Дэлхийн зах зээл дээрх түүхий эдийн үнийн өндөр өсөлттэй энэ үеийг Монгол Улс олон шалтгаанаар бүрэн ашиглаж чадахгүй байгаа нь харамсалтай. Үүний нэг жишээ нь Монгол Улсын нийлүүлж буй нүүрсний үнэ.
Уурхайн амны нүүрсний үнийг ямар зарчмаар тогтоож байгаа нь тодорхой бус, ямар ч байсан зах зээлийн үнийн өсөлтийн хэрэг гарахгүй байгааг салбарын яам хүлээн зөвшөөрч байна.
Тийм ч учраас Эрдэс баялгийн биржийн тухай хуулийг боловсруулан, яамдаас санал авах үйл явц үргэлжилж байгаа аж. Төлөвлөснөөр бол аравдугаар сард Засгийн газарт танилцуулах нь. Харин Засгийн газраас УИХ-д танилцуулагдаж, хэлэлцэгдэж, дэмжигдэх нь хамгаас илүү чухал юм.
Бирж байгуулах санаачилгыг Р.Жигжид Уул уурхайн сайд байхдаа анх эхлүүлж, тэр үеийн Засгийн газар тогтоол гарган, үзэл баримтлалыг нь хүртэл баталсан байдаг. Гэвч УИХ-д танилцуулагдаж ч чадалгүй өдийг хүртэл зургаан жил дарагджээ.
Тухайн үед хуулийг боловсруулсан шалтгаан нөхцөл өнөөдөр мэдээж дээрдээгүй. Монгол Улсын экспортын 90%-ийг бүрдүүлж байгаа эрдсийн бүтээгдэхүүний арилжааг зохицуулах хууль эрх зүйн орчингүйн улмаас өнөөдөр
Харин хуультай болсноор энэ бүхэн цэгцэрч, үнэ ханш зах зээлийн зарчмаараа бодитой тогтож, борлуулалтын мэдээлэл бүх зүйл нээлттэй, ил тод болно. Ингэснээр хөрөнгө оруулагчид найдвартай мэдээллээр хангагдаж, Монгол Улсын эрдэс баялгийн бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадвар нэмэгдэнэ хэмээн тооцоолж байна.
Бүтээгдэхүүний үнэ, борлуулалтын хэмжээ ил тод болсноор арилжаанаас тооцох татвар хураамжийг үндэслэлтэй тогтоох нөхцөл бүрдэж улсын төсвийн орлогын эх үүсвэр нэмэгдэнэ.
Эхний ээлжид энэхүү бирж нь төрийн өмчит компани хэлбэрээр үйл ажиллагаа явуулна хэмээн хуулийн төсөлд тусгажээ. Уул уурхайн салбар дахь төрийн өмчит компаниудаа эхний ээлжинд биржээр дамжиж худалдаа явуулна гэхэд л жилийн 5-6 тэрбум ам.долларын арилжаа хийгдэх томоохон бүтэц бий болох нь. Хувийн хэвшлийн компаниуд ч орох нь нээлттэй.
Хүснэгт. 2019-2021 оны эхний долоон сарын эрдсийн экспорт
Экспорт |
сая.доллар |
|
|
---|---|---|---|
Эрдэс |
2019.01.07 |
2020.01.07 |
2021.01.07 |
Нүүрс |
1,791 |
880 |
1,114 |
Зэсийн баяжмал |
1,199.9 |
875.6 |
1,638 |
Алт |
1,95.9 |
1,080 |
218 |
Нийт |
3,186.8 |
2,835.6 |
2,970 |
2021 оны эхний долоон сарын байдлаар л гэхэд 3 тэрбум ам.долларын худалдаа хийгдсэн байна.
Таваарын биржийн арилжааг эхлүүл дэд бүтцийн хувьд боломжтой гэж үзжээ. Монголын хөрөнгийн бирж 2012 оноос хойш ашигласан "Миллениум Ай Ти” системийн таваарын биржтэй холбоотой хэсгийг өнөөг хүртэл ашиглахгүй явж байгааг хууль хэрэгжсэнээр шууд ашиглах боломжтой хэмээн тооцоолсон байна.
Хуультай болсноор
Төсвийн орлого нэмэгдэнэ гээд олон ЭЕРЭГ өөрчлөлт бий болох хүлээлттэй байна.