“Атомын бөмбөгийн эцэг” Оппенхаймерын түүх

Кристофер Ноланы найруулсан “Oppenheimer” уран сайхны кино өнгөрсөн амралтын өдөр нээлтээ хийсэн нь дэлхий нийтийн анхаарлыг татаж байна.

Киноны гол дүр “Атомын бөмбөгийн эцэг” хочтой физикч Роберт Оппенхаймерын дүрийг жүжигчин Киллиан Мерфи бүтээжээ.

Ингээд энэхүү түүхэн хүний амьдрал, намтартай товч танилцацгаая.

Оппенхаймер нь атомын бөмбөгийг бүтээсэн гол архитектор байсан юм.

Тэрбээр олон жил их сургуульд физикийн хичээл зааж, хэд хэдэн чухал нээлт хийж байжээ. Тухайлбал тэр хар нүхний онолыг бий болохоос 30 жилийн өмнө өөрийн таамгийг дэвшүүлсэн юм.

180 гаруй сантиметр өндөр, бөгтөр, туранхай түүнийг сэтгэл зүйн хувьд нэлээд тогтворгүй нэгэн байсан гэдэг.

 

Жюлиус Роберт Оппенхаймер 1904 оны дөрөвдүгээр сарын 22-ны өдөр Нью Йорк хотод мэндэлжээ.

Түүний эцэг Германы жүүд цагаач байсан ба бэлэн хувцасны үйлдвэртэй, нэлээд баян хүн байсан байна.

Сурлага сайтай байсан Оппенхаймер 1922 онд Харвардын коллежид химийн мэргэжил эзэмшихээр элссэн ч удалгүй физикээр сольжээ.

Тэрбээр мэргэжлийнхээ хажуугаар философи, утга зохиол, дорнын шашин шүтлэгийг эрчимтэй судалж, дөрвөн жилийн хөтөлбөрөө гурван жилд багтаагаад төгссөн байна.

Дараа нь тэр Кэмбрижийн их сургуульд физикч Лорд Рутерфордын удирдлага дор атомын бүтцийг судалжээ.

Улмаар Германы Гёттингений их сургуульд нэрт атомын физикч Макс Брауны удирдлага дор үргэлжлүүлэн суралцсан байна.

 

1927 онд Оппенхаймерыг сургуулиа төгсөхөд удирдагч профессор нь баярлаж байсан гэдэг. “Түүнийг төгссөнд баяртай байна. Тэр надаас үргэлж элдэв зүйл шалгааж зовоодог байв” гэж профессор бичиж байжээ.

Архи ууж, тамхи байнга татдаг Оппенхаймер сэтгэл зүйн дарамтаасаа салахын тулд олон удаа эмчлүүлж байсан гэдэг.

Тэрбээр нэг удаа галт тэрэгтэй автомашинаар уралдаж байгаад осолдож байжээ. Ослоос Оппенхаймер өөрөө ямар ч шарх сорвигүй үлдсэн бол найз бүсгүй нь ухаангүй эмнэлэгт хүргэгдэж байв.

Гэхдээ тэр суут ухаантан байсантай хэн ч маргадаггүй. Оппенхаймер нь латин, франц, герман, грек хэл мэддэгээс гадна сүүлд Хиндү шашны судрыг уншихын тулд санскрит хэл сурч байжээ.

 

Олон жилийн турш их сургуульд хичээл заахдаа тэр улс төр, эдийн засаг огт сонирхдоггүй, радио сонсдоггүй, утас ч хэрэглэдэггүй байсан гэдэг.

Гэхдээ 1936 онд тэр эмэгтэй коммунист Жин Тэтлоктой дотно харилцаатай болсноор улс төр сонирхож эхэлсэн байна.

Дараа нь Оппенхаймер 1940 онд нөхөр нь Испанийн иргэний дайнд амь үрэгдсэн биологич, коммунист үзэлтэй Кэтерин Пуэнингтэй дотносож байжээ.

Тэд хүү, охин хоёртой болсон юм.

1941 онд Германы нацистууд атомыг хувааж чадсан тухай сонссон АНУ-ын ерөнхийлөгч Фрэнклин Рузвельт атомын бөмбөг бүтээх “Manhattan Project” төслийг эхлүүлжээ.

Төслийн ахлагчаар томилогдсон генерал Лэсли Грүвз шинжлэх ухааны судалгааг удирдах хүнийг хайсны эцэст Оппенхаймерыг сонгосон байна.

Дайн дуусах хүртэл уг төсөлд $2 тэрбумыг зарцуулж байжээ.

