Д.Гарди: Гадаадад эзэмшсэн мэргэжлээрээ таван жил ажилласан Сангийн яамны 38 ажилтан боловсролын зээлээс чөлөөлөгдөх үндэслэлтэй
Сангийн яамны 38 ажилтан Боловсролын Зээлийн Сангаас авсан 32,000$- 77,800$-ын зээлээ хаалгасан талаарх мэдээлэл цахим орчинд өрнөсөн. Гадаадын их, дээд сургуульд суралцах зорилгоор Монгол Улсын Засгийн газраас зээл авсан ч эргэн төлөх явц хангалтгүй байгаад иргэд шүүмжлэлтэй хандаж байна.
БЗС-гаас зээл авч гадаадад суралцсан иргэд тухайн зээлээ улсдаа эргэн төлж буй эсэх талаар Боловсролын Зээлийн Сангийн ажлын албаны дарга Д.Гардиас тодрууллаа.
-Сангийн яамны 38 ажилтан Боловсролын Зээлийн Сангаас зээл аваад эргэн төлөөгүй талаарх мэдээлэл цахим орчинд тавигдсан. Энэ үнэн үү?
-Сангийн яамны 38 ажилтан тэтгэлгээр гадаадад суралцсан нь үнэн. Монгол Улсын 140 мянга гаруй оюутан жил болгон гадаадад суралцаж байна. Бид гадаад улс орноос ноу-хау суралцаж, тухайн мэдлэг чадварыг авахын тулд хүний нөөц бэлддэг. Энэ хүрээнд тэтгэлэгт хөтөлбөрүүд зарладаг. Тогтоол журмынхаа хүрээнд гадаад улсад суралцах оюутны тэтгэлэгт хөтөлбөрүүдэд тодорхой шаардлагуудыг тавьдаг. Үүнд иргэн болгон өрсөлдөх боломжтой. Тэнцсэн оюутан нь тэтгэлэгт хөтөлбөрт хамрагдаж байгаа.
Тэтгэлэгт хөтөлбөрөөр суралцаад эзэмшсэн мэргэжлээрээ таван жил эх орондоо ажилласан хүнийг хууль тогтоомжийн дагуу боловсролын зээлээс чөлөөлдөг. Өөрөөр хэлбэл, улсдаа таван жил ажиллаад өөрийнхөө мэдлэг чадвараар салбартаа хөрөнгө оруулалт хийснийг нь үндэслээд чөлөөлөлтийг БШУЯ-наас гаргадаг.
-Сангийн яамны ажилтнууд боловсролын зээл аваад хаалгасан гэх мэдээллийг дагуу хяналт, шалгалт хийсэн болов уу?
-1997 оноос хойш манай улсын 1,954 хүн магистр, докторын түвшинд гадаадад тэтгэлгээр суралцсан. Тухайн үедээ ямар хэрэгцээ шаардлага гарсан, аль салбарыг хөгжүүлэх шаардлагатай байсан бэ гэдгийг харгалзан үзэж 1,954 хүнийг бэлдсэн гэсэн үг. Энэ хүрээнд сургуулиа амжилттай төгссөн хүмүүс нь чөлөөлөлтөд орж байгаа. Гэрээгээ ямар нэгэн байдлаар зөрчсөн хүмүүс зээлээ эргэн төлж байна. Үүний хуваарь гараад цаашдаа тухайн хүмүүст нь мэдэгдээд явж байгаа.
-1997 оноос хойш манай улсын 1,900 гаруй оюутан тэтгэлэгт хамрагджээ. Эдгээр хүмүүсээс хэд нь нөхцөлөө хангаад зээлээс чөлөөлөгдсөн, хэдэн төгрөг төлөх байснаас төлөөгүй зэрэг статистик мэдээллийг танилцуулахгүй юу?
-Ойролцоогоор 40 хувь нь тэтгэлгээсээ чөлөөлөгдсөн байгаа. Тэд улсдаа ирээд таван жил ажиллаж, шаардлагуудаа хангасан. Хүн болгоны хэзээ төгссөн хугацаа, тэр бүхнээс шалтгаалж харилцан адилгүй. Эх орондоо эзэмшсэн мэргэжлээрээ таван жил ажиллана гэдэг нөхцөлд боловсон хүчнийг бэлдсэн. Эхний ээлжид тус нөхцөлийг хангаагүй бол эргэн төлөлтийн хуваарь нь гарч ирдэг. Зээлийн хуваарилалтаа зөрчсөн тохиолдолд эргэн төлнө.
