Ой мод цэвэр агаар, цэвэр усны эх булаг гэдгийг иргэн бүр ойлгох хэрэгтэй

Монгол Улсын ойн сан бүхий газар 18.6 сая га буюу нийт нутаг дэвсгэрийн 11.9 хувийг эзэлж байна гэсэн судалгааг өнгөрсөн онд гаргажээ. 

2006 оноос хойш ойт нут­гийн эзлэх хувь буурах хандлагатай байгаа аж. Тиймээс ойн талаар төр, хувийн хэвшлийнхэн зөв­лөлдөх чуулга уулзалт зохион байгуулав. Чуулганд оролцогчид ойн сангийн өмнө тулгамдаж буй асууд­луудыг ярилцаж, цаашид хийж хэрэгжүүлэх төсөл хөтөл­бөрүүдээ тодорхойлох нь хурлын гол зорилго гэдгийг онцолж байлаа.

Ту­хайлбал, ойн сан бүхий 2.1 сая га газарт байгаа 64 мянга орчим унанги болон хатсан модыг хэрхэн ашиглах, түлш­ний хэрэгцээг хангах, ойн цэвэрлэгээ, үйлчилгээ хийх ажлын байр бий бол­гох талаар хэлэлцсэн юм.

Чуулганы төлөөлөгчид ой модыг ашиглах, хам­гаа­лах­тай холбоотой олон санал зөвлөмжийг энэ үеэр гаргаж байлаа.

Тухайлбал хууль эрх зүйг нь боловсронгуй болгох, хэт их улстөрийн шинжтэй томилгоо явуулахгүй байх, мэргэжлийн хүмүүсийг тогтвор суурьшилтай ажил­лахад анхаарлаа хандуу­лахыг уриалж байсан. Ойн хоёрдогч нөөц гэгддэг хаягдал унанги, гишүү зэргийг ашиглаж эдийн засгийн эргэлтэд оруулах шаардлагатай.

Уг нь энэ чиглэлийн ажил хийхээр төсөвт мөнгө төвлөрдөг ч аманд ч үгүй хамарт ч үгүй дуусдаг аж. Жишээлбэл Дарханы Шарын гол су­манд шахмал түлшний үйлд­вэр байгуулахаар 70 сая төг­рөгийн тендер зарлаад, авсан компани нь санхүүгийн хүнд­рэлд орчихсон байх жишээтэй. 

Тиймээс орчин үеийн технологи нэвтрүүлж эдийн засгийн үр ашигтай үйлд­вэрлэл явуулах бодлогыг төрийн зүгээс барьж бай­гаа гэдгийг ҮХААЯ-ны мэр­гэ­­­жилтнүүд тайлбарлаж бай­лаа. 

Мөн орон нутгийн ой модтой холбоотой ашиглах, зөвшөөрөл олгох гэх мэт асуудлуудыг Засаг дарга нь мэддэг. Үүнийг өөрчлөхийг хүсч байгаагаа ойн олон мэргэжилтэн салбар яам­ныхаа удирдлагуудад дуул­галаа.

Ойн асуудлыг хуулиар далайлгаад шийдэж чадахгүй

Ингээд Монгол Улсын нийт ойн 40 гаруй хувь нь байдаг Хөвсгөл аймгийн Ойн газрын зөвлөх хуульч С.Жавзмаагаас хурлын талаарх сэтгэгдлийг нь сонссон юм.

-Ойн асуудлыг хөндөж үндэсний хэмжээний чуул­ганыг зохион байгуулж бай­на. Энэ салбарт олон жил ажилласан хүний хувьд чуул­ган хэр ач холбогдолтой болж байна вэ?

-Ой мод маань болохоо байлаа гээд юу ч хийхгүй суугаад байвал тэр чигтээ л үгүй болно. Тиймээс өмнөө тулгамдаж буй асуудлаа бөөнөөрөө ярилцах нь чухал. Гэсэн ч бодит ажил хийхгүй, хий хоосон цуглаж яриад өнгөрвөл ямар ч ашиггүй зүйл болно. Харин энэ удаагийн чуулганаар ажил хэрэг болчих аятайхан чиг­лэл гарах байх гэж бодож байна.

-Ойт нутгийн эзлэх хувь хэмжээ жил ирэх тусам буурч байна гэсэн дүн мэдээг яамнаас танил­цуул­лаа. Үүнд юу голлон нө­лөөлж байна вэ?

-Үүнд олон шалтгаан бий. Хүний хүчин зүйлээс гадна байгалийн хүчин зүйлээс болж мод өгөршиж муудах, хорхойд идүүлэх гэх мэтээр устаж алга болдог. Одоогоос 30 гаруй жилийн өмнөх судалгаагаар нийт ой модны 79-80 хувь нь өндөр насжилттай, хөгшин мод байна гэж байсан. Одоо энэ талаар нарийн судалсан зүйл дуулдахгүй байна. Хүний хүчин зүйлээс болж байгаа асуудал ч байгаа. Тухайлбал гал түймэр, уул уурхайгаас болж мод бут устаж байна. 

Дээрээс нь нойтон модыг хууль бусаар огтлох зөрчил буурахгүй байгаа юм. Энэ нь ойн хамгаалалт муу байгаагийн илрэл. 

Социализмын үед ойн модыг жинхэнэ утгаар нь хайрлан хамгаалж байсан. Өөрөөр хэлбэл тухайн үед ойгоо түймрээс хамгаалж хэсэг хэсгээр нь зурвас татдаг байсан. Үүнийг сэр­гээх хэрэгтэй байна. 

-Энэ асуудлыг та салбар яамандаа тавьж байсан уу?

-Тавьсан. Манайхан мөн­гө байхгүй гэдэг. Мөн­гөө байлгаж байж ойгоо хам­гаалахгүй юм бол ой модгүй болсноор усгүй, цэвэр агаар ч үгүй болно. Тиймээс энэ асуудлыг тодорхой ярьж хө­рөнгө мөнгө гаргах хэ­рэгтэй. 

Ер нь ойгоо хамгаа­лахын тулд малчид, хөдөл­­мөрч­­дөдөө үнэн үг хэлж, ухаж ойл­­гуулах байд­лаар ажиллах хэрэгтэй бай­на. Тэгэхгүйгээр ойн хам­гаа­лагч, ойн бай­цаагч зэрэг хуулиар да­лайл­ган айл­гах гэсэн хү­мүүсээр хамгаалуулна гэж байхгүй. Ертөнцийг бий болгож байгаа цэвэр агаар, цэвэр усны маань эх булаг нь ой мод юм шүү гэдгийг иргэн бүрт ойлгуулах, үүнийг тайл­барладаг ойн хам­гаа­лагчид хэрэгтэй байна.