Д.Энхболд: Би өөрийгөө жин хөтөлж яваа эрээр төсөөлдөг

АНУ-ын Чикаго хотноо 10 орчим жил амьдарч, зохиол бүтээлээ туурвисан Д.Нацагдоржийн болон, Монголын Зохиолчдын эвлэлийн шагналт, 2010 оны шилдэг бүтээлийн “Алтан өд” шагналт Зохиолч Д.Энхболд Монголдоо ирээд удаагүй байгаа. Тэрбээр “Паанан”, “Казиног номхотгосон түүх” зэрэг шуугиан тарьсан бүтээлүүд, Монгол ахуй амьдралын хөрсөнд ургуулан бичсэн олон тууж, богино өгүүлэг, кино зохиолуудаараа бүхний танил болсон билээ. Өнөөдөр Улаанбаатарынхаа гудамжаар алхахдаа шинэ бүхнийг сонирхож, шимтэн харж, алив бүхнийг тунгаан эргэцүүлсээр яваа зохиолчтой уулзаж ярилцлаа. 

-Монголдоо ирсээр юу амжуулж, ямархан бүтээл туурвиж байна даа?

-Сүйдтэй дориун юм хийсэнгүй. Гэхдээ зүгээр дээшээ хараад хэвтээд байсангүй. Эхнэр бага охин хоёр АНУ-д үлдсэн болохоор гэртээ ганцаараа л гэдэг болж байна. Бага сага юм аялуулж л байна.

Нэг баримтат кино хийгээд захиалагчдад нь хүлээлгээд өгчихсөн. ХАХНХ-ын яамнаас 2014 оныг Гэр бү­лийн жил болгон зар­ласан юм байна. Энэ ч үүднээс ХАХНХ-ын яам, Төрийн банк, МҮОНТ-тэй хамтран гэр бүлийн халуун дулаан уур амьсгал, нандин бүхнийг харуулахыг зорьсон “Хоймор өнжих нар” гэдэг 50 ангит кинонд дээр яг одоо ажиллаж байна. Эхний 20 ангийнх нь зураг авалт үндсэндээ дуусч байгаа. Саяхан Төв аймгийн Баян­жаргалан суманд очиж уурхайтай холбоотой зураг авалтаа хийгээд ирсэн.

Дандаа сайхан залуучуудтай ажиллаж байгаа болохоор сэтгэл тэнэгэр, урамтай сайхан юм. Дараагийнх нь ангийг үзэгчид хүсэн хүлээх хэмжээний аятайхан кино хийчих юмсан гээд зүтгэж л явна. 

-Та цахим ертөнцийн нэлээн идэвхтэй оролцогч юм билээ. Харин голдуу л автобусаар явсан, баруун дөрвөн замаас, зүүн дөрвөн зам руу алхсан тухай бичсэн харагдсан. Америкаас ирээд унаатай болж амжаагүй л явна уу? 

-Хүний нутагт 10 жил болчихоод ирэхэд Улаан­баатар хот маань танигдахын аргагүй, үнэхээр сайхан өөрчлөгджээ. Манай том охиных АНУ-ын Элчин сай­дын яамны зүүхэн талд байдаг юм. Тэгээд зээ на­раа үнэрлэж, эрхлүүлэх са­наа­тай хүргэнийх рүүгээ явна аа.

Заримдаа хотынхоо бүтээн байгуулалтыг харж, юм бодоод алхаж явахад жигтэйхэн сайхан амралт болох юм. Америкт унаж байсан унаагаа бага охиндоо үлдээчихээд ирсэн. Одоо охины маань ч сургууль соёл нь ч дөхөж байна. Тэгээд машинаа авчрах гэсэн чинь татвар, хураамж нь эндээс нэг дунд зэргийн жийп аваад уначих хэмжээний юм сонсогдож, бүр гайхчихаад л яваад байна. Арай ч ин­гээд автобусаар таваргаад байлтай биш нэг юмны арга боддог л байх даа. 

