьцааны санхүүжилт хүүтэйгээ нийлээд 1.6 тэрбум ам.долларын өртэй байгаа. Тэгвэл өнгөрсөн хугацаанд ямар хэмжээний татвар төлсөн бэ гээд үзэхээр татвар хураамжаар төлсөн дүн нь 1.5 тэрбум ам.доллар байгаа. Шууд зөрүүний хувьд багцалсан тоогоор харах юм бол 100 сая ам.долларын хасахтай байгаа. Шууд бус утгаар нь харвал монгол хүмүүс, бэлтгэн нийлүүлэгчид ажиллаж байгаа талаарх цогц судалгааг хийх боломжгүй байна. 

УИХ-ын гишүүн Б.Дэлгэрсайхан: Хэрэв бид 34 хувиа эзэмшихээ больчихвол 1.6 тэрбум ам.долларын өрнөөс чөлөөлөгдөх үү. Түүний оронд бүх төрлийн татвараа аваад явбал өгөөж нь ямар байхыг судалж үзсэн үү. Хоёрын хооронд хувь эзэмшсэн нэр зүүгээд өрөнд орж байхаар гарах хаалгах дээр нь ийм хэмжээний мөнгө авна гээд сууж байвал ямар вэ.  

Сангийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга С.Наранцогт: Таны хэлж байгаа шиг тооцоо байгаа. Тийм хувилбар ч байж болж байна. Оюутолгойн хувьд тийм хувилбар руу орно гэвэл хөрөнгө оруулалтын гэрээгээ өөрчлөх тухай асуудал яригдана. 
Анхны 2009 онд батлагдсан гэрээнд өөрчлөлт оруулахгүй байхыг аль аль тал олон улсын стандартаар хүлээсэн. 

Ажлын хэсгийн дарга Д.Тэрбишдагва: Б.Дэлгэрсайхан гишүүний ярьж байгаа асуудал байж болно. Гэхдээ зөвхөн Засгийн газар хоорондын түвшинд л ярина. 

УИХ-ын гишүүн Ц.Гарамжав: Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг үндэсний эрх ашгаасаа урваж хийсэн гэрээ үзэж болно. Ийм том орд дээр ийм ашиггүй гэрээ хийчихсэн. Энэ алдааг хэн хийсныг тогтоож, цаашдын том ордууд дээр энэ алдааг давтахгүй байх хэрэгтэй. 

Тухайн уурхайн нөөцөн дээр үндэслэж ТЭЗҮ хийгддэг. Зөвхөн нарийвчилсан судалгаа хийгдэж, нөөц нэмэгдсэн тохиолдолд ТЭЗҮ өөрчлөгддөг. Зэс, алтны баяжмалууд ямар шалгуураар баталгаажиж байгаа юм. Далд уурхайн ашиглалт эхэлсэн үү. Эхэлсэн бол хэдэн тонн алт экспортлоод байна вэ. Цахилгаан станц барих дээр Оюутолгойтой ямар гэрээ хэлэлцээрт хүрэхээр байна вэ. 

Сангийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга С.Наранцогт: Зээлийн хүү бууруулах тал дээр Сангийн яам тэргүүлж ажиллаж байгаа. Нэлээд ахицтай явсан ч “Та нарын түвшинд шийдэхгүй” гэсэн. Бид саналаа Засгийн газарт хүргүүлсэн. 

Хоёрдугаарт, татварын асуудал дээр Оюутолгой маргаан дагуулдаг. Татвараа бүрэн хурааж авдаг, хөрөнгө оруулагч талтай маргаангүйгээр ойлголцдог болох тал дээр санаачилгатай ажиллаж байгаа. 

Эдийн засгийн байнгын хорооны дарга Ж.Ганбаатар: Удирдлагын зардлыг яагаад нэмээд байгаа юм бэ. 

Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Нандинжаргал: Нөөц өссөн тохиолдол ТЭЗҮ-д тодотгол хийдэг. Таван жилд нэг удаа ТЭЗҮ-г тодотгодог журмын дагуу 2012 онд тодотгосон. 2015 онд нэг удаа. Одоо 2020 оны тодотгол хүлээгдэж байгаа. Энэ тодотгол дээр санхүүгийн нарийвчилсан моделыг оруулж ирнэ. 

Үр ашигтай зэсийн нөөц 2015 онд 25 сая байсан бол одоо 31.4 гэсэн тооцоо хийгдсэн. Өссөн байгаа. 

Эрдэнэс Оюутолгой компанийн гүйцэтгэх захирал, Оюутолгой компанийн ТУЗ-ийн гишүүн Түмэнцогт: 2010 оны ТЭЗҮ нь бүр анх 2004 онд хийгдэж байснаас гарч ирсэн. Тухайн үед Оюутолгой ордын хувьд төслийн явцад 119 тэрбум ам.долларын орлого олно гэсэн тооцоо гаргаж байсан. 2015 оны ТЭЗҮ-гээр зөвхөн Оюут болон Хьюго босоо ам 1 гэдэг хоёр хэсэг дээр 190 тэрбум ам.долларын орлого олох юм байна гэж гарч ирсэн. Төслийн явцад буюу 2103 он хүртэл. Үүнээс гадна 6-7 том орд байгаа. Нөөц нь нэмэгдээд, зэсийн үнэ нэмэгдээд байгаа учраас зардал нэмэгдээд байгаа. 

Лабораторийн тухайд ALS гээд Английн олон улсад зөвшөөрөгдсөн лабораторид дээжүүд хянагдаж байгаа. Дээр нь Геологийн төв лаборатори ажиллаж байгаа. 

Цахилгаан станцын ажил явагдаж байна. Энэ ажил өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар сард Засгийн газраас батлагдсан. Ирэх жилийн хавраас эхлээд гурван жилийн хугацаанд цахилгаан станцыг барина. 

Менежментийн зардал дээр анх гэрээгээр тохирсноор ил уурхай дээр зургаан хувь, гүний уурхай дээр гурван хувийн менежментийн зардал авна гэсэн.  

Оюутолгой ордын ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээний хэрэгжилтийг шалгах ажлын хэсгээс гаргасан нэгдсэн санал дүгнэлтийг тус байнгын хороогоор хэлэлцэж байна. 

УИХ-ын гишүүн Ж.Бат-Эрдэнэ: Оюутолгой бол манай улсын ганц том нөөц. Үүнийг хоёр тал дундаа хэрхэн зарцуулж, хэрхэн хяналт тавих вэ гэдэг дээр хоёр талын эрхийг хадгалах хэрэгтэй. 

ТЭЗҮ-г хамгийн түрүүнд гаргаж ирэх хэрэгтэй. 2015 оны ТЭЗҮ-гээр 5.2 гэсэн байгаа. Энэ ТЭЗҮ жил болгон нэмэгдээд байна. Үүнд хяналт тавьдаг зүйл байна уу. ТЭЗҮ-гээр гарсан дүн яагаад ингэж өөрчлөгдөөд байна вэ. 

2013 оны гүйцэтгэлээр анхны хөрөнгө оруулалт 6.3 болж нэмэгдсэн байна. 5.2 нь бараг 1.1 тэрбум ам.доллараар нэмэгдээд 6.3 болсон. 
Дундаа ашиглаж байгаа төсөл дээр хяналт тавьж чадахгүй юм бол цаашид утгагүй болж байна. 

Ажлын хэсгийн дүгнэлт дотор 2039 он нэг тэрбум ам.долларын өрөнд орно гэсэн байна. Уг нь 2039 оноос эхлээд бид ашгаа авна гэсэн ойлголттой байсан. Бүр 20-иод оноос байсан нь Дубайн гэрээнээс хойш 2039 болж хойшилсон. Энэ дүгнэлтийг ямар үндэслэлээр гаргасан бэ. 

