Туркийн тусгай үүргийн онгоцонд Эрдоганы ТӨЛӨӨЛӨГЧ байсан уу?
Монгол Улс дахь Эмпати сургуулиудын захирал Вейсел Акчайг гэрийнх нь гаднаас долоодугаар сарын 27-ний өглөөний 10 цагийн үед үл таних 4-5 хүн хулгайлсан хэрэг гарч үүнийг Монголын цагдаагийн байгууллага шалгаж байна.
Түүний алга болсонтой зэрэгцэн Чингис хаан олон улсын нисэх буудалд Турк улсын тусгай үүргийн онгоц ирсэн нь Вейсел Акчайг хууль бусаар авч явах гэж байсан гэх хардлагыг олон нийтийн дунд бий болгоод байгаа билээ. Энэ нь Туркийн одоогийн эрх баригчдын бусад улсад явуулж буй зарим үйл явдалтай давхцаж байсан нь хардлагыг улам бүр нэмэгдүүлж байгаа юм.
Тус үйл явдалтай холбогдуулан хүний эрхийн Эмнести Интернэшнл байгууллага мэдэгдэл гаргаад байна.
Тэд “Монгол Улс тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлаа хамгаалан, хүний эрх, эрх чөлөө, шударга ёсыг эрхэмлэн дээдэлж, олон улсын хамтын нийгэмлэгийн өмнө хүлээсэн үүрэг, дотоодын хууль тогтоомжоо хэрэгжүүлэн Монгол Туркийн хамтарсан Улаанбаатар Эмпати сургуулийн захирал, Турк улсын иргэн Вэйсел Акчайг хүч хэрэглэн авч явсан балмад үйлдлийг шалган тогтоож, буруутай этгээдэд хариуцлага тооцох, цаашид Вэйсел Акчайг Турк улсад шилжүүлэн өгөхгүй байх үүргээ хэрэгжүүлнэ гэж найдаж байна” гэж мэдэгджээ.
Одоогоос хоёр жилийн өмнө буюу 2016 оны долоодугаар сард Турк улсад төрийн эргэлт хийх гэсэн оролдлогын дараа онц байдал зарлаж, хүний эрхийн хамгаалагч, сэтгүүлч, иргэний нийгэм, улс төрийн сөрөг хүчнийхнийг баривчлан, эрүүдэн шүүж, зүй бус харьцан хорьж байгааг олон улсын хүний эрхийн байгууллагууд буруушаасаар байна.
Туркийн ерөнхийлөгч Рэжэп Тайип Эрдоган өөрийн улсын дотор болон гадна талд байгаа бүх Гюленистуудыг ангуучлахаа амлаж “Бид эдгээр нүгэлт хүмүүсийг чөлөөтэй алхаж явахыг хэзээ ч зөвшөөрөхгүй” хэмээн хэлж байв.
Өнгөрсөн дөрөвдүгээр сарын байдлаар гадаад орнуудаас нийт 80 сэжигтнийг Туркт баривчлан ирүүлээд байгааг Анкарагийн албаныхан мэдээлжээ. Харин төрийн эргэлт хийх оролдлогоос хойш хоёр жилийн хугацаанд Турк улс даяар 77,000 гаруй хүнийг баривчлаад байгаа талаар бид мэдээлсэн.
Ямар ч байсан Монголчууд Вейсел Акчайг Туркээс ирсэн онгоцонд суулгаж явуулаагүй бөгөөд түүнээс шаардлагатай мэдүүлгүүдийг Эрүүгийн цагдаагийн алба авч мөн биеийн байдлыг хэвийн эсэхийг шүүх эмнэлгээр нягтлуулсаны эцэст долоодугаар сарын 28-ны шөнийн 1:40 цагийн үед түүнийг гэрт нь хүргэж өгсөн билээ.
Улаанбаатарт газардаад байсан ТT4010 онгоц харин оройн 21:25 цагийн үед Улаанбаатараас хөөрсөн юм. Тус онгоцонд ирсэн Туркүүдээс Монголд хэн нь ч буугаагүй мөн нэмж хүн яваагүй талаар Чингис хаан нисэх буудал дээр ажилласан Зам, тээврийн хөгжлийн дэд сайд Б.Цогтгэрэл мэдээлсэн.
Хэдийгээр Вейсел Акчайг Монголын тал өгж явуулаагүй ч энэхүү үйл явдалтай зэрэгцэн олон асуулт хариултаа хүлээж байна.
Тухайлбал, Улаанбаатарт газардсан Туркийн тусгай үүргийн онгоц яг ямар зорилготой байв, Монголд газардах шалтгаанаа юу гэж мэдүүлсэн бэ, энэ ажиллагаанд Монголын хууль хүчний байгууллага эсвэл төр засгийн оролцоо бий эсэх, Вейсел Акчайг гэрийн ойролцоогоос нь хулгайлсан хүмүүс чухам ямар учиртай хүмүүс байсан эсэхийг одоогоор Монголын талынхан нууцалж байгаа юм.