-Улаанбаатарын гудам­жаар алхаж явахад сэтгэл сэргээсэн, урам хугалсан олон зүйлтэй тааралдаж байгаа биз?

-Саар муугаасаа илүү шинэ сайхан бүтээн байгуу­лалт, тансаг орд харшууд хараа булаах юм. Манай монголчууд хэзээний гоё ганган ард түмэн байсан бол одоо бүр үнэхээр улам л сайхан, улам л өнгөлөг болсон байна. Харин замын түгжрэл, жолооч нарын бие биенээ хүндэтгэх наад захын соёл л жаахан хэцүү юм даа. Алхаж явахад сонин сайхан юм их таарах юм. Би саяхан тохиолдсон нэг явдлыг ярьж өгөх үү.

-Тэг л дээ. Мэдээж сонирхолтой үйл явдал болсон байх гэж бодож байна? 

-Хэд хоногийн өмнө хотынхоо гудамжаар алхаж яваад хөл амраах санаатай Чингисийн талбайн өмнө талын цэцэрлэгт хэсэг суусан юм. Хажуугийн сандал дээр хоёр хүүхэн ирж суулаа. Хараад байсан филиппин улс бололтой юм. Хоорондоо өөрийнхөө хэлээр аядуухан яриад бас тэрүүхэндээ жаргалтай өн­гөөр инээлдээд,харин надад нэг сонин бодол төрөөд. Хүний газар амьдарч явсан минь санагдахгүй юу. Тэгээд

-Та хоёр филиппин хүмүүс үү гээд асуучихлаа.

-Тиймээ гэж байна.

Улаанбаатар маань ямар санагдаж байна даа гэсэнд ёстой сайхан хот, амгалан тайван гэцгээснээ өвөл жаахан хэцүү гэж байна.

-Тиймээ өвөл хэцүү л гэлээ.

-Гэхдээ бид хоёр өвөл гадуур явдаггүй юм аа гэж байна. Нэг нь хүүхдийн асрагч нөгөө нь зүгээр л гэ­рийн үйлчлэгч ажээ. Ийм хүмүүст хүнд хэлж чад­даг­гүй дотоод асуудал байдгийг би гадарлах болохоор 

-Та хоёрын зургийг авч өгье гэсэнд жигтэйхэн баяр­лацгааж байна. Талбай дээ­гүүр гурвуул явж нөгөө хоёрынхоо зогссон газар болгонд нь зургийг нь дарж өгсөндөө. Тэр хоёрын харцанд нэг тийм баяр баяс­лын солонго гялалзаад л байна билээ. Тэр солонго тэдний харцанд хэр зэрэг удаан татах бол доо гэж Багшийн дээд рүү явж байх­даа бодсоор л байсан юм даа. 

-Таныг багадаа баян­хуур хөгжим тоглож сурсан тухай “Гурвантэсээс Чикаго хүртэл” цувралаас тань уншсан. Таны хамгийн тог­лох дуртай аялгуу тань ямар хөгжим байсан бол? 

-Хэнтийн өндөр ууланд. Намайг багад радиогоор өглөөний 06:40-07:00 хоо­ронд төрөл бүрийн хөгж­мийн­ гоцлолууд нэвт­рүүлдэг байсан юм. Аман хуур, баян хуурын гоцлолууд голдуу явна л даа.

Баян хуурын тийм тоглолтуудыг би алгасалгүй сонсдог за­рим нэг барил­туудыг нь ра­диотойгоо зэрэг­цээд л баян дээрээ бариад сурчих санаатай оролдож суудаг байсан л даа. Тэдэн дотор Хэдэн гялаан хонь, Хэнтийн өндөр ууланд хоёрын барилт нь онцгой сайхан санагдаад л сурчих юмсан гэж мэрийдэг байсан хэрэг. Гэхдээ яаж тэр улсууд шиг тоглож сурахав дээ өөрийнхөө хэмжээнд л оролддог байсан хэрэг.

