Орчин үеийн эдийн засаг цөөн тооны ховор металлаас шалтгаалж байна

Орчин үеийн эдийн засаг цөөн тооны ховор металлаас шалтгаалж байна

Хагас зуун жилийн өмнө дэлхийн эдийн засаг олон тооны материал, түүхий эдээс шалтгаалдаг байв. 

Тухайл­бал мод, шавар, тө­мөр, зэс, алт, мөнгө болон ху­­ванц­­руудын төрлөөс бүх зүйл ха­маардаг байсан гэхэд бол­но. 

Харин одоо бүх зүйл өөрч­лөгджээ. Гибрид дамжуу­лагчтай авто машинаас ай­фон гар утас, шингэн талст дэлгэцтэй зурагт гээд техно­логийн шинэ дэвшлүүд гарч ирж, янз бүрийн металл, хайлш хэрэглэхээс өөр ар­гагүй болсон аж. 

Энгийн компьютерийн чип л гэхэд 60 орчим төр­лийн элементээс бүрддэг. Жишээлбэл европий, дис­позий зэрэг ажиллагааг нь улам сайжруулахад зайлшгүй хэрэгтэй металлууд бий. 

Эндээс хэд хэдэн асуу­дал урган гарч ирнэ. Хэр­вээ эдгээр үнэт металл дуус­чихвал яах вэ. Бас ховор металл олборлогч бүсүүдэд иргэний дайн дэгдэх, эсвэл Хятад улс стронцийн нөө­цөө хувийн хэрэгцээндээ хад­галж үлдвэл юу болох вэ. Бид үүнийг орлох түүхий эд гаргаж авч чадах уу. Орчин үеийн эдийн засаг эдгээр ховор металлаас хэрхэн ха­маарч байна вэ. 

Эдгээр асуудалд ха­риулт авахын тулд АНУ-ын Шинжлэх ухааны үн­­дэс­­­ний академиас орчин үеийн үйлдвэрлэлд өргөн хэ­рэг­­лэж буй 62 материалд дүн шинжилгээ хийж, түү­нийг орлох бүтээгдэхүүн байгаа эсэхийг судалж үз­­­­жээ.

Мэргэжилтнүүдийн тог­­­­тоосноор дор хаяж хэдэн ар­­­­­ван ма­териалыг орлох зүйл байгаагүй төдийгүй 62 мате­риа­­лыг төгс орлох нэг ч түүхий эд гараагүй бай­на. Өөрөөр хэлбэл эд­гээр ма­териал хомсдох нь аж үйлд­вэрийн салбарт то­моо­­­хон асуудал үүсгэж болзош­­гүй гэсэн үг.

Хүснэгтэд юугаар ч ор­луулж болох­­­гүй элемен­түү­дийг тод өнгөөр тэм­­дэг­­лэжээ. Үүнд марганец, маг­­ни, иттрий, родий, рений, тал­лий, лантан, европий, дисп­розий, тулий, иттербий зэрэг орно. 

100 баллын системээр ор­луулах боломжтой эсэхийг заасан энэхүү хүснэгтийн 0** гэсэн заалт нь төгс ор­луулах бүтээгдэхүүн байна гэсэн үг. Харин 100** гэ­сэн балл нь ямар ч арга хэ­рэглээд орлуулах түүхий эд олдох­гүйг илтгэнэ. 

Элементүүдийн орлуулах түвшинг тодорхойлохын тулд Йелийн их сургуулийн мэргэжилтнүүд эхлээд 62 металлын хэрэглэх хүрээг нь тодорхойлж, яг ямар зо­рилгоор хэрэглэдгийг гар­гажээ. Дараа нь тэдгээрийн орлуулах түүхий эд байгаа эсэхийг тогтоосон байна. 

1970-аад онд Каирт ир­гэний дайн дэгдсэнээс болж дэлхий дахинаа кобальт ду­тагдсан. Тиймээс “General Motors”-ын мэргэжилтнүүд түүнийг орлох магнитыг боловсруулсан байдаг. Түүнчлэн дэлхийн пал­­ла­­дийн 54 хувийг хорт хаягд­ал хянах катали­­за­торт ашигладаг. Онцгой тохиол­долд энэ элементийг цагаан алтаар орлуулж болдог бай­на. Мөн дэлхийн титаны 88 орчим хувийг будаг, ху­ванцар, цаасанд цагаан өнгө оруулах зорилгоор ашиг­ладаг. Энэ элемент байхгүй үед тальк ашиглаж болно. 

Гэвч зарим элементэд орлуулах бүтээгдэхүүн олох боломжгүй. Жи­шээлбэл ав­то машины яндангийн азо­тын ислийн агууламжийг хянадаг ка­та­­лизаторт родий хэмээх элемент ашиг­ладаг. Үүнийг орлох түүхий эд үгүй. Түүнчлэн ган үйлдвэрлэлд хэрэг­лэдэг марганецийг ор­лох зүйл хаана ч үгүй. 

Эдгээрээс гадна дэлхийн нэг ч орон өөрт хэрэгцээтэй ашигт малтмалын хангалт­тай нөөцтэй байж чаддаггүй. Цагаан алт гэхэд Орос, Өмнөд Африк л байдаг бол зэсийг Чили, АНУ-аас, ст­ронцийг Хятад, Испаниас л олборлодог байх жишээтэй. Өнөөдөр ховор металлаар хам­гийн баян орны тоонд Хятад улс ордог. 

Тиймээс орчин үеийн тех­нологи, тэр тусмаа эдийн засаг тив бүрээс олборлож буй нөөцөөс шалтгаалдаг ажээ. Тэгэхээр өндөр техно­­логийн бүтээгдэхүүн үйлд­вэрлэгч нэг ч орон энэ сал­бартаа бүрэн биеэ даасан гэж хэлэх боломжгүй юм.