О.Мөнхсайхан: Үндсэн хуулийн цэц ардчиллаа авч үлдэх эцсийн найдвар

Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслөөр МУИС-ийн Хууль зүйн сургуулийн профессор, хууль зүйн доктор О.Мөнхсайхан ярилцлага өгч байна.

ШУУД ҮЗЭХ:

Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын өнөөдөр өргөн мэдүүлсэн "Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл"-ийг яг одоо Хууль зүйн байнгын хороогоор хэлэлцэж байгаа бөгөөд УИХ-ын ээлжит бус чуулганаар өнөөдөр батлахаар зэхэж байна. Үүнтэй холбоотойгоор МУИС-ийн Хууль зүйн сургуулийн профессор, хууль зүйн ухааны доктор О.Мөнхсайхан байр сууриа илэрхийллээ. 

Тэрбээр ганцхан өдрийн дотор санаачлан яаран өргөн барьсан энэхүү хуулийг төсөл нь бие даасан, хараат бус шүүх эрх мэдлийг үгүй болгох агуулгатай байгааг дараах дөрвөн  үндэслэлээр тайлбарлав. 

Тэрбээр:

1. ҮАБЗ зөвлөмж гаргавал ямар ч шүүгчийн бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх заалт оруулж байгаа нь Үндсэн хуулийн 49-р зүйлд тусгасан шүүгчийн хараат бус байдлын тухай заалтыг зөрчиж байна. Ингэхдээ ямар үндэслэлээр эрхийг нь түдгэлзүүлэх талаар хуулийн төсөлд тусгаагүй. Энэ нь шүүгчид зүй бусаар нөлөөлөх эрсдэл бий болгож байна.
2. Аль ч шатны ерөнхий шүүгчийг ҮАБЗ-ийн зөвлөмжийн дагуу огцруулах зохицуулат орж ирж байна. Энэ нь Үндсэн хуулийн 51-р зүйлийг зөрчиж байгаа бөгөөд мөн л огцруулах үндэслэлийг хуулийн төсөлд тусгаагүй. 
3. ҮАБЗ зөвлөмж гаргавал Улсын ерөнхий прокурор, түүний орлогчийг хугацаанаас нь өмнө албан тушаалаас нь буулгах заалт орж ирсэн нь мөн Үндсэн хууль зөрчиж, хараат бусаар ажиллах баталгааг үгүйсгэж байна.
4.  Мөн ҮАБЗ-ийн зөвлөмж гарснаар АТГ-ын дарга, дэд даргын бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх өөрчлөлт орж байна.

Үндсэн хуулиар байгуулсан манай ардчилсан орны эрх зүйт төр, хууль дээдлэх зарчмын гол амин сүнс нь шүүгчийн хараат бус байдал. Гэтэл ҮАБЗ-ийн зөвлөмжөөр Ерөнхий шүүгч, бүх шүүгчийг огцруулдаг байдал үүсвэл шүүгч хараат бусаар шийдвэр гаргах баталгаагүй болно. ҮАБЗ дур зоргоор шийдвэр гаргах нөхцөл үүснэ. Ямар үндэслэлээр зөвлөмж гаргах нь тодорхойгүй. Тиймээс зүй бус шалтгаанаар зөвлөмж гаргах эрсдэл үүсэж байна. ҮАБЗ-д ийм эрх мэдэл байхгүй.

Хэрэв уг хуулийн төслийг энэ чигт нь баталбал Үндсэн хуулийн цэцэд хандах ёстой. Дээрх  зарчмаа бариад хуулийг хүчингүй болгох хангалттай үндэслэл байгаа. 

Яагаад ийм хууль санаачилж байна вэ гэсэн асуулт гарч байна. 

Ямар нэгэн хэргүүд шударга бусаар шийдэгдэж байна, шударга бусын хонгил бий болсон гэж ярьж байна. Эрсдэл байгаа юу гэвэл байгаа. Энэ эрсдэл яаж бий болсон гэхээр Монгол Улсын Үндсэн хуульд байхгүй олон эрх мэдлийг Ерөнхийлөгчид өгсөн. АТГ-ын  дарга, дэд даргыг Ерөнхийлөгч санал болгож, УИХ-аар томилуулдаг. Бүх шүүгчийг томилдог Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн бүх гишүүнийг Ерөнхийлөгч томилдог хууль гарсан. Энэ нь шүүхийн хараат бус, харилцан биенээ хянах байдлыг үгүй хийж, нөлөөллийг бий болгож, Үндсэн хуультай харшилж байгаа юм. 

Мөн ҮАБЗ гэдэг ноцтой байгуууллага гарч ирж байна. Сүүлийн үед ҮАБЗ тодорхой даалгаврыг УИХ-д өгч шийдввэр гаргуулж байна. Бүх асуудалд хутгалдаж ордог нөхцөл үүсэх нь. ҮАБЗ-д ажилласан ямар ч хүн үүнийг урвуулан ашиглаж, зүй бусаар шийдвэр гаргахад нөлөөлөх эрсдэл бий болж байна. 

Үүнийг зогсоох ёстой. Шийдэх ёстой. Хэн нэгэн этгээд дур зоргоор авирладаг байдлыг таслан зогсоох талаар УИХ ярихгүй байна. Үндсэн хуульд байхгүй Ерөнхийлөгчийн эрх мэдлийг хасах ёстой. ҮАБЗ-ийн хутгалддаг байдлыг таслан зогсоосон хуулийн төөл санаачилж байж хэн нэгэн дур зоргоороо авирладаг байдал зогсох ёстой. 

Яагаад ийм үед ШЕЗ дуугүй байна вэ? Эндээс зүй бус нөлөө харагдаж байна. 

Орчин үед Ардчилсан нийгмийг устгахад төрийн ордон руу дайрч, галдан шатаахаа больсон. Харин Үндсэн хуулийн, шүүхийн тогтолцоог бага багаар идэж, устгах замаар дарангуйллын дэглэм бий болгож байна. Монголд хараат бус байдлуудыг устгах хуулийн  төсөл өргөн барьж, батлах гэж байгаа нь ардчилал, Үндсэн хууль руу ноцтой халдаж байна. 

Санаачилж байгаа бүх хууль нь Үндсэн хууль зөрчиж байна. Шүүгч нар айдастай байна. Ийм төсөл гэнэт гаргаж ирээд тэр өдрөө батлах нь хууль дээдлэх зарчмыг алдагдууллаа.

Цаашаад хариуцлагын тогтолцоо байхгүй болно. Тэрний дараа ямар ч муу муухай хэрэг гарсан шүүх хангаж чадахгүй.

Үндсэн хуулийн эцэг, гавьяат хуульч Б.Чимид агсан “Цэц Үндсэн хуульт ардчиллыг хамгаалах ёстой” гэх хэлсэн байдаг. Ардчиллаа хамгаалах эцсийн найдвар Үндсэн Хуулийн Цэц л байна" хэмээн ярилаа.