Хоногт 100 шоо метрээс дээш ус ашигладаг газрууд бүгд хаягдлын сантай болсон

Усны нөөц ашигласны төлбөрийн хувь хэмжээ болон Ус бохирдуулсаны төлбөрийн тухай хуулийн хүрээнд ямар ажил хийгдэж байгаа талаар БОНХЯ-ны Усны мониторинг зохицуулалтын хэлтсийн дарга Г.Мөнх-Эрдэмээс тодрууллаа.

-Усны нөөц ашигласны төлбөрийн хувь хэмжээг усны сав газар тус бүрээр тогтоож мөрдүүлэх тогтоол  батлагдсан. Уг тогтоолоор нөөц ашигласны төлбөр хэрхэн нэмэгдсэн бэ?

-Ашигт малтмал олборлогч нэг шоометр ус ашигласныхаа төлөө нийт сав газруудын дунджаар тооцоход ойрол­цоогоор 561 төгрөг 90 мөн­гөний төлбөр төлнө. Харин аж ахуй эрхлэгч хүнд үйлдвэрлэл эрхэлдэг бол 176 төгрөг  60 мөнгөний төлбөр төлөх юм.

Барилга, барилгын материалын үйлдвэрлэл эрхэлдэг бол 103 төгрөг 30 мөнгө, архи, пиво, согтууруулах ундаа үйлд­вэр­лэгч ашигласан усныхаа шоометр тутамд 103 төгрөг 30 мөнгө төлнө.

Нэг ёсондоо аж ахуйн нэгж ямар үйлдвэрлэл, үйлчилгээ явуулж буйгаас хамааран усны нөөц ашигласны төлбөр төлдөг. Усны нөөц ашигласны төлбөрийн хувь хэмжээг Засгийн газрын 2013 оны есдүгээр сарын 21-ний өдрийн тогтоолоор шинэчлэн баталсан. Хэн усыг үрэлгэн зарцуулж байна, тэр өндөр төлбөр төлнө.

Хэн усыг үрэлгэн зарцуулж байна, тэр өндөр төлбөр төлнө. 

Хэн үр ашигтай ашиглах, бохирдлыг бууруулах, цэвэршүүлэх чиглэлээр дэв­шилтэт технологи нэвтрүүлж усыг хэмнэлттэй ашиглана төдий чинээ бага төлбөр төлнө. Тогтоолын гол зорилго нь ердөө л үүнд орших бөгөөд төлбөрийн хэмжээг бүс нутгийн онцлог, Сав газар тус бүрээр тооцон тогтоожээ.

-Усны бохирдлыг буу­руу­лах, усны нөөцийг бохирд­лоос хамгаалах, хүний буруу­тай үйл ажиллагаанаас үүсэх усны бохирдлын хэмжээг бууруулах зорилгын хүрээнд ямар ажил өрнүүлж байгаа вэ?

-Ус бохирдуулсаны төлбөрийн тухай хууль 2012 онд шинээр батлагдсан. Тус хууль усыг хэрэглээд хаягдал гаргаж байгаа, ус бохирдуулагчид хамаатай. Тиймээс бид маш өргөн хэмжээтэй судалгаа хийх шаардлага бий болсон. Учир нь иргэн болгон ус бохирдуулсны татвар төлөгч болно.

Түүнчлэн устай холбоотой үйл ажиллагаа явуулдаг бүх аж ахуйн нэгж байгууллагууд татвар төлнө. Тиймээс эдгээр байгууллагууд ямар хэмжээний татвар төлөх, эргээд эдгээр байгууллагуудад ямар хэмжээний дарамт үүсэх, эдийн засагт нь хэр их нөлөөлөх зэргийг хамруулсан том хэмжээний судалгаа явуулсан.

Урьдчилсан байдлаар Монгол Улсад ус бохирдуулагч 50 гаруй мянган аж ахуйн нэгж байгааг тогтоосон. Түүнчлэн манай улсад ажиллаж амьдарч байгаа бүх иргэд орно. Тэгэхээр энэ бүгдээс тооцож төлбөрийг авах механизм боловсруулна гэдэг нэлээн өргөн ажил өрнөж байгаа. Энэ  асуудал зөвхөн төлбөртэй холбоотой хэсэг юм.

-Ус бохирдуулсаны төлбө­рийн тухай хуулийн хүрээнд аж ахуйн нэгжүүд хаягдлын сан байгуулж байгаа гэсэн. Энэ талаар тодруулаач?

