Хөрөнгийн зах зээлд хөгжих ирээдүй алга

Хөрөнгийн зах зээлд хөгжих ирээдүй алга

Монголын хөрөнгийн бирж хэзээ болтол “ТҮЦ”-ийн арилжаа хийх вэ 

Монгол Улсын санхүү­гийн 95 хувийг банк дан­гаараа бүрдүүлдэг. Энэ нь эдийн засаг санхүүгийн хувьд эрсдэлтэй учраас хө­рөнгийн зах зээлийг хөг­жүүлэх шаардлага байна гэж сүүлийн жилүүдэд их ярьж байгаа ч бодит байдал дээр Монголын хөрөнгийн биржийн үйл ажиллагаа бахь байдгаараа өдийг хүр­лээ. Дээрээс нь энэ салбарт итгэх иргэдийн итгэл аль хэдий нь үгүй болчихсон. 

Тодруулбал Монголд хө­рөнгийн зах зээл хөгжиж эхлэх үед иргэдэд цэнхэр ягаан тасалбар гээ­чийг тарааж өгсөн. 

Ту­хайн үед тасал­бар буюу хувьчла­лын хувьцааны ид шидийг үзсэн хүн ховор. Овсгоотой нэг­нийх нь олз болоод өнгөрсөн. Дараа нь Монголын уул уурхай моодонд орох үед нүүрсний гол ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулж буй “Эрдэнэс таван толгой” ком­панийн нийт хувьцааны 20 хувийг ард иргэддээ эзэм­­шүүлнэ. 

Нэг иргэнд 1072 ширхэг хувьцаа оног­­дож бай­на гээд 2012 оны сон­гуулийн өмнө сүр дуу­лиантай зарлаж байсан ч одоог хүртэл тэрхүү хувьцаа нь чимээ аниргүй бол­чихоод байгаа. 

Ийнхүү хөрөн­гийн зах зээлийн гол холион бантанг төр хутгаж орхисон. Тэд одоо “Үнэт цаасны зах зэ­элийн тухай хуулийг ши­нэчилсэн. Хөрөнгө оруу­лалтын сангийн тухай хуу­лийг баталсан. Тиймээс хууль эрх зүйн хувьд ямар ч асуу­далгүй.

Монголын хөрөнгийн бирж урдын л адил өдөрт дунджаар 20 компанийн хувьцаа арил­жаалж, ойролцоогоор 15-20 сая төгрөг эргэлдүүлж байна.

Мөн “Миллениум Ай Ти” арилжааны шинэ сис­тем суурилуулж, дэлхийн жишигт хүрсэн учраас энэ салбар ногоон гэрлээр хөгжиж байгаа” тухай ярих юм. Гэвч Монголын хөрөнгийн биржийг тоож харж байгаа хөрөнгө оруулагч, төрийн томоохон бүтээгдэхүүн гэж алга. 

Тодруулбал томоохон аж ахуйн нэгжүүд нь га­даадын хөрөнгийн бирж дээр хувьцаагаа арилжаалдаг, Зас­гийн газрын бондын арилжааг Хөрөнгийн бирж биш, Монголбанк хийдэг болсон. Хөрөнгийн биржид дотоодын 300 гаруй компани бүрт­гэлтэй байсан бол шинэ хуулийн шаардлага хан­гаагүй 100 гаруй компанийг хассан талаар албаныхан мэдээлсэн. Тэгээд Монголын хөрөнгийн бирж урдын л адил өдөрт дунджаар 20 компанийн хувьцаа арил­жаалж, ойролцоогоор 15-20 сая төгрөг эргэлдүүлж байна. Энэ хэмжээг өсгөхийн тулд бид өөрсдөө эрсдэлгүй арилжаа явуулж болдгийг харуулах хэрэгтэй.

Нөгөө талаараа мянган сайн хуультай байгаад ч төрийн дэмжлэггүйгээр энэ салбар хөгжих ирээдүй нь ч алга гэдгийг зарим эдийн засагч хэлдэг. 

