"Тэтгэврийн зээл авсан ахмадуудын 0.1% нь л мөнгөө өөртөө зарцуулсан судалгаа байна"

Гэрэл зургийг MPA.mn

Төрөөс тэтгэврийн зээлийг нэг удаа тэглэх гэж буйтай холбоотойгоор эдийн засагт гарах үр нөлөөний талаар Эдийн засгийн мэргэшсэн сэтгүүлчдийн клуб өнөөдөр хэлэлцүүлэг өрнүүлсэн юм. Хэлэлцүүлэгт Эдийн засгийн бодлого, өрсөлдөх чадварын судалгааны төвийн захирал Б.Лакшми, Эдийн засгийн ухааны доктор, профессор Б.Отгонтөгс, Уул уурхайн шинжээч, эдийн засагч Л.Наранбаатар, Монголын ахмадын холбооны ерөнхийлөгч Ц.Сүхбаатар нар оролцсон юм. Тэдний байр суурийг нэгтгэн хүргэе.

Б.Лакшми: Энэ шийдвэрийн нийлбэр дүн маш их сөрөг нөлөөтэй бөгөөд төлөөсийг нь ард түмэн халаасаараа нөхнө

 

Гэрэл зургийг MPA.mn

Тэтгэврийн зээлийг төрөөс төлснөөр үзүүлэх хамгийн том нөлөө бол төгрөгийн ханшийн сулрал. Шийдвэр гаргачдын мэдэгдэж буйгаар Цагаан сараас өмнө энэ асуудлыг шийдвэрлэнэ гэсэн. Тэгэхээр тийм их хэмжээний мөнгө эдийн засагт орж ирэх нь ханшийг сурлуурна. 

Хоёрдугаарт, энэ шийдвэр зорилтот бүлгээ онилж байгаа эсэх нь эргэлзээтэй. Учир нь тэтгэврийн зээлийг ихэнхдээ үр хүүхдүүд нь авсан байдаг. 

Гуравдугаар, энэ шийдвэрийн цаана дараагийн гинжин реайкц үзүүлэх эрсдэл байна. Өөрөөр хэлбэл, малчдын зээл, цалингийн зээл, моргейжийн зээлийг тэглэх хүлээлт үүснэ. 

Өмнө нь сонгууль угтаж өчнөөн амлалт өгч, бэлэн мөнгө тарааж байсан. Тэглээ гээд миний ч, таны ч амьдрал өөрлөгдөөгүй.

Тиймээс богино хугацааны шийдвэр амьдралыг өөрчилж чадахгүй. Харин урт хугацааны шинэчлэл хийж, тэтгэврийн реформ хийх нь зүйтэй. 

Үгүй бол энэ шийдвэрийн нийлбэр дүн маш их сөрөг нөлөөтэй бөгөөд төлөөсийг нь ард түмэн халаасаараа нөхнө. 

Б.Отгонтөгс: Та 90 төгрөгөөр авдаг байсан зүйлээ 100 төгрөгөөр авдаг болно 

 

Гэрэл зургийг MPA.mn

Энэ шийдвэр гэнэт гарсан тул эдийн засагчид, судлаачдад нөлөөллийнх нь талаар нарийн судалгаа алга. Гэхдээ арай гэж тогтворжиж, 6.6%-ийн өсөлтөд хүрч, төсвийн бодлого нь цэгцэрч байсан Монголын эдийн засагт маш сөрөг үр нөлөө дагуулах шийдвэр болоод байна. Үүнийг дараах гурван зүйлээр тайлбарлъя.

1. Инфляц 

850 тэрбум төгрөгийн зээл төлөхөд хэлцлийн зардал, гэрээ, Салхитын мөнгөний ордыг ашиглалтад оруулах гээд нийт 1 их наяд төгрөгийг энэ шийдвэрийн хүрээнд эдийн засагт оруулна. Үр дүнд нь инфляц нэмэгдэнэ. 

Манайд 100 төгрөгийн 79 төгрөг нь шатахуун, барилгын материал бусад хэрэглээгээрээ дамжаад импортод зарцуулагддаг. Тэгэхээр доллар, юань төгрөгийн эсрэг улам чангарна. 