Бусад оронд явагдсан Туркийн баривчилгаануудад тухайн улс орных нь төр засаг, хууль хүчний байгууллагууд хамтарч оролцсон тохиолдол хэд хэд байна. Тиймээс Вейсел Акчайн алга болсонд Монголын тал оролцсон уу гэдэг сонирхолтой бөгөөд маш чухал зарчмын асуулт болоод байна.
Гадаад Харилцааны дэд сайд Б.Батцэцэг үйл явдалтай зэрэгцэн Туркийн ЭСЯ-ны дипломат ажилтныг хүлээн авч уулзахад тэд энэхүү үйл ажиллагааны талаар ямар ч мэдээлэлгүй өөрөөр хэлбэл мэдээгүй байсан гэж мэдэгдсэн нь протоколд үлдээд байна.
Бидэнд ирсэн мэдээллээр Туркээс Улаанбаатарт газардсан ТТ 4010 онгоц анх дипломат шуудан авчирлаа гэж мэдүүлжээ. Тус онгоцонд тав орчим хүн байсан бөгөөд, агаарын хөлгийн багийн гурав, димломат шуудан авчирсан гэх нэг хүн, мөн үлдсэн хүн нь Туркийн Ерөнхийлөгч Эрдоганы бие төлөөлөгч байсан байх магадлал өндөр байгааг эх сурвалжууд хэллээ.
Ямартай ч эдгээр хүн Монголын гаалиар гараагүй бөгөөд тэднийг шалгах ажлыг хийхдээ онгоцноос нь огт буулгалгүй буцаасан мэдээлэл байгаа юм.
Энэ үйл явдалтай зэрэгцэн Монголын Засгийн газрын түвшинд түргэн авч Вейсел Акчайг авч явуулахгүй байх ажлыг шуурхай зохион байгуулсан.
Үйл явдалтай холбогдуулан Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, Гадаад Харилцааны Яаманд талархсан захидлыг Туркийн хүний эрхийн байгууллагууд ирүүлээд байна.
Тухайлбал AST байгууллагын захидлыг та ЭНД дарж дэлгэрэнгүй унших боломжтой.
Гэхдээ энэ асуудлыг ингээд баярлаад дуусгаж болохгүй.
Хэдийгээр Монголчууд Вейсел Акчайг өгч явуулаагүй ч Туркууд Монголын газар нутаг дээр яагаад ийм ажиллагаа явуулах болов.
О.Мөнхсайхан хуульч “Вейсэл Акчайг хүчээр авч явах ажиллагаа Монголын талын зөвшөөрөлгүй явагдсан бол энэ нь манай улсын бүрэн эрхт байдалд халдсан, хууль бус үйл ажиллагаа.
Монголын талын зөвшөөрөлтэй эсхүл зөвшөөрөлгүй, аль ч байдлаар энэ үйл ажиллагаа явагдсан бай, Вейсел Акчайг Монголоос Турк рүү албадан явуулахыг зөвшөөрч болохгүй.
Яагаад гэвэл, Монгол улс 2000 онд Эрүүдэн шүүх болон бусад хэлбэрээр хэрцгий, хүнлэг бусаар буюу хүний нэр төрийг доромжлон харьцаж шийтгэхийн эсрэг конвенцод нэгдэн орсон.
Энэ конвенцын 3-р зүйлд "Эрүүдэн шүүх аюул тулгарна гэж үзэх хангалттай үндэслэл байвал оролцогч улс уг этгээдийг өөр улсад албадан гаргах, буцаах буюу шилжүүлэн өгөхгүй" гэж заасан.
Мөн, Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн 1.7-р зүйлийн 3-т "Тухайн улсын хуульд зааснаар цаазаар авах ял оногдуулах, эрүү шүүлт тулгах хангалттай үндэслэл байгаа тохиолдолд гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүнийг тухайн улсад гэмт хэрэгт мөрдөн шалгуулах, ял шийтгүүлэхээр шилжүүлэн өгөхгүй" гэж тус тус заасан” гэсэн юм.
Монгол, Туркийн дипломат харилцааны тухайд энэ жил олон дэвшилтэт үйл явдал болсон. Тухайлбал, УИХ-ын дарга М.Энхболд гуравдугаар сард Турк улсад айчилж Эрдоганд бараалхаж олон улсын терроризмын эсрэг тэмцлийн тэргүүн эгнээнд Турк зогсож, ачааны хүндийг үүрч байгааг Монгол Улс ойлгон дэмжиж байдгийг тэмдэглэж байжээ.
