Уншиж байна ...
ХУУЧИРСАН МЭДЭЭ: 2016/09/16-НД НИЙТЛЭГДСЭН

Дараагийн цикл эхэлж байна. Түүнээс бид яаж хожих вэ?

www.mongolianminingjournal.com
2016 оны 9 сарын 16
www.mongolianminingjournal.com
Зураг зураг

Супер циклийн халуухан үед буюу 2009-2012 оны хооронд хөгжиж буй орнуудын эдийн засаг улам хурдацтай тэлнэ гэсэн хүлээлтээр дэлхийн таваарын захууд дээр металын үнэ хурдацтай өсч байв.

Энэ үед хөрөнгө оруулагчид, уул уурхайн салбарын хувьцаануудыг бараг л хязгааргүй өсөх мэт төсөөлж, биесээсээ уралдан хөрөнгөө оруулж байлаа. Харин сүүлийн хэдэн жилд нөхцөл байдал эсрэгээрээ эргэсэн төдийгүй өнөөх хөрөнгө оруулагчид уул уурхайн хувьцааг ёроолгүйгээр унах мэт айдаст автан уралдан зарж эхэлсэн нь салбарыг гүн хямралд оруулсан юм.

Дэлхийн хөрөнгийн захуудаас хамгийн олон уул уурхайн компанийг төлөөлдөг доорх индекс нь сүүлийн таван жилийн хугацаанд 62 хувиар унасан үзүүлэлттэй гарав.

 

Үүний үр дүнг ч Монголын компаниуд хангалттай амссан. Хайгуулын болон олборлогч нэлээд компани Монголыг орхилоо. Мөн “Энержи Ресурс”-аас эхлэн нүүрсний салбарын компаниуд зээлийн төлбөрөө хийж чадахгүй байгаагаас ирээдүй нь “бүрхэг” болоод байна.

Тэгвэл ирээдүй бидэнд ямар боломж, эсвэл сорилтуудыг авч ирэх бол? Уул уурхайн салбарын хөрөнгийн захад сүүлийн найман жил ажилласан туршлага дээрээ үндэслэн хэдэн дүгнэлт хийснээ толилуулъя.

1. Дээшээ шидсэн чулуу буцаж унадагтай ижил доошоо унасан хувьцаа өсөх нь гарцаагүй буюу дундаж руу тэмүүлэх онол. 

Хувьцааны арилжаа хийдэг хүн бүр энэхүү дүрмийг зөн совингоороо мэддэг. Аливаа хувьцааны өсөх унахыг мянга мянган сэтгэл нь хөдөлсөн хөрөнгө оруулагчид шийддэг тул үнэ өсөхөд хэтрүүлж үнэ хаядаг ба үнэ унахад хэтрүүлж зардаг нь хөрөнгийн зах зээлийн нийтлэг үзэгдэл.

Тэгвэл сүүлийн таван жил 62 хувиар унасан уул уурхайн компаниудын хувьцаа хэт доош унасан байх магадлалтай. 2016 оны эхний долоон сард дээрх индекс 43 хувь өссөн байх юм. Энэ нь хөрөнгө оруулагчид уул уурхайн салбарын хувьцаануудын үнэ хэт унасныг “ухаарсан” хэрэг.

2. Хайгуулгүй олборлолт

Хүн төрөлхтөний хэрэглэж буй материалуудыг хэрэв ургуулж болохгүй бол олборлож л бий болгодог. Харин эрдсийн бүтээгдэхүүнүүд нь дахин сэргээгдэхгүй байгалийн нөөц бөгөөд сэргээх цорын ганц арга нь шинэ эрдсийн орд нээн илрүүлэх замаар олборлолтын нөөцөө нэмэгдүүлэх юм.

Дээрх үзүүлэнд үзүүлснээр сүүлийн таван жилийн хугацаанд ихэнх эрдсийн бүтээгдэхүүний үнэ хэрхэн унасныг харж болно. Онолын хувьд бол тухайн эрдсүүдийн нийлүүлэлт багасч алдагдалтай ажиллаж буй уурхайнууд хаагдах ёстой.

Гэтэл сүүлийн 5 жилийн турш эрдсийн нийлүүлэлт тийм ч ихээр буурахгүй байгаа нь учиртай. 2007 оноос АНУ-д эхэлсэн “санхүүгийн их хямрал” Европын Холбооны улсуудад 2012 оны үед “халдварласан” юм. Энэ нь дэлхий дахины “толгойны өвчин” болж, хөгжсөн улсуудын төв банкууд мөнгөний зөөлөн бодлого барьж, бодлогын хүүгээ буулган, өөрсдийн мөнгөн тэмдэгтийн үнэлгээг унагаж эдийн засагтаа дэмжлэг үзүүлэхээр мэрийх болов.

Тиймээс уул уурхайн компаниуд бүтээгдэхүүний үнэ унах тусам нэгж бүрийн олборлолтын зардлаа бууруулахын тулд хямд валют ашиглан олборлох үйл ажиллагаагаа улам эрчимжүүлснээр өнөөдрийн нөхцөл байдал үүссэнийг үндэстэн дамнасан уул уурхайн компаниудын тайлангуудаас илхэн харж болно.