Эдийн засагт бэлэн мөнгө тараах энэ мэт шийдвэрийн нөлөө эдийн засагт зургаан сарын дараа мэдрэгддэг нь судалгаагаар нотлогдсон. Тэгэхээр ирэх долдугаар сард инфляц нэмэгдэх нь. УИХ-ын дарга яаж тооцоод инфляцыг 1%-аар л өсгөнө гэснийг мэдэхгүй юм. Үүнээс их хувиар нэмэгдэнэ. Ялангуяа, Улаанбаатарт 10 хувь давж мэднэ. Өөрөөр хэлбэл, та 90 төгрөгөөр авдаг байсан зүйлээ 100 төгрөгөөр авдаг болно гэсэн үг. 

2. Нийгэм, эдийн засагт үзүүлэх шууд бус далд нөлөө. Энэ бол ёс суртахууны гажуудал 

Төрөөс төлчихдөг юм чинь гээд зээлээ төлөхөө болих, цаашлаад цалин, ипотекийн зээлийг тэглэх хүлээлт насанд хүрсэн 2 сая хүнд үүсгэж, гэрээний дагуу, зөв явж байсан үйлдлийг гажуудуулах вий гэсэн болгоомжлол байна. 

Үүний цаана банкны салбарын тогтвортой байдал яригдана. 

Нөгөө талаар, бодлогын хүү 11, зээлийн хүү 17 орчим хувьд байхад 6 хувийн хүүтэй бондыг алсын хараатай банкууд бол авахгүй. Тэгэхээр их хэмжээний яриа хэлэлцээ хийж байж арилжааны банкууд авах байх. Хөгжлийн банк үүнд баталгаа гаргаж буй. Гэтэл 100 төгрөгний баталгаа гаргасан төсөл нь хэрэгжээд уурхайг олборлоод, дэлхийн зах зээлд зараад 7-8 жилийн дараа олох мөнгө нь 20 төгрөг байвал яах вэ. Тиймээс эцсийн дүндээ Засгийн газар, Сангийн яам, Монголбанк, Хөгжлийн банкны хариуцах асуудал болно. 

3. Орлогын хуваарилалтын тэгш бус байдал

Төрөөс зөвхөн ахмадуудынхаа амьжиргааг дэмжчихээр нийгмийн бусад бүлэгт тэгш бус хандаж буйн илрэл. 

Төрөөс аливаа бодлого явуулахдаа эдийн засгийн тэгш байдлыг хангах, орлогын тэгш бус байдлыг бууруулах зорилгыг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. 

Л.Наранбаатар: 20 хүрэхгүй тэрбум төгрөгийн зээл банкнаас олгох боломжтой төсөл дээр Хөгжлийн банк 800 тэрбум төгрөгийн баталгаа гаргах гэж байна

 

Гэрэл зургийг MPA.mn

Австрали, Азийн уул уурхай металлургийн институцийн гишүүний хувьд ёс зүйн зарчмыг чанд баримталж, техникийн мэдээллийг үнэн зөвөөр мэдээлэх үүрэг хүлээдгийн хувьд иргэдэд бодит мэдээллийг өгөхийг хүссэн. Тиймээс Салхитын мөнгөний ордын ХААЛТТАЙ байгаа ТЭЗҮ-ийг эрэн сурвалжлаад, олж үзсэн. 

ТЭЗҮ-ээс харахад энэ бол маш жижиг орд. 

Хөрөнгө оруулалт нь 32 тэрбум төгрөг. Ил уурхайгаас гарах боломжтой мөнгөний нөөц нь 680 тонн. Олборлоод мөнгө, алтыг цэврээр нь ялгаж авах боломжгүй буюу баяжмал хэлбэрээр гаргаж зарна. Баяжмалыг олборлохын тулд уурхайд өрөмдлөг, тэсэлгээ, тээвэрлэх, баяжуулах процессууд шаардана гэдгийг хэлье. 

Долоон жилийн хугацаанд 982 тэрбум төгрөгийн орлого олоод, 652 тэрбумын зардал гаргана. Татвар, шимтгэл, хураамжаа төлөөд 250 тэрбум төгрөгийн цэвэр ашигтай үлдэх юм билээ. 