Өөрөөр хэлбэл хөрөнгийн зах зээл, банк хоёрыг улсын санхүүгийн тооныг өргөх хоёр багана гэж үзвэл нэг нь төрийн дэмжлэг байнга хүртдэг. Нөгөөх нь шоовдор хүүхэд шиг гадуурхагдаад бай­гаа хэрэг. Шуудхан хэлэ­­хэд төрийн зүгээс банк­ны салбарыг тэлээ хурга шиг тэтгэж байгаа нь нууц биш. Засгийн газар, Мон­гол­банкнаас зөвхөн банкны салбараар дамжуулж эдийн засгийн бодлогоо хэрэг­жүүлдэг.

Тухайлбал банкинд мөнгөө хадгалуулбал төр 100 хувийн баталгаа гар­га­даг, орон сууцжуулах хө­төл­бөр, “Дэлхийн банк”, “А­зийн хөгжлийн банк” гэх мэт байгууллагаас хэ­рэг­жүүлж буй бүх төслийн мөн­гийг банкаар дамжуулдаг, Монголбанкнаас арилжааны банкууддаа хөнгөлттэй зээл ол­годог. Дээрээс нь бан­куу­дын хадгаламжийн хүү жилд дунджаар 18 хувь байдаг. 

Ийм нөхцөлд хөрөнгийн биржид итгэж, энэ зах зээлд хөрөнгө оруулах хүн ховор байх нь аргагүй. Тиймээс ядаж Засгийн газар бондоо Монголын хөрөнгийн бир­жээр арилжаалах, “Хөгж­лийн банк” мөн гадаадын хөрөнгийн биржүүдэд гар­гаад байгаа бондоо дотоо­­дын­­хоо биржээр дав­хар арилжих гэх мэт хөрөн­гө оруу­лагч­дын ан­хаар­лыг та­та­хаар чанартай бүтээг­дэ­хүүн гаргах хэрэгтэй байна.

Тэгвэл дотоодын аж ахуйн нэгжүүдээс гадна гадаадын хөрөнгийн зах зээл дээрх мэргэжлийн хөрөнгө оруулагчид орж ирэх боломж бүрдэнэ. Ингэсэн тохиолдолд “ТҮЦ”-ийн хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж буй манай хөрөнгийн бирж дэлгүүр, супермаркетуудын хэмжээнд очих боломжтой. Хэрвээ төрийн зүгээс бодлогын дэмж­­лэг үзүүлэхгүй бол Хөрөн­гийн бирж, санхүүгийн зохи­цуулах хорооны нөхөд “Бид ийм сайн хуультай, ма­най бирж дээр бондоо гарга, хувьцаагаа арилжаал, зах зээлд оролцоод мөнгө босго” гэж мянга хашгираад хэн ч ирэхгүй л болов уу. 

Гадаадын хөрөнгийн зах зээл нь өндөр хөгж­сөн орнуудад банкны хадга­ламжийн хүү маш бага байдаг. Тиймээс иргэд аж ахуйн нэгж нь жилийн гурван хувийн хүүтэй банкны хадгаламжид мөн­гөө хадгалахаас урьтаж, хөрөнгийн зах зээлд оролцох хүсэлтэй байдаг.

Тэд жилийн найман хувийн хүүтэй аль нэг улсын Засгийн газрын бонд, жилийн 12 хувийн хүү­тэй компанийн бонд авдаг.

Эрсдэл өндөртэй ч өгөөжийг нь судалж үзээд хувьцаанд хөрөнгө оруулдаг. Ийм нөх­цөл манай зах зээл дээр ч алга, нөгөө талд нь банкны салбар нь ийм боломжийг хаачихаад байна. 

Хөрөнгийн зах зээл хөг­жихгүй бол манай ул­сын санхүүгийн салбар байн­гын савалгаатай байх нь тодор­хой. Хөрөнгийн зах зээлээр дам­жуулан шууд бус хөрөнгө оруулалт хийж ирээдүйд хэрэглэх мөнгөө өсгөж ашиг хүртэх, эсвэл хувьцааны өсөлт, бууралтын хэлбэлзэл дундаас мөнгө хийх гээд хөрөнгө босгох эх сувгууд чухам энд л байдаг. 

Ердөө л арилжаа наймаа хийж байгаа нэг хэлбэр. Олон нийт санхүүгийн сал­бар идэвхжсэн нөхцөлд ав­лига хээл хахууль гэх мэт сан­хүүтэй холбоотой гаж үзэгд­лүүд ч аяндаа буу­рах бо­ломж бүрдэх нь дамжиг­гүй.