Гарч байгаа бүтээгдэхүүнийхээ хэмжээнд бид хяналт тавьж чадаж байгаа юу. Бид 1/3-ын хэмжээнд тохирсон хяналтыг тавьж байх ёстой. 34 хувийн хяналтыг бид бүрэн дүүрэн тавьж чадаж байгаа юу. 

Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Нандинжаргал: ТЭЗҮ алдаатай гарсан тохиолдол байгаа. Эрдэс баялгын мэргэжлийн зөвлөл гэж байгаа. Тус зөвлөлөөр 2015 оны ТЭЗҮ-г хүлээж авахад зарим нэг алдаа гарсан. Манай тал санхүүгийн моделоо дутуу үнэлсэн. Айлын талаас зарим материал дутуу ирүүлсэн зүйл байгаа. Гэсэн ч ТЭЗҮ-г хүлээж аваад цааш нь явуулсан.  

Энэ оноос бид ТЭЗҮ-г дахин Эрдэс баялгын мэргэжлийн зөвлөлөөр оруулна. Санхүүгийн млпел дээрээ тулгуурлаад засаад явна. Хамгийн гол нь Эрдэс баялгын мэргэжлийн зөвлөл нь мэргэжлийн хүмүүс байх шаардлагатай. 

Ажлын хэсгийн гишүүн, СЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга С.Наранцогт: Монголын талын өр гэж байгаа. Энэ нь анх 2010 онд хөрөнгө оруулагч хувьцааны санхүүжилт хийсэн. Үүний 34 хувьд ногдох Монгол талын 1.79 тэрбум ам.долларын өр байгаа.

Энэ санхүүжилтийг Монголын талын өмнөөс хөрөнгө оруулагч тал төлсөн гэдгээрээ лайбор дээр нэмэх нь 6.5 хувийн хүү бодож явж байгаа. 

2019 оны гуравдугаар сарын 31-ний байдлаар зээлийн үндсэн төлбөр 1.79 тэрбум ам.доллар. Хүү нь 541 сая ам.доллар болчихсон явж байна. Энэ нь Монгол тал дахь өр. Үүнээс хойш хийгдэх санхүүжилт нь Оюутолгой төслийн санхүүжилт гэж явж байгаа.  

Уг ажлын хэсгийг ахласан УИХ-ын гишүүн Д.Тэрбишдагва дүгнэлт, саналыг танилцуулснаар гишүүд асуулт асууж, хариулт авав. 

 

УИХ-ын гишүүн Т.Аюурсайхан: Ажлын хэсэгт ирсэн материалуудаас гадна Засгийн газраас нууцын шугамаар тодорхой шинжилгээний материалууд ирсэн байгаа. Тооцоо судалгаан дээр үндэслээд Засгийн газарт чиглэл өгсөн шийдвэр гаргах ёстой гэж үзэж байгаа. 
Бүтээгдэхүүн борлуулах болон зээлийн гэрээнүүдийг авч чадаагүй юм байна. Монгол Улс 34 хувийг эзэмшдэгийн хувиар түүндээ таарсан үүрэг хүлээж байгаа. 34 хувьд таарсан өр нэмэгдээд байгаа. 

2015 оны ТЭЗҮ боловсруулахад ашигласан санхүүгийн моделийг өгөөгүй байна. Мөн 2016 оны ТЭЗҮ-г албан ёсоор хүлээлгэн өгөөгүй. Ийм нөхцөл байдлуудыг яаж засаж залруулах вэ. Ашиг орлогоо тооцохын тулд бүтээгдэхүүн борлуулах гэрээгээ үзэх хэрэгтэй. 

Мөн усны хэрэглээ нэмэгдсэн. Үүний үндэслэл юу юм бэ. Секундэд 870 литр ус шахаж байсан бод одоо 915 литр ус болгон нэмэгдүүлсэн юм байна. Үүний үндэслэл юу вэ. Цаашид усны төлбөр, бусад төлбөр тооцоог яаж авах вэ гэдгийг ажлын хэсгээс асууя. 