 

Гэвч Оппенхаймерын коммунистуудтай холбоотой өнгөрсөн түүх АНУ-ын эрх баригчдын санааг зовоож эхэлсэн байна.

Коммунистуудтай холбогдон шалтгаанаар тэр гурван удаа байцаалт өгч, нэг удаад нь таньдаг коммунистуудынхаа жагсаалтыг гаргаж өгсөн гэдэг.

Гэхдээ тэр ажлаа үргэлжлүүлж, Нью Мексикогийн Лос Аламост 4,000 орчим хүнийг амжилттай удирдаж байжээ.

Оппенхаймерын ажлын үр дүн хоёр жил гаруй хугацааны дараа гарч, 1945 оны долдугаар сарын 16-нд дэлхийн анхны атомын бөмбөгийг туршсан юм.

Дэлбэрэлтээс үүссэн мөөг хэлбэртэй үүлийг хараад Оппенхаймер “Би дэлхийг устгах үхлийн эзэн боллоо” гэж бодож байсан гэдэг.

Энэ нь хиндү шашны Бхагавад Гита судрын нэг мөр юм.

Сүүлд тэр ярихдаа “Дэлхий өөрчлөгдөхийг бид мэдэж байлаа. Зарим нь инээж, зарим нь уйлж, ихэнх нь чимээгүй байсан” гэж байжээ.

Сар хүрэхгүй хугацааны дараа АНУ атомын бөмбөгийг Японы Хирошима, Нагасаки хотуудад хаясны улмаас 120,000 гаруй хүн амиа алдсан юм.

Эхэндээ жүүдүүдийг аймаглан устгаж байсан Германд атомын бөмбөг хаяхыг хүсдэг байсан Оппенхаймер сүүлд ийм аймшигтай зэвсэг бүтээсэндээ харамсаж байсан гэдэг.

1945 оны аравдугаар сард ерөнхийлөгч Харри Трумэнтэй уулзахдаа тэр гар нь цусаар будагдсан мэт сэтгэгдэл төрж байгаагаа хэлж байжээ.

 

Атомын бөмбөг бүтээсэн амжилт нь түүнд алдар нэр, албан тушаал авчирсан юм.

Гэвч тэр атомын бөмбөгөөс 1,000 дахин хүчтэй устөрөгчийн бөмбөг бүтээх ерөнхийлөгч Трумэний хүсэлтээс татгалзаж байсан гэдэг.

Оппенхаймер “Би хийж чадахгүй, хийхийг ч хүсэхгүй” гэж хэлсэн гэх баримт бий. Тэрбээр бас атомын зэвсгийг хянах олон улсын байгууллага байх ёстой гэсэн байр суурь илэрхийлж байжээ.

Гэхдээ Оппенхаймерын байр сууриас үл хамааран устөрөгчийн бөмбөгийг бүтээж, 1952 онд туршсан юм.

1953 оноос эхлэн түүний коммунистуудтай холбоотой түүх сөхөгдөж, удалгүй нууц мэдээлэлд хандах эрхээ хасуулах болсон байна.

Ерөнхийлөгч Дуайт Эйзенхауэрын тушаалаар ийм арга хэмжээ авч байжээ.

1954 онд 19 өдөр үргэлжилсэн нууц шүүх хурлын дараа Оппенхаймерын нууц мэдээлэлд хандах эрхийг бүрмөсөн цуцалсан юм.

Олон жилийн дараа түүнд хандах хандлага зөөлөрч, 1962 онд ерөнхийлөгч Жон Кеннеди түүнийг Нобелийн шагналтнуудад зориулсан Цагаан ордны хүлээн авалтад урьж байв. Дараа жил нь тэр салбарын нэр хүндтэй Фермийн шагналыг хүртсэн юм.

Оппенхаймер тэтгэвэрт гарснаасаа хойш нэг жилийн дараа 1967 оны хоёрдугаар сарын 18-ны өдөр 62 насандаа уушгины хорт хавдраар нас баржээ.

2022 оны арванхоёрдугаар сард АНУ-ын засаг захиргаа алдаагаа засаж, Оппенхаймерын нууц мэдээлэлд хандах эрхийг хасах шийдвэрээ цуцалж байв.

“Цаг хугацаа өнгөрөх тусам доктор Оппенхаймерт шударга бус хандаж байсан нь ил болж, түүний үнэнч, эх оронч нэгэн байсан нь батлагдаж байна” гэж АНУ-ын эрчим хүчний яамны сайд Женифер Грэнхолмын мэдэгдэлд өгүүлсэн байна.

Эх сурвалж: Business Insider