“Чалко”-ийн гашуун туршлагыг Оюутолгойд давтах уу?

Гэрэл зургийг MPA.mn

“Чалко”-той хийсэн гэрээний уршгаар Монгол Улс дэлхийн зах зээлийн ханшаас хэт хямд үнээр нүүрсээ хэдэн жил зөөсөн гашуун туршлага бий.

Тэгвэл яг ийм хувилбар Оюутолгойд үүсэж болзошгүй нөхцөл байдал яригдаж байгааг FT тэргүүтэй гаднын хэвлэлүүд хөндөх болов.

Яг одоо “Оюу толгой” төслийн томоохон хувьцаа эзэмшигч болон хөрөнгө оруулчид буюу Рио Тинто, Туркойз Хилл Ресурсийн хооронд маргаан үүсээд байгаа бөгөөд энэ асуудлыг арбитраар шийдвэрлэтэл гурван сар орчмын хугацаа орно хэмээн үзэж байна. Гэтэл хоёр том компанийн маргаанаас гадна жижиг хувьцаа эзэмшигчид нь Рио Тинтогийн эсрэг зарга үүсгэхээ мэдэгдсээр байна. Энэ бүхэн Оюутолгойн далд уурхайн бүтээн байгуулалтын нэмэлт санхүүжилттэй холбоотой. 

Далд уурхайн бүтээн байгуулалтыг эхлүүлэх боломжийг хангасан Дубайн гэрээгээр газар доорх баялгийг олборлох уг төслийг 5.3 тэрбум ам.доллароор босгох байсан ч одоогоор 4.2 тэрбумыг зарцуулжээ. Түүнээс гадна далд уурхайн чулуулгийн бүтцэд өөрчлөлт гарсантай холбоотойгоор хүдрийн биетийг олборлох аргачлалаа бүхэлд нь эргэж харах шаардлагатай болсныг Рио Тинто 2019 оны долдугаар сарын 16-нд анх мэдээлсэн. Ингэснээр далд уурхайн олборлолт эхлэх хугацаа 2022 оны тавдугаар сар биш, 2023 оны зургаадугаар сар, төслийн зардал 6.6-7.1 тэрбум ам.доллар болж нэмэгдэхээр байгааг зарласан ч одоогоор эцсийн тооцооллыг хараахан танилцуулаагүй байна. 

Энэхүү санхүүжилтийн асуудлыг шийдвэрлэх буюу өрийн хугацааг сунгах, одоо байгаа нөхцөлөөр олон улсын банк санхүүгийн байгууллагуудаас 500 сая ам.долларын зээл нэмж авах, бусад шаардлагатай хөрөнгийг TRQ хувьцааны санхүүжилтээр бүрдүүлэх тухай Рио Тинто болон Туркойз Хилл Ресурс тохиролцож, өнгөрсөн есдүгээр сард санамж бичиг байгуулснаа албан ёсоор мэдээлсэн. Ингэснээр Монгол Улсын улс төрийн эрсдэлийн нөхцөл байдлыг бууруулах замаар шаардагдах санхүүжилтийн дүнг 1.4 тэрбум ам.доллароор багасгана хэмээн үзсэн гэж байв. Гэвч энэ нь эргээд хоёр хөрөнгө оруулагчийг арбитраар ойлголцоход хүргээд байгаа нь энэ юм. 

Ямар ч байсан "Оюу толгой" төсөлд шаардагдах нэмэлт санхүүжилт 3 тэрбум ам.доллароор хэмжигдэж байгааг TRQ санхүүгийн тайландаа дурджээ. Үүнээс 1.4 тэрбум ам.долларыг Дубайн гэрээний хүрээнд хийгдэх ёстой санхүүжилтээр шийдэх бол 500 сая ам.долларыг ТRQ хувьцаагаа дахин гаргах замаар бүрдүүлэхээр хөрөнгө босгох төлөвлөгөөгөө боловсруулаад явж байгаа аж. Харин үлдсэн 1.1 тэрбум ам.долларыг хөрөнгийн зах зээлээс босгох болон дээр дурдсанчлан санхүүжилт аваад тодорхой хугацаанд алтаа өнөөгийн ханшаар нийлүүлэх хувилбар яригдаж байгаа юм байна. 

Монгол Улсын Засгийн газрын зүгээс мөн Оюутолгойн далд уурхайн зардлын хэтрэлтийг тодруулах шаардлагатай хэмээн үзэж, "Оюутолгой" компанийн ТУЗ-өөс Оюутолгой төслийн далд уурхайн бүтээн байгуулалтын зардал хэтэрсэн, хугацаа хойшилсон шалтгааныг судалж, дүгнэлт гаргах зорилготой тусгай хороо байгуулах шийдвэрийг арваннэгдүгээр сарын 30-ны өдөр гаргаад байгаа. 

Далд уурхайн бүтээн байгуулалтын хугацаа хойшлох нь Монгол Улсын хувьд ашиггүй. Тэр тусмаа алтаа нэг үнээр гаргах нь бүр ч ашиггүй байж мэдэх юм.

2020 оны арваннэгдүгээр сарын байдлаар Монгол Улс 28 орчим тонн алт экспортолж, 1.62 тэрбум ам.долларын орлого олсныг Гаалийн ерөнхий газар мэдээлсэн. Энэ нь алтны биет болон орлогын дүнгээр түүхэн дээд амжилтад тооцогдож буй. 

График. Монгол Улсын алтны экспорт (тонн)

Хэрэв Оюутолгойн далд уурхай албан ёсоор эхэлснээр зэсийн агууламж өндөртэй хүдэр экспортолж эхлэх бөгөөд Монгол Улс дэлхийн топ зэс үйлдвэрлэгчдийн нэг болж, Оюутолгой Монгол Улсын ДНБ-ий 30 хувийг дангаараа бүрдүүлэх өндөр хүлээлт бий. Анх төлөвлөж байсанчлан далд уурхай 2020 оноос ажиллаж эхлэх байсан ч ийхүү 2023 он хүртэл хойшлох нөхцөл байдал үүсээд байна.