 

-Таны бичсэн “Гурван ­тэсээс Чикаго хүртэл” гээд арав гаруй цуврал нийтлэлүүд цахим хууд­суудаар тарсан. Энд таны хүүхэд наснаас нааш­лах дурсамж, нэгэн үеийнхэний амьдралын бодит түүх, жар далаад оны хөдөө нут­гийн амьдрал ахуйн тухай нүдэнд харагдтал бичигд­жээ. Энэ бичлэгүүд уран зо­хиолын ямар төрөлд ха­маарах вэ? 

- За даа, дурсамж л юм даа. Гэхдээ ихэнх дурсамж өнгөрсөн цаг дээр бичигддэг. Гурвантэсээс Чикаго хүр­сэн замаа бол би арай өөр гэж хараад байгаа юм. Яг иймэрхүү чиглэлийн бүтээлийг манай сайхан ахмадууд маань бас бичсэн байдаг л даа. Ч.Чимид гуайн “Магеллан хаагуур гарсан бэ” бол ууган нь гэж би боддог юм. Тэгээд Л.Түдэв гуайн “Хорвоотой танилцсан түүх” орно. 

Товчхондоо болоод өнгөр­сөн явдлыг өнөөчлөх, чадвар хүрвэл ирээдүйчлэх нийт цар хүрээгээр нь аваад үзвэл гурван цагийн хэлхээнд дүрүүдээ амьдруулах гэж хэлж болно л доо. Хэрэв ингэж чадаж гэмээнэ хожим хэн нэг хүн цаг заваа үрээд л цаас нухаж суухгүй миний бичсэнийг уншаад цаг заваа хэмнэчих юмсан даа гэсэн санаашрал бас байгаа юм.

Өнөөдрөөс ургадаггүй маргааш гэж үгүй тэр ургаж гарах үр хөв­рөлийн биежсэн дүрийг урьдчилж харж чадах уу энэ тухай л бодож байна даа. Ур чадвар, төсөөлөн бодох маш их ажил бий миний уураг тархи харин хаана нь очихыг хэлж мэдэхгүй л байна. 

“Нүгэл буян” гэж нэг сүүдэр ший байдаг даа. Дал наяад онд тэр сүүдэр шийг үзээд “Ишш хөөрхий, Намдаг өвөөд өөр хийх юм олдоогүй л юм байх даа” гэж боддог байсан. Гэтэл тэгж бодож байснаасаа гучин жилийн дараа “Намдаг өвөө ямар их алсыг харж байж вэ” гэж өөрийн эрхгүй сүүрс алдаж байна. Утга зохиолын мөн чанар буюу урлан бүтээхийн “сүнс”-лэг чанар уг нь энэ юм.

-Дээрх зохиолд Өмнө­говь нутгийнхны аялга үг, өвөрмөц заншил, өв уламжлал, нутаг усаа хайр­лан хамгаалах учир утгын тухай олон шигтгээ, дүр дүрслэл, урлал байдаг. Ерөөс зохиолч хүний нийг­мийн өмнө хүлээсэн үүрэг ийнхүү бичиглэн хойч үедээ үлдээх явдал уу? 

-Гол санаа нь дээр хэ­лэгдсэн байхаа даа. Ер нь бол тийм. Хэл гэдэг хөглөгдөөд л хөг нь алдагдаад л эргэж хөглөгдөөд л, хөгж­лөө өөр­төө тээж явдаг амьд бод­гал л даа. Чамир­хаж дэг­жирхэнэ, нус нулимс­тайгаа холилдоно, зарим үед тугал хариулж гүйнэ, маргааш нь туг барьчихсан гэдгэр нь аргагүй алхаж явна.

Өнөөдрийн Төвд, Уйгар хэлийг өнөөгийн Немц, Франц хэлтэй харьцуулаад нэг бод доо. “Гунигланам” гэдэг ганц үгээр л жи­шээ­лэхэд нэгэнд нь эрх чөлөө эх орон тусгаар тогтнол гэж бууж байхад нөгөөд нь бороотой үдэш шанаагаа тулан хэн нэгнийг хүлээн цонхоор ширтэж суугаа бүсгүй буух жишээний. Гэтэл өнөөгийн монгол хэ­лэнд миний сэтгэхүйгээр дамжин буухдаа соёл зан заншлын хамаг л нандин бүхнээ үл үзэгдэгч агаарт соруулан алдаж байгаа хүний гуниглал болж буух жишээний. Хутга түрийлээд хот руугаа алхаж байгаа эрийг харсан хэн ч “За мань хүн шөл уух нь” гэж бодох нь ёс. 

