ТҮҮХЭН ФОТО: Нүүдэлчдийн сүүлчийн их нүүдэл

XVII зууны эхэн болоход өрнө зүг Монголчуудын их нүүдэл эхэлж хэсэг Ойрадууд Ижил мөрний хөвөө, өмнөд Сибирийн бүсэд тулж очсон билээ. Энэхүү нүүдлийн үр дүнд эдүгээ Европын баруун хэсэгт Ижил мөрөн, Дон мөрний дунд Халимаг хэмээх Монгол угсааны улс бий болсон.

Өнөөгийн Халимагийн БНУ-ыг буй болоход XVII-XVIII зууны туршид явагдсан зүүнээс баруун, баруунаас зүүн тийш чиглэсэн их, бага олон нүүдлүүдийн үр дагавар ихээхэн нөлөөлсөн.

Монголын Ойрад аймгийн Далай тайш, Хошуудын Гүүш хан, Дайчин тайж нарын Ижил мөрөн, Каспийн Тэнгисийн умардад нүүн очсоныг харуулсан зураг.

Аюук хан Халимагийн төрийн эрхийг барьж байх үед Ойрад нутгаас Ижил мөрнийг чиглэсэн хэд хэдэн удаагийн нүүдэл явагдав. Дөрвөдийн Сономцэрэн тайш, Очирт сэцэн ханы хатан Доржравдан нар харьяат албатын хамтаар Ижилд ирж нутаглажээ.

Аюук хан I Петр хаантай гэрээ байгуулан Оросын өмнөд хилийг Кавказ болон Туркуудээс хамгаалах болсноор Оросын цэргийн гол холбоотон болов.

Торгуудын Аюук ханыг Оросын Петр хаан хүлээн авч уулзав. 

Халимагийн ахуй.

Халимагууд бурханы шашныг эдүгээ хүртэл шүтэх бөгөөд Астрахан, Ижил мөрний хөндийд хэд хэдэн бурханы шашны сүм хийд барьж шашныг хөгжүүлж байв. Халимаг лам нарын байдал. XIX зуун. 

УУГУУЛ МОНГОЛОО ЗОРЬСОН СҮҮЛЧИЙН ИХ НҮҮДЭЛ

Монголын баруун хэсэгт нутаглах Ойрадуудын уван цувах нүүдэл тасралтгүй зуун тавь гаруй жил үргэлжилсний эцэст XVIII зууны сүүл хагаст уугуул Монгол нутагтаа буцаж нүүхээр шийдсэнээр Евро Азийн уудам тал нутаг дахь нүүдэлчдийн “Сүүлчийн их нүүдэл” эхэлсэн юм. 1771 оны нэгдүгээр сарын 5-нд Ойрад аймгийнхан Ижил мөрнөөс Или мөрнийг чиглэн хөдөлжээ.

Нүүдэл анх хөдлөхөд 33,361 өрхийн 168,080 хүн оролцсон ч хүнд бэрх замыг туулсны эцэст 15,793 өрхийн 66,073 хүн амьд мэнд уугуул нутагтаа иржээ.

Монголчууд түүхэндээ олон удаагийн их нүүдлийг хийсэн ч үүн шиг олон мянган Монгол хүний амь насанд хүрч, ядарч туйлдсан нүүдэл үгүй аж.

Нутаг буцсан их нүүдэл.

Халимагуудын нүүдэл. (XIX зуун).

Шинжааны Торгуудууд. XIX зууны сүүл үе.

Эх сурвалж: “Монголчууд XVII-XX зууны эхэн үе” гэдэг энэхүү ном нь Монсудар хэвлэлийн газраас эрхлэн гаргаж байгаа “Монголчууд” цувралын хоёрдугаар боть бөгөөд ихэнхи хүмүүсийн нэрлэдгээр Манжийн эрхшээлийн үе буюу Монголын түүхийн 200 гаруй жилийн үйл явдлыг гэрэл зураг, архивын баримт материалаар баяжуулсан ном юм.