БНХАУ хуванцар хог хаягдал авахаа зогсоосон нь олон орны толгойн өвчин болж байна
Энэ оны нэгдүгээр сараас эхлэн манай урд хөршийн хуванцрын төрлийн хаягдал импортлохоо зогсоосон тухай шийдвэр дэлхийн олон улс оронд цаашид хүндхэн бэрхшээл нүүрлэхэд хүргэсээр байна. Энэ талаар Дэлхийн эдийн засгийн форум нийтэлснийг орчуулан хүргэж байна.
Хамгийн “уян хатан”, удаан хугацаанд ашиглаж болох хуванцрын гайхамшгийг 1950 онд анх удаа дэлхийд танилцуулснаас хойш 8.3 тэрбум тонн хуванцар үйлдвэрлэгджээ. Хуванцар нь байгаль дээр задардаггүй учраас тэрхүү үйлдвэрлэгдсэн бүх хуванцар ямар нэгэн хэлбэр дүрстэйгээр манай гараг дээр оршин буй. Түүний нэлээд хэсэг нь БНХАУ-д байгаа.
Учир нь өнгөрсөн хэдэн арван жилийн турш хуванцрын хаягдлаа дахин боловсруулан ашиглаж байгаа хэмээн мэдэгдэж байсан дэлхийн зарим улс орон үнэн хэрэгтээ өөр улс руу экспортолж байжээ. Өөрөөр хэлбэл, өнгөрсөн хугацааны дийлэнх үед нь Хятад улс руу хуванцраа экспортолж байсан хэрэг. 1992 оноос хойш буюу эх газрын Хятад руу нэвтрэх гол боомт болох Хонконгоор дамжуулан тус улс бүх хуванцар хаягдлын 72 хувийг импортолсон байна.
Гэхдээ Хятадын хувьд хангалттай гэж болно. Тус улс 2017 онд үйлдвэрлэлийн бус хуванцрын хаягдлыг импортлохоо зогсоож буйгаа мэдэгдсэн. Science Advance сэтгүүлийн энэ оны зургаадугаар сарын 20-ны Лхагва гарагт нийтлэгдсэн судалгааны өгүүлэлд дурдсанаар дэлхий дахинд, тэр дундаа өндөр орлоготой голдуу улс орнууд 111 сая тонн хуванцар хаягдал нэмж үүсгэх төлөвтэй байна. Гэвч тэдгээр улсад энэ асуудлыг шийдэх сайн арга зам одоогоор алга.
График 1. Дэлхийн хуванцрын үйлдвэрлэлийн өсөлт
БНХАУ-д хуванцраа экспортолдог орнуудын 2016 оны жагсаалтыг АНУ, Англи, Мексик, Япон, Герман тэргүүлжээ. Тухайлбал, АНУ 2016 онд хуванцар хаягдлынхаа 56 хувийг Хятад руу экспортолсон бол 32 хувийг нь Хонконг руу гаргаснаар энэ бүх хаягдал БНХАУ-д очсоныг илтгэж байна. АНУ үлдсэн 12 хувийг Мексик, Канад, Энэтхэг рүү экспортолсон бол Герман улсын хуванцрын экспортын 69 хувийг БНХАУ дангаараа эзэлж байна.
График 2. Дэлхийн хуванцрын экспортын байдал.
Гэхдээ хуванцрын урсгал нэг чиглэлтэй биш, ийнхүү дам сүлжилдсэн байгаа тул дээрх тоонуудаар хуванцар хаягдлын нөхцөл байдлыг бүрэн дүгнэх нь өрөөсгөл юм. Жишээ нь, Английн хуванцрын экспортын 51 хувь нь Герман руу гардаг ч тус улс мөн л Хятад руу хуванцраа гаргадаг. Эцсийн дүндээ Английн хуванцар хаягдлын дийлэнх нь БНХАУ-д очдог гэж болохоор байгааг судлаачиж тодотгож байна.
Мексик ч мөн ялгаагүй, хуванцар хаягдлынхаа 55 хувийг АНУ-д экспортолдог. НҮБ-ын худалдааны судалгааны датанд тулгуурлан энэхүү тооцооллыг хийсэн ба ингэхдээ улс орнуудын хоорондын хуванцрын урсгалыг тооцоолоогүй учраас чухам Мексик, АНУ уг хаягдлыг дотооддоо боловсруулж байна уу, эсвэл Хонконг, Хятадын аль нэг рүү экпортолж байна уу гэдгийг мэдэх аргагүй байгааг судлаачид тэмдэглэсэн.
БНХАУ-ын хувьд өнгөрсөн хугацаанд хуванцрын импортоо хязгаарлахыг оролдож байв. 2013 онд бохирдлыг бууруулах зорилгынхоо хүрээнд зөвшөөрөгдөх хуванцруудын төрлүүдийг ялган хязгаарлах Green Fence буюу “Ногоон хашаа” бодлого хэрэгжүүлсэн. Хэдийгээр энэхүү бодлого ганцхан жил хэрэгжсэн ч хаягдлын үйлдвэрлэлд хангалттай доргиосон билээ. “Үр дүнд нь дэлхийн хаа сайгүй байсан хуванцар боловсруулах жижиг үйлдвэрүүдээс эхлээд зөвшөөрөгдөөгүй хуванцрыг авахаас шил дараалан татгалзах болсон” хэмээн судлаачид бичиж буй.
Энэ нь дахин хэрэгжиж эхэлсэн бөгөөд одоо ч уг хориг хэвээр үйлчилсээр.
Журам 2018 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс мөрдөгдөж эхэлсэн бөгөөд Европын зарим, Хонконгийн боомт, АНУ-д тэр дороо л хуванцрын овоолго үүсч эхэлжээ.
“Бид хаягдлаа яахаа мэдэхээ больсон” хэмээн Орегон муж дахь боловсруулах үйлдвэрийн эзэн Стив Франк тухайн үед New York Times сонинд ярьж байжээ. Тэрбээр Хятад улс дээрх шийдвэрийг гаргахаас өмнө дийлэнх бүтээгдэхүүнээ тус улсад экспортолдог байсан аж. Харин цаашид Стив Франк аль болох Индонези, Энэтхэг, Вьетнам, Малайз зэрэг орон руу чадах хэмжээгээрээ хаягдал экспортлох боломжийг эрэлхийлж буйгаа мөн ярьжээ.
Эцэст нь, БНХАУ руу экспорт хийдэг байсан улс орнуудад ногдох тэрхүү 111 сая тонн хуванцар нь дэлхий дахинд үйлдвэрлэгдсээр байгаа хуванцрын өчүүхэн бага хэсэг билээ.
График 3. Хуванцар үйлдвэрлэл болон хаягдал 2015 онд
“Нийт үйлдвэрлэгдсэн хуванцрын ердөө 9 хувь нь дахин боловсруулагдаж, дийлэнх нь газарт булагдаж, байгаль дээр хаягдаж буйг өмнөх судалгаануудаас харж болно” хэмээн Жиоржиагийн их сургуулийн Инженерийн коллежийн профессор, энэ чиглэлээрх судалгааг хамтран хийж буй Женна Жанбек онцолжээ. “Одоогийн багахан хэмжээний дахин боловсруулалт тийм ч удаан хугацааны шийдэл болохгүйн дээр урьд өмнө нь дахин боловсруулсан бүтээгдэхүүнүүд одоо газарт булагдаж л дуусна. Тиймээс зоримог шинэ үзэл санаа, системийн хэмжээний өөрчлөлт шаардлагатай” хэмээн тэрбээр хэлсэн юм.