Харин өнөөдөр интер­нэт орчинд хэдэн мянган монгол залуучууд “Гэжий­гааш дээ болжийш дээ суу­жийгаан азгүйен” гэх мэтсийг далбагануулаад эх хэлнийхээ, нарийн дээ­рээ өөрсдийнхөө тол­гой хор­годсон хот руу харайл­гац­гааж байна. Шөл гаргах нь ээ. Зуун хоньтой эр нэгээр нь шөл уучихад ерэн ес үлдэнэ. Төрөлх хэлээрээ шөл гаргачихаад дараа нь Англи хэл рүү “ Гэжийгааш дээ” гээд харайлгах юм болов уу. Зөв бичгийн дүрэм, най­руулга гэж танагаа алд­лаа. “Монголийн” гээд л бичих юм байна шүү дээ.

Монголын гэж бичихийн тулд эхлээд Монгол баймаар. Энэ бүхэн уламжлалаа өгөршсөн шид­мэсний дай­тай үзсэний л гай. Би өөрий­гөө жин хөт­лөж яваа эрээр төсөөлөн бодох дуртай. Миний хөсөгт ерөнхийдөө хоёроос гурван түм орчим хүн хамрагдаж явдаг юм. Уншигчид минь юм шүү дээ. Булаг шандаа цэвэр ариун байлгахыг хүс­дэг шигээ ядаж энэ хө­сөгтөө хэлээ буртаггүй байл­гахсан гэж хүсдэг юм.

-Авьяасийн өгөгдөл удамш­даг байх аа гэж бод­дог. Таны авьяас билэг удам­­­­шиж ирэв үү. Өвөг дээд­­сийн­хээ тухай хууч­лана уу? 

-Удамшдаггүй юм гэж үгүй. Хөлийн хурууны хумс­­наас эхлээд үсний өн­гө хүртэл удамшина.

Аав маань Өвөрхангай аймгийн Хужиртын бага сургууль дүүргээд 12 настайгаасаа Архангай аймгийн Хөдөө аж ахуйн техникумд су­рал­цаж 16 настайдаа тех­никумаа төгсөж Өмнөговь аймгийн Ноён суманд малын бага эмчээр ажил хөдөлмөрийнхөө гарааг эх­лүүлсэн юм билээ.

Аавын минь аав тарвагачин Даш­хүү гэж олон хүүхэдтэй гүндүүгүй монгол байсан гэдэг юм. Аавыг Хөдөө аж ахуйн дээдэд оюутан болж очихоос өрсөөд би төрөхгүй юу. Тэгээд яахав аав ээж хоёр хоёулаа ою утан болж хот руу явахад нь би ээжийнхээ аав ээж дээр үлдсэн юм.

Эмээ маань ерөнхийдөө нэлээн ширүүн хүн байсан. На­майг суулгаж сургахаас хү­мүүж­лийн ажлаа эхлүүлж байсныг нь би март­даг­гүй юм. “Өрөмний өт шиг гоз­го­носон амьтан ер олиг­той хүн болдоггүй юм, суу наана аа” гээд орны хөлд суул­га­чихна. Өдөржин суу­на шүү дээ. Хааяа нэг аргал түлш оруулахаар гарах шиг жаргал үгүй. Харин хангайн эмээ маань ёстой хурга ишиг цочоохгүй ном­хон хүн. Олон нялх балчир ач зээ дээр нь намайг нэмж аваачаад юүхэв гэж аав ээж хоёр маань бодсон байх. Тэр эмээг маань аавын дүү нарын хүүхдүүд ноолж өссөн юм. 