-Ус бохирдуулаад тэр хэвээр нь байгальд хаявал нэгдүгээрт төлбөр тооцно, хоёрдугаарт стандарт хэмжээнээс гарсан хэсэгт нь нөхөн төлбөр тооцох ёстой. Энэ байдал нь аж ахуйн нэгж байгууллагад их бага хэмжээгээр эдийн засагт нь асуудал үүсэх болно. Тиймээс цэвэршүүлэх үйл ажиллагаатай цэвэрлэх байгууламжтай болох ёстой.

Ер нь ус ашигладаг томоохон байгууллагууд бүгд хаягдал гаргаж байгаа. Тиймээс бид эдгээр байгууллагуудад ус ашиглах дүгнэлтээр нь хэрэглэсэн усныхаа 60-аас доошгүй хувийг нь эргүүлж ашиглах даалгавар өгч байна.

Эргүүлж ашиглах гэдэг нь тодорхой хэмжээнд хэрэглэсэн усаа хуримтлуулаад эргэж ашиглахыг хэлнэ.

Хуримтлуулж байгаа савыг хагядлын сан гэж нэрлээд байгаа юм. Энэхүү хаягдлын санд тавигдах шаардлагууд бий. Тухайлбал, агаарт хорт хий дэгддэггүй, хөрсөнд нэвчдэггүй байхыг шаарддаг. Ихэнх том гэж хэлж болох компаниуд хаягдлын сантай болчихсон. Тиймээс усаа эргүүлэн ашиглаж байгаа гэсэн үг.

-Энэ жил хаягдлын сантай болж байгаа хэчнээн компани байгаа вэ?

-Уул уурхайн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг 140 гаруй аж ахуйн нэгж хаягдлын сантай болж байгаа. Эдгээр нь хоногт 100 шоометрээс дээш ус ашигладаг газрууд юм. Харин шороон орд угаадаг жижиг компаниудад цаашдаа хаягдлын сантай болох даалгавар өгчихсөн байгаа. 

Туул, Сонгиноос цаашаа 140 орчим км хэсэгт бохир­дол­той байна. 

Түүнчлэн “Урт нэртэй” буюу  Гол мөрний урсац бүрэлдэх эх, усны сан бүхий газрын хамгаалалтын бүс, ойн сан бүхий газарт ашигт малтмал хайх, ашиглахыг хориглох тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн хүрээнд үйл ажиллагаа нь зогсчихсон.

-Голын дагуу ажиллаж байгаа ордууд тэгвэл ямар учиртай юм бэ?

-Голын хажууд үйл ажиллагаа явуулаад байгаа компаниуд ихэнх нь хулгайгаар үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа. Эдгээр байгууллагуудад хаягд­лын сан байхгүй. Тиймээс ч шороогоо угаагаад шууд л голд бохир усыг цутгаж байгаа. Тиймээс энэхүү үйл ажиллагааг хязгаарлах тал дээр нэлээн анхаарч ажиллах ёстой.

-Туул голын бохирдол их байгаа талаар сүүлийн хэдэн жил тасралтгүй ярьж байгаа. Гол бохирдуулагч хүчин зүйл нь юу байна вэ?

-Туул голд дээр төв цэвэрлэх байгууламж ажиллаад ачааллаа дийлэхгүй болчихсон энэ тохиолдолд голын ус бохирдож байгаа. Ер нь Туул, Сонгиноос цаашаа 140 орчим км хэсэгт бохир­дол­той байна.

Олон жил ингээд бохирдолтой бай­сан болохоор сүүлдээ го­лын­хоо ёроолын хөрсөнд бохирд­лын элемент бий бол­чих­сон. Тиймээс үүнийг цаа­шид бууруулах ажлыг өр­нүүлж буй. Гол асуудал нь бо­хир­дуу­лаад байгаа эх үүсвэрүүдийг хяз­гаар­лах шаард­лагатай бай­­гаа.

Ялан­гуяа түүхий эд боловсруулах үйлд­вэрүү­дийг хотоос гаргах зайлш­­гүй шаардлагатай. Тий­мээс арьс, ширний боловс­­руу­лах үйлдвэрүүдэд зо­риулж “Харгиа” цэвэрлэх бай­гуу­лам­жийг байгуулсан. Гэтэл ту­хайн цэвэрлэх байгууламж нь ажиллахгүй байна. Үйл ажил­лагаагаа явуулсан ч стандарт хэмжээнд хүртэл цэвэрлэж чадахгүй байгаа. Иймээс арьс, ширний үйлдвэрүүдийг нийслэлээс гаргах шаардлага бий болж байгаа юм.