-Диплом эсвэл байраа барьцаалах хэлбэрээр боловсролын зээл олгодог. Тэгвэл зээлээ эргэн төлөөд бичиг баримтаа авч буй хувь ямар үзүүлэлттэй байдаг вэ?
-Зээл гэж хэлж болохгүй, тэтгэлэгт хөтөлбөр. Яагаад зээл гэсэн томьёололд орж байгаа вэ гэвэл, барьцаалах хэлбэр дээр байрыг нь барьцаалж байгаа. Ингэснээр иргэдээ илүү хариуцлагажуулж байна. Тухайн иргэн сургуулиа амжилттай төгсөх ёстой. Ингэхгүй бол заавал эргэн төлөх шаардлагатай.
Та Сангийн яамны талаар асууж байна. Тэдгээр иргэн Сангийн яаманд ажилласнаар юу өөрчлөгдөх вэ гэвэл, энэ бол улсын бодлого. Бид хүний нөөцөө бэлдэж байна. Бид бүх боловсон хүчийг дотооддоо бэлдэх биш, өндөр хөгжилтэй улс орнуудын мэдлэг технологи, системүүдээс суралцаж байна. Гадаадын өндөр хөгжилтэй улс орны их, дээд сургуулиудад иргэдээ бэлдэж, мэдлэг мэдээллийг нь аваад тухайн салбарыг хөгжүүлж байна гэсэн ойлголт.
Боловсролын зээлийн сан 7-8 хөтөлбөртэй. Жишээлбэл, Ерөнхий сайдын тэтгэлэгт хөтөлбөр, Ерөнхийлөгчийн тэтгэлэгт хөтөлбөр, Оюутны хөгжлийн зээл, буцалтгүй тусламж зэрэг хөтөлбөр бий. Энэ болгон өөрийн онцлогтой.
Хөтөлбөр болгоны онцлогоос шалтгаалж тухайн иргэн гадаадад суралцаад эх орондоо буцаад ирэх эсвэл дотооддоо суралцаад амжилттай төгссөн бол үүнийг хариуцлагажуулах асуудал гардаг. Иймээс байрны барьцаа, дипломын барьцааг шаарддаг. Гэхдээ энэ хоёрыг нэг хөтөлбөр дээр шууд уялдуулж болохгүй. Яагаад гэвэл, хөтөлбөр болгон өөрийн нөхцөлтэй. Байр барьцаалж байгаа тохиолдол нь тэтгэлэгт хөтөлбөр. Улс хөрөнгө оруулалт хийж байгаа. Тухайн хөрөнгөө алдахгүй, иргэнийг амжилттай төгсгөхийн тулд байр барьцаалах хэлбэр орж ирж байгаа.
Дотоодод суралцаж байгаа зарим оюутны дипломыг барьцаалах хэлбэрээр түр хадгалдаг. Дээрх хөтөлбөрүүд нь харилцан адилгүй учраас хольж болохгүй.
"Гадаадад суралцсан иргэдийн 90 гаруй хувь нь эх орондоо ирж ажиллаж байгаа"
-Гадаадын их, дээд сургуулиудаас ноу-хауг нь эзэмшиж байна. Тэгвэл эргээд эх орондоо ирж ажиллах хувь нь хэд байна вэ?
-Хамтын ажиллагааны хүрээнд БШУЯ, Засгийн газрын гэрээ хэлэлцээр зэргийг үндэслэвэл жилд 1,300 гаруй хүүхэд суралцаж байгаа. Жишээ нь, Боловсролын Зээлийн Сангаар өндөр хөгжилтэй оронд жилд 30-50 хүн суралцаж байна. Энэ бол их тоо биш. Дотооддоо бэлтгэгдэж байгаа тооны хувьд харвал, 9-12 хувийг л гадаадын ноу-хауг суралцуулахаар хамтын ажиллагааны хүрээнд гэрээ хэлэлцээр, Боловсролын Зээлийн Сангийн тэтгэлэгт хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж байгаа.
Гадаадад үлдээд тэндээ ажил олох нь хэцүү. Тухайн улс болгон өөрсдийн бодлоготой. Нарийн мэргэжлээр суралцаад гадаадад эзэмшсэн мэргэжлээрээ ажиллах цөөн тооны хүмүүс л гарч ирнэ. Ерөнхийдөө 90 гаруй хувь нь эх орондоо ирж ажиллаж байгаа.
-Тэтгэлгээр суралцсан иргэд зээлээ төлж байгаа үзүүлэлтийг танилцуулахгүй юу?