Би тэнд очсон бол өнөө­дөр Орхон, Цагаан гол хоё­рын хооронд морины хоёр хажуу руу савчсан амьтан явах байсан байлгүй. Хэзээ хойно сургуулийн ам­ралтаар оччихоод яг тэгж явдаг байсан. Нэг их дал­ба­гар ну­даргатай тэрлэг хэдэрч өргөн бүс ороо­чихоод согтуу хүн дууриан мориныхоо хоёр тал руу нударгаараа савчаад л ...Ном­хон морь таарчихаад олигтой явж өгөхгүй бол авга нартаа гомдоллоод л. “Би ямар хонины морь унах гэж танай энд ирээ юү” энэ тэр гэж под подхийтэл хэхрээд явдаг байсан. 

Тэгэхээр багын хү­мүүжил гэдэг нэг ёсны удам­шил. Эхлээд сууж сурсан дараа нь алхаж сурсан. Эмээ маань унаагаа хөтлөж намайг өмнөө оруулаад борви руу шилбүүрдээд л алх­чихдаг байсан. Хожим нь миний амьдрал яг тэр хэмнэлээр өрнөсөн дөө. Ин­гэхээр эмээдээ их баярлаж явдаг минь зүйн хэрэг. 

Нөгөө нэг туйл нь миний өвөө. Өвөөг минь Сономпил гэдэг байсан юм. Түвд ном­той хангайн эмээтэй маань таарсан бол хоёулаа налай­саар суугаад амьдралаа на­лайлгачихаж мэдмээр тийм номхон дөлгөөн хүн байсан даа. Хэлсэн үгийг нь хэрвээ бүтнээр нь хадгалаад авч үлдсэн бол би энэ хүртэл даялаж амьдархааргүй байх ч байсан байж мэднэ.

Өвөө маань “Хүн хоёр биетэй гэж ярьдаг байсан. Нэг нь хүнд шууд харагдана. Нөгөө бие нь хэдэн өдөр сар жилийн дараа харагдана. Өнөөдөр харагдах чухал биш алив юманд маргааш, болж өгвөл нөгөөдөр нь харагдаж байвал сайн” гэдэгсэн. Сэтгэлийг хэлээд байнаа даа. Ийм хоёр туйл руу татагдаж өссөн. 

Нөгөөтэйгүүр аав маань огт хоосон хүн биш. Нилээн дажгүй ганзгалаатай. За­луудаа найруулал тэм­дэглэл, сурвалжлага сайн бич­дэг байсан юм. Зохиолч Най­ман­­жин гуайтай дотноор нө­хөрлөж Лувсанцэрэн гуай­­­тай ч ходийрхож нө­лөөнд нь сүрхий автаж бич­­лэгийнх нь аясаар өгүүл­­лэг ч бичиж байсан гэдэг. Гэхдээ хүн дууриах онц­гүй юм байна гэж үзээд хэвлүүлэе энэ тэр гэлгүй устгачихсан гэж ярьдаг юм. Ийм л өв өвлөж утга зо­хиолын их далайн эрэгт ирсэн хүн л дээ би.

-Саяхан таны “Сүүл­чийн хорчин” өгүүл­лэгийг ун­шив аа. Хавт Ха­­сарын уд­мын Хорчин овогт өвгөн ... наймаа бол нүү­рийн буян­тай хүний ажилдаа гээд ...саранд хү­рэхэд ч бэлэн алхдаг хэсэг бий. Уул нь тэр өгүүл­лэг... өтөл насандаа дараг­даад салхинд хийсч унах нуу гэмээр л эхэлдэг шүү дээ. Өвгөнд сэвэлзтэл алхах дотоод хүч хаанаас өгөгд­вөө гэж гайхмаар байдаг. Наймаа хийж олсон хэ­дээ­рээ чихэр жимс авч хүүх­дүүдэд тарааж, танил нөх­дөө дайлах “...нүнжиг буян­тай Монгол эр шүү” гэ­сэн залгаад нь өрнөх санаагаар гагнаж, дархалж өгсөн зохиолчийн урлал уу. Зохиолчийн бодлыг сонс­моор байна.?

