Сангийн сайдын 10 гаруй удаа "Тодотгохгүй" гэж гүрийсэн төсвийг шинэ УИХ-ын гишүүд "Тодотгох шаардлагатай"-г хүлээн зөвшөөрөв
Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатар “Төсвөө тодотгохгүй. Тийм шаардлага үүсээгүй” хэмээн 10 гаруй удаа хэлж, гүрийсээр сонгуультай золгосон ч шинээр сонгогдсон гишүүд “Хамгийн түрүүнд төсвөө тодотгох байх. Зайлшгүй тийм шаардлагатай” гэдгийг хэлж байна.
Тухайлбал, Сангийн дэд сайд, шинээр УИХ-д сонгогдоод буй Х.Булгантуяа хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа “Цар тахлын хүндрэл бэрхшээлтэй үе 1-2 жил үргэлжилж, бид амаргүй цаг үед ажиллах нь. Төсвийн тодотгол тун удахгүй орох байх. Мэдээж зайлшгүй тодотгол хийх шаардлагатай. Зарим нэг зардлуудыг танаж, орлоготой уялдуулаад зохицуулалтуудыг хийхээс өөр аргагүй. Энэ хүнд цаг үед хойш тавихгүйгээр хэлэлцэх байх” гэдгийг хэллээ.
Яг үнэн хэрэгтээ ийм нөхцөл байдал цар тахал эхлэхтэй зэрэгцээд аль хэдийн үүссэн юм. Шинэ коронавирусийн халдвартай холбоотой хорио цээрийн дэглэмийг нэгдүгээр сарын 27-нд гаргаснаас хойш Монгол Улсын экспорт үндсэндээ зогсож, тэр алдагдлаа өнөөг хүртэл нөхөж чадахгүй явсаар байна.
Үндэсний статистикийн хороо COVID-19-ийн эдийн засагт үзүүлж буй нөлөөг сар бүр тооцоолон гаргаж байгаа ба уг судалгаагаар:
- 2020 оны эхний хоёр сард төсвийн алдагдал 120 тэрбум
- Эхний улирлын байдлаар төсвийн орлого 8.6%, аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэл 19.9 хувь буурч, төсвийн алдагдал 276 тэрбум
- Дөрөвдүгээр сард ДНБ 10.7%, уул уурхайн салбар 29.5%, жижиглэн худалдааны борлуулалт 11.5% тус тус буурч, төсвийн алдагдал 642.4 тэрбум
- Тавдугаар сард төсвийн тэнцвэржүүлсэн нийт тэнцэл 1.6 их наяд төгрөгийн алдагдалтай гарсан билээ.
График. Улсын нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого, зарлага, тэнцэл, жил бүрийн эхний 5 сарын байдлаар, тэрбум төгрөг
Энэ хугацаанд цар тахлын үеийн эдийн засгийг идэвхжүүлэх хүрээнд Засгийн газраас 5.1 их наяд төгрөгийн эхний багц, 794 тэрбум төгрөгийн хоёр дахь багцыг танилцуулсан.
Ийнхүү нөхцөл байдал хүндэрч, экспортын 40 гаруй хувиар тасралтгүй буурсаар байхад Засгийн газар төсвийг тодотгох санаачилга гаргаагүй буюу тодорхойгүй нөхцөл байдалтай явсаар ирсэн.
Монгол Улсын Төсвийн тухай хуулийн
- 34.1-т Засгийн газар дараах тохиолдолд тухайн жилийн төсвийн тодотголын төслийг боловсруулж, Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлнэ:
- 34.1.2-т урьдчилан тооцох боломжгүй нөхцөл байдлын улмаас төсвийн орлого буурах, зарлага нэмэгдэж, нэгдсэн төсвийн алдагдал дотоодын нийт бүтээгдэхүүний гурван хувиар нэмэгдэхэд төсвийн тодотгол хийнэ хэмээн заасан.
Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улсын ДНБ (2019 оны гүйцэтгэлээр) 37 их наяд төгрөгийн 3% буюу 1.1 их наяд төгрөгөөр төсвийн алдагдал нэмэгдэх нөхцөл үүсэхэд төсвийг тодотгох хуультай гэсэн үг. Энэ нөхцөл дөрөвдүгээр сараас хойш үүсчихсэн байсан гэж ойлгож болно.
Угаас УИХ 2020 оны төсвийг 2.3 их наяд төгрөгийн алдагдалтай баталсан. 2020 оны нийт орлогыг 12.9 их наяд төгрөг байхаар тооцоолохдоо 3.2 их наяд төгрөгийг уул уурхайн салбарын орлого, 3.5 их наяд төгрөгийг импорт, 5.1 их наяд төгрөгийг эдийн засгийн өсөлтийн хүчин зүйлийн орлого, 1.1 их наяд төгрөгийг татварын бус орлогоос бүрдүүлэхээр тооцсон. Өөрөөр хэлбэл, төсвийн орлогын гуравны нэгийг уул уурхайн бүтээгдэхүүн буюу нүүрс, зэсийн баяжмалыг БНХАУ-д экспортолж, бүрдүүлэхээр тооцоолсон байсан бол цар тахалтай холбоотойгоор өдгөө нүүрсний экпорт 2.1 дахин буурч, экспортын орлого 40 гаруй хувиар багасаж, уул уурхайн салбарын үйлдвэрлэл 30% буурчихаад байна.
Нөгөө талаар, төсвийн орлогын томоохон дэмжлдэг болдог татвар төлөгч ААН-үүд маш хүнд байдалд ороод байгааг ҮСХ-ноос өчигдөр танилцуулсан “Аж ахуйн нэгжийн үйл
- Ажиллагаанд Коронавирус (Covid-19)-ээс урьдчилан сэргийлэх, хөл хорио тогтоох
- Арга хэмжээний нөлөөлөл” судалгаа харуулж буй. Эндээс зарим үзүүлэлтүүдийг дурдвал
- Судалгаанд хамрагдсан аж ахуйн нэгжүүдийн 2,234 буюу 93% нь Коронавирусээс урьдчилан сэргийлэх, хөл хорио тогтоох арга хэмжээнээс шалтгаалж, үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулахад хүндрэл учирсан
- Үүнтэй холбоотойгоор ААН-үүдийн 2,036 буюу 84.8%-ийнх нь орлого буурахад нөлөөлсөн
- 1,764 ААН ажиллагчдадаа цалинтай чөлөө олгож чадаагүй болохоо хэлжээ.
Энэ бол гуравдугаар сараас эхтэй үр дүнгүүд юм. Гэтэл Сангийн сайд, Засгийн газар төсвөө тодотгохгүй хэмээн гүрийсээр ийнхүү сонгуультай золгосон. Харин сонгууль дуусмагц төсөв тодотгох талаар ам уралдан ярьж эхэлцгээв.
Монголбанкны Мөнгөний бодлогын хорооны зургаадугаар сарын 26-ны ээлжит хурлын үеэр Монголбанкны Мөнгөний бодлогын газрын захирал Б.Баярдаваа төсвийн орлого батлагдсан дүнгээсээ 1.8-2 их наядаар буурна гэдгийг хэлсэн.
УИХ-аас баталсан төсвийн алдагдлыг нэмж тооцвол 2020 онд Монгол Улсын өр хамгийн багадаа 4.3 их наяд орчим төгрөгөөр нэмэгдэх нь ээ.