-Дээр дурдсанаар таван жил эх орондоо мэргэжлээрээ ажиллаж байна уу гэдгийг харгалзан үзэж судалгаагаа тавьж байгаа. Таван жил бол богино хугацаа биш. Энэ хугацаанд тухайн хүн яаж ажилласан нөхцөлийг нь харж байгаад дараагийн шатанд эргэн төлөлтийн асуудал ярина. Яагаад гэвэл, тухайн иргэнийг бид хүний нөөцөөр бэлдсэн. Монгол Улсдаа ажиллах ёстой гэдэг шаардлагыг нэн тэргүүнд харна. Дараа нь зээлийн эргэн төлөлтийг харна.
Яагаад ийм бодлогоор явж байна вэ гэвэл, эхний ээлжид гадаадад суралцсан асар их дүнг Монгол Улсын одоогийн нөхцөл байдалд ажиллаад цалингаараа шууд төлнө гэдэг бол тухайн иргэнд тодорхой хэмжээнд дарамт очиж байна. Одоогийн нөхцөлд хүн болгон амьжиргааны зээлтэй байна. Сургалтын зээл гэдэг бол нэг ёсондоо иргэнийг дахин хөгжих бололцоог нь хааж байна гэсэн үг.
Сүүлийн 10 жилийн Монгол Улсын хөгжлийг харвал ямар идэвхтэй, эрчимтэй байна. Дотоод гадаадын боловсролын ноу-хау хоорондоо нэгдэж байж энэ бүхнийг бүтээж байгаа. Хүний нөөцийн бодлогын хүрээнд дэлхийн шилдэг сургуульд иргэдээ суралцуулж байгаагийн ач холбогдол.
Тухайлбал, Ерөнхий сайдын тэтгэлгийн шалгаруулалтад сая 70 гаруй хүн оролцсон. Тэгэхэд яг энэ хоёр нөхцөлийг бүрдүүлсэн 31 хүн тэнцсэн. Манай иргэдэд тогтоол журам нь нээлттэй. Тэр тогтоолынхоо хүрээнд сонгон шалгаруулалтаа явуулдаг болохоор иргэн болгон оролцох бололцоотой.
-Тэгэхээр БЗС-аас зээл авсан тэдгээр иргэн нь тэтгэлгээр суралцаж ирээд улсдаа ажиллаж байгаа учраас үүнийг хөрөнгө оруулалт хэмээн харж байгаа гэж ойлголоо.
-Манай хөтөлбөрүүд улсдаа хамгийн том хөрөнгө оруулалт хийж буй гол салбар. Сошиал дээр буруу мэдээлэл тавьж, улмаар журмыг нь мэдэхгүй, тогтоолыг нь хараагүйгээс болоод иргэдэд буруу хандлага үүсээд буй. Монгол Улсад маш том бодлого явж байгаа. Энэ бодлогыг харахад мундаг боловсон хүчин бэлтгэгдэж байна. Сангийн яамны 38 хүнийг харахад ч суралцсан он жилүүд харилцан адилгүй байгаа. Тэр хүмүүс одоо Сангийн яаманд эзэмшсэн мэргэжлээрээ ажиллаж байна гэдэг бол салбараа хөгжүүлэх хөрөнгө оруулалт.
10 жилийн өмнө Монгол Улс ямар байсан,10 жилийн дараа ямар байна вэ. Хамгийн бодитоор харах боломжтой нь барилгын салбар. Бүх салбарын хөгжил явагдаж байгаа.
-Цахим орчинд Боловсролын зээлийн сангийн асуудал хөндөгдөж байна. Түүнчлэн БЗС-гийн дарга нь өөрөө боловсролын зээл авсан гэдэг мэдээлэл бий. Үүнд хариулт өгөхгүй юу?
-Би боловсролын зээлд хамрагдаж Москвагийн олон улсын харилцааны сургуульд суралцсан. Энэ нь Сангийн яамны хөтөлбөртэй төстэй. Тус хөтөлбөрийн хүрээнд сургуулиа төгсөөд Монгол Улсдаа таван жил ажиллаж тухайн мэргэжлээрээ улсдаа хөрөнгө оруулалт хийгээд чөлөөлөлтийг хийсэн. Гэхдээ энэ чөлөөлөлтийг би хийгээгүй. Яагаад гэвэл, чөлөөлөх эрх нь надад байхгүй. Тэр чөлөөлөлтийн эрхийг БШУЯ хийж, таван жил ажилласан нь үнэн гэж сайдын гарын үсэгтэй тушаал нь гардаг. Түүний хүрээнд чөлөөлөлт хийсэн. Түүнээс биш би өөрөө өөрийгөө чөлөөлөөгүй.