-Тэр өвгөн Ван-Жэ-Шин нэртэй Хорчин хүн. Хорчингууд бол Хасарын удам хожмоо Манжийн эзэнт гүрний сумны зэв болж явсан түүх байдаг. Хаана бослого тэмцэл гарнав манай сайн эрс очиж дардаг. 

Монголчуудаа ч дарж явсан гашуун үнэн бий. Хорчины удам одоо ч тасраагүй. Тасарчих вий гэмээр нарийссан нь бол харин чухам үнэн. Ийм эмзэглэлээр бичсэн юм. Хорчин удам тасарчихвал дараа нь хэн бэ гэсэн асуулт гарнаа даа.

Түүхэнд бид чухам чивчиртэл чангарсан сур шиг болж явсан улбаа мөр тодхон бий. Яана даа тасарчих вий гэмээр. Тэгж чивчирч чивчирч байснаа гэнэт тэсрээд гараад ирдэг. Удмын тэр чанар мөнөөх Ван-Жэ-Шинд хүссэн хү­сээ­гүй цогцлоод явааг нь харуулах гэсэн юм. Нанхиад нэртэй хэн ч харсан нанхиад өвгөн. Үхчихэв үү дээ гэтэл босож ирээд байгаа биз. Мөнөөх Хорчин удмын цус нь тэгж босгоод байгаа юм. 

Өнөөдөр Монгол үндэстэн нэг үеэ бодвол өргөсөж тэлж байна. Халимаг, Бу­риад, Тагнын урианхай, Өвөрмонгол, Хөх нуурын монголчуудын дунд монгол соёлын дэгдэлт дахин сэргэлт гэмээр явагдаж байна. Арван хэдэн жилийн өмнө би ингэж тэслэхсэн гэсэн хорхойдоо хөтлөгдөн төсөл биччихээд тамгатай бүхний өмнө бөхөлзөж тахартай төрийн хурууны үзүүрт цухалдаж явсан.

Харин өнөөдөр түүнийгээ ийм сайхан хэрэгжиж бай­хыг үзээд бах ханаж суугаа. Цаана чинь буриа­дууд шуудаг өмсөж углааш угла­чихаад барилдаж байна. Тонгорч байна. Сээрэн дун­гуй хийж байна. Тагнын урианхайчууд жинхэнэ монгол бөхийн өмсгөл өмс­чихөөд жинхэнэ монгол барил­даанаар барилдаж байна наадамдаж байна. Ха­лимагт манай дуу хуургүй найр хуримыг найр хурим гэж тооцохоо больсон байна. 

Өвөрмонгол Хөх нуурын монголчуудын дунд халх монголын яруу найраг ма­найхаас ч илүүтэй өргөн олныг хамран дэлгэрч бай­на. Захын Өвөрмонгол за­луу Хөх манхан тэнгэрийг эзэгнэнхэн төрлөө би гэж уншиж байна. Шилийн гол аялгыг албан ёсоор Өвөр­монголын гол аялга гэж тооцдог байсан ах дүү нар маань жинхэнэ халх аялгаар ярьж сурах гэж мачийж байна. 

Даяар монгол сэрж бай­на. Үндсэндээ таван зуун жил чивчирч чангарсан МОНГОЛ тэсэрч эхэллээ. Соё­лын дээвэр эзэнт гүрний дээврээс хамаагүй бөх юм шүү. Монгол соёлын том дээвэр дахиад л дархлаажиж байна даа. 

Гэхдээ л Ван-Жэ-Шинийг мартах эрх бидэнд үгүй. Тангуд мөхөөгүйг өглөө бүр сануулж бай гэж эзэн богд маань айлдсан шиг билээ. 