Эрдоган болон М.Энхболд нарын харилцааны талаар “М.Энхболд Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар ажиллаж байхдаа тухайн үеийн Ерөнхий сайд Эрдоганы урилгаар 2006 онд, нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагчийн хувьд 2003 онд Анкара хотод айлчилж, ноён Эрдоган 2005, 2013 онд Ерөнхий сайдын хувиар Монгол Улсад айлчилж байсан, хуучны танил, дотнын нөхөд юм” гэж УИХ-аас мэдээлж байжээ.
Энэ айлчлалын дараахан Монгол улсад Туркийн шадар сайд Монголд хүрэлцэн ирж Монгол улсын нутаг дэвсгэрт үйл ажиллагаа явуулж байгаа террорист байгууллагатай холбоотой байж магадгүй сургуулиудыг өөрийн талд шилжүүлж өгөхийг хүссэн байна. Хариуд нь Шадар сайд Ө.Энхтүвшин Монгол улсын засгийн газар шаардлагатай арга хэмжээг авна гэж Чавушоглуд амласан талаар Anadolu Agency агентлаг мэдээлж байсныг бид орчуулан дамжуулсан билээ.
Монгол Улсын УИХ-ын дарга М.Энхболдын Турк улсад хийсэн айлчлалын дараахан буюу ердөө сар гаруй хугацааны дараа буюу дөрөвдүгээр сарын 6-нд Туркийн Ерөнхий сайд Бинали Йылдырым Монгол Улсад мөн л айлчилсан. Өөрөөр хэлбэл, сар орчмын зайтай Монгол, Туркийн өндөр дээд хэмжээний айлчлалууд энэ жил болсон юм. Юу гэхээр Монгол, Туркийн харилцаа идэвхтэй сайн явагдаж байна.
Мөн энэ үйл явдлын дараа буюу дөрөвдүгээр сарын сүүлээр олон улсын зарим хэвлэлээр Туркийн удирдагч Эрдоган Монголд айлчилж магадгүй гэсэн мэдээлэл ч гарч байсан талаар бид мэдээлж байсан.
Мөн сүүлд буюу долоодугаар сарын 10-нд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулгыг Эрдоганы тангараг өргөх ёслолд урьсан ч түүнийг төлөөлж Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга З.Энхболд очсон билээ.
Харин үүний дараа Вейсел Акчайг хулгайлахыг завдсан байж болзошгүй хэрэг гарахаас ойролцоогоор хоёр долоо хоногийн өмнө Монгол Улсад Туркийн удирдагч Эрдоганы хүү ирсэн мэдээлэл гараад байгаа юм. Энэ тухай Монгол Улсад талархлын захидал ирүүлсэн Туркийн AST хүний эрхийн байгууллагын ажилтан твиттер хуудастаа жиргэжээ.
Албан бус мэдээллээр Туркийн удирдагчид Монголд үе үе олон нийтэд мэдэгдэхгүйгээр ирж Түрэгийн үеийн Монголоос олдсон удирдагчдынхаа гэрэлт хөшөөнд ирж мөргөдөг талаар албан бус мэдээлэл ч байдаг.
Туркийн Ерөнхий сайд Бинали Йылдырым Монгол Улсад айлчлах үеэр Монгол-Турк хоёр орны харилцаа, хамтын ажиллагааны 7 баримт бичигт гарын үсэг зурсан бөгөөд эндээс нэг сонирхол татах баримт бичиг нь Монгол Улсын Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Гадаадын иргэн, харьяатын газар болон Бүгд Найрамдах Турк Улсын Дотоод хэргийн яамны харьяа Шилжилт хөдөлгөөний ерөнхий газар хоорондын хамтын ажиллагааг бэхжүүлэх, хамтран ажиллах санамж бичиг байгуулсан байх юм. Санамж бичигт Гадаадын иргэн, харьяатын газрын дарга Д.Мөрөн, БНТУ-ын Гадаад хэргийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Үмит Яалчин гарын үсэг зурсан бөгөөд Санамж бичгийн хүрээнд хоёр орны шилжилт хөдөлгөөний байгууллагууд харилцан мэдээлэл, туршлага солилцох, хамтарсан төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх зэрэг чиглэлээр хамтран ажиллана гэжээ.
Өөрөөр хэлбэл, Турк, Монголын харилцаа албанаар ч албан бусаар ч идэвхтэй сайн явагдаж байгаа энэ үед Туркүүд Монголын талын зөвшөөрөлгүй хүн хулгайлахыг завдсан бол энэ нь хоёр орны харилцааны хувьд ээдрээтэй нөхцөл байдлыг үүсгэнэ.
Тэр тусмаа Туркийн тусгай үүргийн онгоцонд тус улсын төрийн тэргүүний бие төлөөлөгч үнэхээр ирсэн бол асуудал бүр ноцтой болох нь.
Аль ч тохиолдолд Монголын төр засгаас тэр дундаа Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд эсвэл Гадаад харилцааны сайдын хэмжээний төлөөлөл тодорхой мэдээллийг цаг алдалгүй дэлхий дахинд өгөх нь зүйн хэрэг болоод байна.
