ЗӨВЛӨГӨӨ: 2018 оны үр тарианы байдал, хураалтанд анхаарах асуудал

Урьдчилсан балансаар таримлын болц жигд бус, цэцэглэлтийн үе шатандаа байгаа талбайн хэмжээ нэлээд их байгаагийн зэрэгцээ 8 дугаар сар бүхэлдээ хур тунадас ихтэй байсны улмаас зарим бүс нутгуудад тариа хэнзлэн ургаж байгаа тул цаашид цаг агаарын төлөв байдалтай уялдуулан хураалтын ажлыг технологийн дагуу чанартай гүйцэтгэж чадвал буудай, төмсний хэрэгцээгээ дотоодын ургацаас хангах боломж харагдаж байгаа юм.Тиймээс ургац хураалтын ажлыг богино хугацаанд чанартай шуурхай зохион байгуулахад зориулж ХХААХҮЯ, Улсын ургацын комисс, УГТХүрээлэнгээс тариаланчдадаа дараах зөвлөмжийг хүргүүлж байна.

Нэг. 2018 оны үр тарианы болцын төлөв байдал

Тариа хураах арга хэмжээ нь тариаланчдын 2 жилийн хөдөлмөрийн үр дүн бөгөөд хураалтыг хугацаа алдалгүй, хаягдалгүй явуулах нь нэн тэргүүний асуудал юм.

Энэ жилийн хувьд тариалангийн төв бүсэд хаврын нөөц чийгээр үр соёолж бутлалт, гол хатгалтаас түрүүлэлтийн үе шатанд буюу 6-р сарын 2-р 10 хоног, зарим газар 3-р 10 хоногийг дуустал хур тунадас оролгүй, зуны сүүлчээр буюу 7, 8-р сард хур бороо элбэг байгаа нь үр тарианы болц өмнөх жилүүдтэй харьцуулбал жигд бус болж хураалтанд хүндрэл гарч болзошгүй байна.  

Одоогоор Төв болон Өндөрлөг уулын бүсийн үр тарианы болц хожуу явагдаж байгаагийн дээр бусад нутагт ч болц харилцан адилгүй алаг цоог байна. Эдгээр нутгуудад тариа  сүүн болцын төгсгөл шатанд явж байхад зарим нь аарцан болцондоо дөнгөж орж байгаагаас гадна тариа ерөнхийдөө өндөр, өтгөнөөс шалтгаалан болц нь оройтох магадлалтай байна. Тухайлбал нэг талбайд, нэг хугацаанд тариалагдсан үр тарианы болц 40-50% нь аарцан болцын эхлэл шатандаа явагдаж байгаа буюу үрийн чийг 25-30% байхад 20-30% нь сүүн болцын төгсгөл шатанд буюу үрийн чийг 40-50%, харин 10-20% нь цэцэглэлтийн үе шатандаа ч явж байгаа тариа байна. Мөн буудайн болц алаг цоог буюу тарианы болц сүүн ба аарцан болцын үе шатанд явж байхад 7 сарын дундуур орсон бороо дахин хэнзлэлт үүсгэж нялхруулж байна.

Энэ байдал нь хураалт оройтох навчлалт ихтэй хог ургамал түрж урган, үтрэм дээр нойтон тариа буух намрын цочир хүйтрэлтэнд цохиулах, өндөрлөг сэрүүн болц оройтсон нутгуудад цасанд даруулах хүндрэл гарч болзошгүй нөхцөл үүсгэж байна.

Гэтэл Төвийн бүсийн эрт тариалсан талбайнууд эрт соёолсон боловч 5, 6-р сард бороо ороогүй гандсан тариалан бүхий зарим газруудад 7 сарын сүүл 8 сарын эхний 10 хоногийн халуунаар тариа механик болцондоо орж үр жижгэрэх төлөвтэй байгааг анхаарах хэрэгтэй.

Тариа хураалтыг богино хугацаанд хаягдалгүй хураахын тулд тарианы болц талбайн хогтолт, ургацын хэмжээ, ургамлын өндөр, өтгөн зэргийг цаг агаарын байдалтай уялдуулан ямар аргаар хураахыг төлөвлөж техникийн болон зохион байгуулалтын бэлтгэлээ хангана. Энэ жилийн хувьд үр тариаг үндсэн 2 аргаар хураана.

Хоёр. 2018 оны үр тариаг хураах зөвлөмж

2.1. Ангилан хадаж цайруулах аргын нөхцөл:

• Тарианы болц оройтсон, эсвэл хэт алаг цоог болцтой.
• Өтгөн шигүү, өндөр ургасан
• Хог ургамал ихтэй /хог ургамал хэт их нөхцөлд ангилан хадах шаардлага гарч болзошгүй/
• Үр авах талбайг ангилан хадаж чанартай үр бэлтгэнэ.
• Буудайг аарцан болцын төгсгөл үе буюу түрүүний өнгө зүс, хэлбэр хэмжээ бүрэн тогтсон, үрийн чийг 20-25% хүрсэн, хумсаар дарахад зүсэгдэхгүй боловч бага зэрэг хонхойж мөр гарах үед мөрлөж хадна.