Үүнийг яг өнөөдрийн үнэ цэнээр шилжүүлээд тооцоход 122 тэрбум төгрөгийн үнэлгээтэй төсөл болж байна. Хөрөнгө оруулалт хийхээр өнөөдөр хувийн аж ахуйн нэгж тохироод наймаалцвал 10-15 сая доллароор зарах боломжтой төсөл. 

Нөгөө талаар, 32 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалттай төслөө хэрэгжүүлэхээр банкнаас  зээл авъя. Банкны дүрмийн дагуу 30 хувийг төсөл хэрэгжүүлэгч өөрөө санхүүжүүлж, 70 хувьд нь банк зээл олгоно. Тэгэхээр банк ханатал нь зээл олголоо гэхэл 20-22 тэрбум төгрөг байх нь. Тэрнээс өндөр зээл олгох нь эрсдэлтэй гэж банк үзнэ. 

Гэтэл одоо ҮАБЗ популист амлалт өгч, 20 хүрэхгүй тэрбум төгрөгийн зээл банкнаас олгох боломжтой төсөл дээр Хөгжлийн банкнаас 800 тэрбум төгрөгийн баталгаа гаргах гэж байна. 

Энэ талаар манай уул уурхай, геологийн мэргэжлийн холбоод үгээ хэлж, ТЭЗҮ-ийг ярих ёстой гэж бодож байна.  

Нэгэнт төсөл ийм жижиг тул Монголбанк цаана нь мөнгө хэвлэж энэ төслийг хэрэгжүүлэхээс аргагүй гэж харж байна. Үүний оронд тэр хэмжээний мөнгөөр хамгийн түрүүнд Тавантолгой-Гашуунсухайтын төмөр замаа дуусгасан бол, Оюутолгойн цахилгаан станцаа барьсан бол тэндээс олох өгөөжөөрөө боловсролоо чанаржуулж, тэтгэвэр, тэтгэмжээ нэмж болох байсан. 

Гэтэл 27 тэрбум төгрөгийн өр хүлээгдэж буй. Үүнийгээ дарах гэж дахиад өр тавина. Нэг ёсондоо архичин хүн шараа архи ууж тайлдаг шиг Монголын эдийн засаг шарталтын байдалд байсаар байх нь.  

Ц.Сүхбаатар: Бид тэтгэврийн зээл тэглэхийг биш, тэтгэврийн зөрүүг арилгаж өгөхийг л хүссэн 

 

Гэрэл зургийг MPA.mn

• Ахмадуудын дундаж тэтгэвэр 383,000   
• хувь тэнцүүлсэн тэтгэвэр 270,000
• Бүрэн тэтгэвэр 310,000 байгаа. 

Миний мэдэж байгаачлан 1.5 сая төгрөгийн тэтгэвэр авч буй хүмүүс бий, хамгийн дээд хэмжээг нь мэдэхгүй юм. Нийт ахмадуудын 60% нь 310,000 төгрөгийн тэтгэвэртэй. Ийм хүрэлцээгүй тэтгэвэр авч байгаа тул зээл авсан байдаг. 

Зээлийн зориулалтын 0.1 хувь нь өөртөө зарцуулсан бол 20-30% нь өр төлөх гэж, үлдсэн хувь нь үр хүүхдүүддээ сургалтын төлбөр, байр, машины зээл авахад нь нэмэр болох гэж авсан байдаг. 

Тэтгэврийн зээл авсан ахмадуудын 

• 90 гаруй хувь нь 6 саяас доош
• 10,000 хүн 6-15 сая хүртэл
• 4,000 хүн 15 саяас дээш төгрөгийн зээлтэй байна. 

Зээлийг төрөөс төлөх болсонтой холбоотой 233,000 ахмад баяртай байгаа ч 180,000 ахмад тэтгэврээ зээлдэг байж гэж сууна. 

Өнгөрсөн дөрвөн жилд 70-аас дээш насны 15,000 ахмад тэтгэврийн зөрүү арилгахыг үзэлгүй нас барсан. Цаана нь 78,000 хүн байна. Бид тэтгэврийн зээл тэглэхийг биш, тэтгэврийн зөрүүг арилгаж өгөхийг л хүссэн.