Ц.Магалжав: Тува, Халимаг, Буриад, Өвөр Монголын бөхчүүд улсын баяр наадамд барилдсан нь талархалтай, сайхан байлаа
Ардын хувьсгалын 100, 101 жилийн ой, Үндэсний их баяр наадмаар 1,024 бөх барилдсан.
Энэ жилийн наадмын хүчит бөхийн барилдаанд гадаадын 26 бөх оролцсон нь онцлог байв. Үндэсний их баяр наадам нь тодорхой хууль эрх зүйгээр зохицуулагддаг. Өмнө нь Монгол туургатны бөхчүүдийг барилдуулах талаар хуулийн заалт байгаагүй. Улмаар "Үндэсний их баяр наадам"-ын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулснаар дээрх нөхцөл бүрдсэн гэдгийг Монголын Үндэсний Бөхийн Холбоо (МҮБХ)-ны ерөнхийлөгч Ц.Магалжав хэлсэн юм.
Тус хуулийн есдүгээр зүйлд,
9.7 Үндэсний их баяр наадмын бөхийн барилдаанд барилдах бөхийг үндэс угсаа, төрсөн газар, оршин суугаа засаг захиргааны нэгж, цол, чимгээр нь ялгаварлан барилдах эрхийг хязгаарлахыг хориглоно хэмээн заажээ.
Монгол туургатны бөхийн барилдааны талаар түүнтэй ярилцлаа.
-Тува, Халимаг, Буриад, Өвөр Монголын бөхчүүд энэ жилийн баяр наадмыг зорьж ирлээ. Монголын уламжлалт наадам Монгол туургатныг хамарсан наадам боллоо хэмээн хүмүүс ам сайтай байсан. Үндэс угсаа, газар нутаг, хил хязгаарын босго тогтоохгүйгээр зохион байгуулсан нь онцлог болов уу?
-Тийм ээ. Монгол туургатнуудын маань сэтгэгдэл өндөр байсан. Нийгмийн сүлжээ, телевиз, радиогоор дамжуулж наадмын бөхийн барилдааныг шимтэн үзсэн маш олон Монгол туургатнууд байсан болов уу. Хэдий оролцож чадаагүй ч дараа дараагийн наадамд хүч үзэх хүсэлтэй гадаад бөхчүүд ч байгаа байх.
Энэ жилийн наадамд оролцсон гадаадын бөхчүүдээс Тува үндэстний гурван бөх хоёр давлаа. Харин ӨМӨЗО, Халимаг, Буриадын бөхчүүд нэгийн даваанд өвдөг шороодсон. Ирэх жилийн наадамд илүү хичээж, сайтар бэлтгэж, амжилтын төлөө оролцоно гэдгийг бөхчүүд дор бүрдээ ярилцаж байсан. Олимпын алтан уриа ч байдаг. Түрүүлэхээс оролцох нь хэмээх тамирчдын зарчим бий. Барилдаад амжилт үзүүлнэ гэхээс илүү Монгол Үндэсний их баяр наадамд оролцож байгаа нь талархалтай, сайхан байлаа.
-Үндэстэн, ястан болгоны бөхийн барилдаан өөрийн гэсэн онцлогтой. Энэ онцлогоо хадгалж, дээрээс нь монгол бөхийн дүрмийг баримталж барилдахад тодорхой хугацааны бэлтгэл шаардагдах байх?
-Тува бөхчүүд наадмын бэлтгэлээ Увс нуур бөхийн дэвжээнд аймгийн бөхчүүдтэй хийсэн юм билээ. Өнөө жилийн ирсэн Тувагийн бөхчүүд манай улс аймгийн цолтнуудаас биеийн хөгжлийн хувьд дутах юмгүй байна лээ. Халимагийн бөхчүүд наадам болохоос хоёр хоногийн өмнө ирсэн. Тэд бөхийн гал дээр очоод манай бөхийн онцлогийг заалгаж аваад орсон. Халимагийн бөхчүүд хамгийн холоос зорьж ирж, оролцлоо.
Үндэстэн, угсаатны бөхийн онцлогийг тодруулж яривал, язгуур монгол бөхтэй ижил төстэй ч хэд хэдэн ялгаатай. Тухайлбал,
Энэ жилийн наадамд Тувагаас нутагтаа өндөр амжилт үзүүлсэн бөхчүүд ирж оролцлоо. Наадмын үеэр Тувагийн төрийн тэргүүн хүрэлцэн ирж, бөхчүүддээ амжилт хүссэн.
-Тува үндэстний гурван бөх хоёр давж, гурвын даваанд өвдөг шорооджээ. Монгол бөхийн барилдаанд тэд хэн хэнтэй оноолт таарав?
-Тува үндэстний бөхчүүд дотроос Карасал Цэдэн-Очирыг онцлох нь зүйтэй. Түүний хувьд Тувагийн парламентын гишүүн бөгөөд үндэсний бөхийн холбооныхоо тэргүүнээр ажилладаг. Тэрбээр улсын наадамд барилдахаас өмнө Төв аймгийн Сэргэлэн сумын наадамд түрүүлж, сумын заан цол авсан. Наадмын барилдаанаар,
- Монгол Улсын гавьяат тамирчин, улсын арслан Ц.Мөнх-Эрдэнийг Тува үндэстний бөх Монгуш Сылдыс
- Монгол Улсын гавьяат тамирчин, улсын арслан Д.Ганхуягийг Тува үндэстний бөх Түлүүш Сайнбилэг
- Монгол Улсын гарьд Д.Рагчааг Тува үндэстний бөх Карасал Цэдэн-Очир тус тус давсан байна.
Манай улсын арслан, гарьд цолтой бөхчүүдээр хоёр давж гурвын даваанд өвдөг шорооджээ. Түүнчлэн "Уяачдын наадам"-ыг жил бүрийн долдугаар сарын 13-нд тэмдэглэдэг уламжлалтай. Хүй долоон худагт болсон наадмаар 96,000 бөх барилдсан. Тува бөхчүүд бүрэн бүрэлдэхүүнээр оролцож, Монгуш Айдын шөвгийн дөрөвт үлдсэн. Түүний хувьд Тувагийн 2020 оны наадмын түрүү бөх юм. Баяр наадмын барилдаанд тэрбээр улсын харцага Ц.Мөнхбаяртай оноолт таарч, нэгийн даваанд өвдөг шороодсон байдаг.
-Энэ жилийн наадмыг та хувьдаа хэрхэн дүгнэх вэ?
-1921 оноос хойш 100 жилийн хугацаанд наадамд Ардын армийн байлдагч цэргүүд ордог байсан. Энэ жил бөхийн тоо хэтэрсэн учраас цэргүүд ороогүй. Залуу бөхчүүд, Монгол туургатнууд маань барилдлаа. Нэг үгээр хэлбэл, өндөр чансаатай бөхийн барилдаан хэмээн дүгнэж болохоор байгаа юм. Монголчуудын маань магнайг тэнийлгэсэн сайхан наадам боллоо.