Хадалтын өндөр нь ургамлын өндөр, өтгөн сийрэгээс хамаарч 12-25 см байна. Хадсанаас хойш 5-7 хоногийн дараа тарианы түрүүн талаас цайруулна. Ангилсан тариаг мөрөн дээр нь 5-7 хоног хэвтүүлэхэд бороо орохгүй байх хугацааг сайн бодолцох хэрэгтэй. Мөрөн дээр нь олон хонуулах нь үрийг соёолуулж, үрийн чанар муутгах сөрөг талтай учир аль болох цөөн хоногт цайруулах хэрэгтэй. Ангилсан тарианы үрийн чийг хур тунадас багатай жил хоногт 1.65-0.9%-иар буурч байхад хур тунадас ихтэй жилүүдэд 0-1.0% чийг буурдаг байна.

Ангилан хадалтын хувьд:

Давуу тал нь:

• Хураалтын хугацааг 6-8 хоногийн өмнө эхлэх боломжтой тул цаг хугацааг хожих боломжтой.
• Намрын огцом хүйтрэлтэнд өртөх, салхи, бороонд налахаас хамгаална.
• Хаягдал багасч үтрэм дээр хог ургамлын хольц бага, цэвэрлэгээний зардал бага, болц гүйцсэн хуурай тариа хураан авах нөхцөл бүрдэнэ.
• Комбайны тохируулгыг сайн хийж, технологийн хугацаанд нь цайруулж чадвал бүтээгдэхүүнийг талбайгаас шууд борлуулах боломж бүрдэнэ.

Сул тал нь:

• Ажлын 2 удаагийн явалтаар хураалт хийгдэх учир талбайн шууд зардал нэмэгдэнэ.
• Хураах техникийн ачаалал нэмэгдэнэ.
• Хугацааг зөв сонгоогүй нөхцөлд ангилан хадсаны дараа бороо орвол мөрлөсөн тариа ургаж ургац буурах, үрийн чанар доройтох сөрөг үр дагавартай.

2.2. Шууд хураалт хийх нөхцөл:

Тухайн талбайд тариа бүрэн жигд боловсорсон, хогтолт хэнзлэлт бага өндөр ургацтай тариа эсвэл сийрэг ургасан намхан тариаг 15-30 см өндөрт бүрэн болцын үед шууд цайруулна. Шууд хураалтыг үрийн чийг 18 хувиас бага болсон үед хураах нь тохиромжтой. Мөн бороо хур их цаг уурын хувьд тогтворгүй жилүүдэд шууд хураалт хийнэ.

2.3. Үр тарианы болцыг түргэтгэх арга:

Хамгийн эхний илүү үр дүнтэй арга нь талбайг салхилуулах, үүний тулд талбай тус бүхрийг тойруулан захалгаа хийх, зарим том хэмжээний талбайг хэд хэдэн хэсэгт дундуур нь зурвас татах нь явдал юм.

Талбайн болц түргэсгэх, хог ургамлыг устгах, үтрэмийн ажлын ачаалалыг бууруулах зорилгоор талбайд сеникаци /боловсролтыг түргэтгэх зохиомол арга хэмжээ/ хийх, дессикаци хийх, арга хэмжээ цаг алдалгүй хийх хэрэгтэй байна.

Сеникацийг буудайн сүүн болцын төгсгөл, аарцан болцын эхэн үед хийх ба уусмал нь 25 хувийн шүвтрийн шүү, 0.01 хувийн 2.4Д амины давс хольж бэлтгэсэн ажлын шингэнээр бороо хургүй, тогтуун өдөр шүршиж хэрэглэж байсан туршлага байна.

Сүүлийн жилүүдэд технологи өндөр хөгжсөн орнуудад дессикацийг үр тарианы болц оройтсон үед  хураалтаас 20 хоногийн өмнө раундап гербицидыг 1 га талбайд 1 л нормоор цацаж хэрэглэдэг болсон ба манай орны нөхцөлд зарим тариаланчид энэ аргыг хэрэглэж эхлээд байна. УГТХүрээлэнд хийсэн судалгаагаар дессикаци хийхэд хэвийн болцтой талбайд үрийн чийгийг эхний 7 хоногт 5,9 хувиар, 14 хоногт 3,8 хувиар, 21 хоногт 2,2 хувиар илүү бууруулж байгааг тогтоожээ.