-Тэгвэл “Тавын даваа” өгүүллэгийн... начны даваанд барилдахаар бол­сон хоёр найз аварга, арслан­гуудын ам авахыг хүлээх хэсэг байна. Өгүү­лэмжийнхээ яруу сайханд умбаад орчихсон уншигч авхай гэнэт “үгүй энэ хоёр хоорондоо туначихсан юм биш байгаа” гэмээр түр зогсолт бий. Тэрхэн агшинд нөгөөх хоёр бөх залуу багш ламынхаа хэлж өгсөн тарнийг бувтнан гэж зүлэг тасдаад л... Уншигчаа хө­төлж аваачаад тэгж хөвсөл­зүүлж байгаа нь зо­хиолчийн зохион бичиж буй арга уу, эсвэл?

-Энэ өгүүллэгийг бичиж байхдаа би “За тэнд нь тэгж зогсосхийгээд энд нь ингэж ухасхийх юм шүү “ гэж үнэндээ бодож төлөвлөөгүй. Тархи оюунд их удаан тийчилж байж төрсөн өгүүллэг л дээ. Бичихийн хувьд бол нэг орой л ер нь үндсэндээ хоёр цагийн дотор л биччихсэн юм.

Сүүлд нь нэг уншиж суусан чинь өөрийн тань анзаарсан тэр зогсолт гэх юм уу даа нэг тийм морины хусуур шиг юм анзаарагдсан. Гэхдээ сул унжаагүй , уяачийн бүсэнд яг л байх ёстой газраа байж байгаа хусуур шиг. 

Аливаа зохиол бүтээлийг бичиж байхдаа зэрэгцүүлээд бодвол түүхийрнэ. Буузны халив сөхөхөөр түүхийрдэг шиг. Идэр есийн жавар дунд хаалга онголзуулаад байвал гэрт жавар хурганаа даа түүнтэй утга нэг. Уншигчийн сэтгэлийг онголзуулаад , хурдны хайрцаг нь гэмтчихсэн машин “ондого, ондого” гээд байдаг шиг ондогонуулаад байвал ном унших гэсэн биш ондууцлыг нь хүргэж мэдэх осолтой. Миний зарчим ийм л юм. 

Их боддог. Бодоод л яваад байдаг. Зарим дүр олон бариулсан гэрийн хана шиг дорхноо эвлэдэг бол зарим нь үгүй. Ёстой хуран сарын бух шиг зөрүүдлэдэг. Тэр нөхрийн аяыг харахаас өөр аргагүй болдог. Тэгээд л бодоод байдаг. Тэгж явтал нэг өдөр ч юм уу нэг шөнө л гэнэт асгараад л буучихдаг. Бэлтгэл муутай үед сандарч тэвдэх ч тохиолдол гардаг. 

Нилээн дээр автобусанд явж байхад өгүүллэг буух гэж сандаргаад эхний хэдэн өгүүлбэрийг нь амандаа давтаад л үглээд л явсан. Тэгтэл дундах хэсэг нь орж ирээд л нөгөөхийг тогтоогоод авах юмсан гээд үглэж байтал төгсгөл нь урсаад л замбараагаа алдаж байгаа юм.

Автобуснаас буугаад гэртээ харайлгаж орж ирээд бичих гэтэл байдаггүй. Нөгөөх чинь цэцгэн дээр буугаад нисчихсэн эрвээхэй шиг огт алга болчихсон байсан. Их сайхан өгүүллэг байсан санагдаад одоо хүртэл харуусдаг юм. 

Түүнээс хойш дэвтэр харандаа биенээсээ салгаа­гүй, одоо диктофон авч явдаг юм. Нөхөр Балдан хэзээ ч хэл хөлд орж мэднэ тэр цагийг алдалгүй л барьж авах хэрэгтэй. Тэгсэн байхад уншигчдаа гэдэгнүүлээд годогонуулаад байхгүй. Өгүүллэг ч тууж ч эхлэх газраа эхлэж төгсөх цагтаа төгсөж чадна. Дээрх хоёр залуу бөхийн тухайд ч тийм л юм болсон юм.

-Сонины зай талбайнаас болоод та бид хоёрын яриа өндөрлөж байна. Танд уран бүтээлийн их амжилт хүсье?

-Ерөөлөөр болог.