Ажын хэсгийн гишүүн, СЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга С.Наранцогт: Санхүүгийн моделийн хувьд үр ашгийн тооцоо, зээлийн хүүгийн үр өгөөж зэрэг бүх тооцоог хийхийн тулд өөрийнхөө хүрээнд санхүүгийн модел гаргаж үзэж байсан. Нөгөө талаас тооцоо хийдэг моделоо өгөөч гэдэг хүсэлт тавьсан. Ингээд бидэнд өгсөн нэг хувилбараар гаргасан үр дүнгүүд ажлын хэсгийн тайланд дурдагдсан. Цаг хугацааны хувьд хоёр талаасаа нэг модел дээр суугаад хүлээн зөвшөөрсөн тооцоо хийгдээгүй. 

БОАЖЯ-ны Газар зохион байгуулалт, усны нэгдсэн бодлого зохицуулалтын газрын дарга Мягмар: Усны тухайд газар зохион байгуулалт 2003-2005 онд усны эрэл хайгуул хийсэн. 2007 онд 870 л/с-ээр усны нөөцөө тогтоосон. 2014-2015 онд нэмэлт хайгуул хийж 918 л/с-ээр усны нөөцөө тогтоосон. Өнөөдрийн байдлаар батлагдсан усны нөөцийн 57 орчим хувийг ашигласан гэсэн тайлан тооцоо бий. 

Усны төлбөрийн хувьд жилд 16-17 сая метр куб ус хэрэглэж байгаагийн төлбөрт өнгөрсөн жилийн байдлаар 17 тэрбум төгрөгийг төвлөрүүлсэн.  

Ажлын хэсгийн дарга Д.Тэрбишдагва: Таван ажлын хэсгийн дэд ажлын хэсгийн өнгөрсөн зун амраагүй. Дүгнэлт дээр тулгуурлаж шийдвэр гаргаад тэр шийдвэрийн дагуу Засгийн газар ажиллах ёстой. Үүнээс илүү материал өгсөн байх боломжгүй. 

Боруулалтын гэрээний тухайд хэд хэдэн зүйлийг нууцлалын зэрэгтэй гээд өгөхгүй байгаа. ТУЗ-ийн гаргасан шийдвэр, бүтээхдэхүүн хуваах гэрээтэй холбоотой зүйлүүдийг гаргаж өгөх боломжгүй гэсэн. оломжийн хэмжээнд гарсан гэж үзэж байгаа. 

УИХ-ын гишүүн Т.Аюурсайхан: Монгол Улс 34 хувийг эзэмшдэг хэр нь тэр эзэмшилдээ таарсан бүтээгдэхүүнээ хэдээр борлуулж байгааг манай Засгийн газар яагаад мэдэж чаддаггүй юм бэ. Өрийн мэдээлэл өгдөг. Бусад мэдээллээ яагаад өгдөггүй юм бэ. 

Эрдэнэс Оюутолгой компанийн гүйцэтгэх захирал, Оюутолгой компанийн ТУЗ-ийн гишүүн Ц.Түмэнцогт: Зээлийн гэрээнүүд Эрдэнэс Оюутолгой дээр ч байгаа Эрдэнэс Монгол дээр ч байгаа. Үүнийг нууж хаасан юм байхгүй. Энэ бол нээлттэй мэдээлэл. 

Өмнөх ажлын хэсгийнхний хүсэлтээр болон ТУЗ-ийн гишүүдийн шаардлагаар Үндэсний татварын газрын эрх бүхий хүмүүст борлуулалтын гэрээг үзүүлсэн.

Ер нь бол худалдааны нууц гээд Эрдэнэт зэрэг өрсөлдөх чадвартай газрууд үйл ажиллагаа явуулж байгаа учир арилжааны нууц гэдэг байдлаар эмзэг байдаг юм билээ. Дэлхийн зах зээлийн үнээр борлуулж байна уу үгүй юу гэдэг дээр эргэлзэх зүйл байхгүй. Шаардлагатай гэвэл бид нэмэлт мэдээлэл өгөхөд болно.