Төмрийн хүдэр, поташ гэх мэт урсгал зардал өндөртэй олборлогддог бүтээгдэхүүнүүдийн хувьд, зах зээлийн үнэ унах тусам алдагдал хүлээсэн ч олборлолтоо ихэсгэж байгаа нь компаниуд зээлийн төлбөрөө төлж дефолтоос зайлсхийх гэсэн оролдлого хэмээн судлаачид үзэж байна.

Беларусийн төрийн компани болох “Беларуськали” уурхайнуудаа бүрэн хүчин чадлаар ажиллуулж, зах зээлийн үнээс хямдруулан БНХАУ болон АНУ-ын худалдан авагч нарт борлуулж буйг тухайн улсуудын зах зээлийг эзлэх зоримог алхам хэмээн шинжээчид тайлбарлаж байна.

SNL Metals & Mining компанийн жил бүрийн PDAC чуулганаар хэвлэдэг судалгаанд дурдсанаар 2015 онд дэлхий дахинд хайгуулын төслүүдэд зарцуулсан зардал өмнөх оноос 19 хувь унаж 9.2 тэрбум ам.доллар болжээ. Энэ нь дэлхий дахины хайгуулын зардлын дээд цэг буюу 2012 онд зарцуулж байсан 21.5 тэрбум ам.долларын тэн хагаст ч хүрэхгүй байна.

Тиймээс дээрх нөхцөл байдлаас цорын ганц дүгнэлтийг хийж болох бөгөөд тэр нь ойрын 1-2 жилийн хугацаанд дэлхийн томоохон уул уурхайн компаниуд болон бусад жижиг компаниуд ч эрдсийн хайгуулд ихээхэн хэмжээний хөрөнгө зарж эхлэх, ядаж судалж эхлэх нь гарцаагүй.

3. Энэтхэг, Зүүн өмнөд Азийн улсууд дараагийн циклийн хөдөлгөгч хүч болно.

Шинэ мянганы эхэнд буюу 2000-аад онд БНХАУ-ын эдийн засгийн огцом тэлэлт ба хот сууринд төвлөрөх хөдөлгөөн нь дэлхийн үйлдвэрлэгчдийн анхаарлыг татахын хэрээр уул уурхайн салбарын компаниудын хувьцааны үнийг хөдөлгөгч гол хүчин зүйл болж байв.

Харин БНХАУ-ын өсөлт сүүлийн хэдэн жил саармагжих болсноор “моодноос” гарч өөр нэгэн шинэ эдийн засаг “моодонд” орсон. Тэр нь Энэтхэг улс. 1.2 тэрбум хүн амтай тус улсын эдийн засаг одоогоор дэлхийд долоо дахь том эдийн засаг юм.

Өнгөрсөн хоёр жилийн турш газрын тосны үнэ огцом унасан нь Энэтхэг улсын эдийн засгийн нөхцөл байдлыг бусад улсуудаас харьцангуй эерэг болгожээ. Ирэх 10 жилийн хугацаанд Энэтхэгийн эдийн засгийн бодит тэлэлт нь дунджаар 6.4 хувь байна хэмээн төсөөлж байгаа нь БНХАУ-ын эдийн засгийн тэлэлтийн прогнозоос даруй хоёр дахин их үзүүлэлт юм.

Түүнчлэн Энэтхэг улс 2030 он гэхэд нийт хүн амын тоогоор БНХАУ-аас давна гээд тооцоол доо. Мөн ирэх таван жилийн хугацаанд Филлипин улс дунджаар 6 хувь тэлэх бол, Камбодж, Бирм, Вьетнам гэх мэт Зүүн өмнөд Азийн хөгжиж буй орнууд дунджаар 7% өсөх нь.

БНХАУ-ын тэлэлт удааширч буйг дэлхий даяар хүлээн зөвшөөрчихсөн. Одоо эдийн засагчид дэлхийн эдийн засгийн прогнозыг шинэчилсэн байдлаар харахад дээрх дүр зураг юун түрүүнд бий болох ажээ.

Тиймээс дараагийн циклийг хөдөлгөх хүч Зүүн Өмнөд Азид бүрэлдэж байгаа ба гагцхүү эрдсийн зах зээл дээр эрэлт, нийлүүлэлтийн ганцхан шок үүсэхэд л дараагийн өсөлтийн цикл эхэлж болохоор байна. Гэхдээ энэ нь хэр хол, хэр өндөр байх нь одоохондоо тийм ч тодорхой бус юм.

Бидэнд үүсэх боломж

Хамгийн эхний бөгөөд хамгийн том боломж бол хайгуулын салбарт бий болно.
SNL Metals & Mining компанийн судалгаанд дурдсанаар дэлхий дахинд зарцуулагдаж буй хайгуулын хөрөнгө оруулалтын 14 хувь нь Канад улсад, мөн 12 хувь нь Австрали улсад зарцуулагдаж байна. Түүгээр үл барам манай хоёр хөрш нийлээд нийт хөрөнгө оруулалтын 11 хувийг эзэлж байна.

2015 онд өрөмдлөгийн хайгуулаар орд болох магадлалтай байгаа төслүүдийг дээрх газрын зураг дээр тэмдэглэжээ. Үүнээс харвал, Австрали, Канад улсууд өөрийн газар нутгийг “гадаадынханд зараад дуусгасан” бололтой…

Харин бид баялгаа хамгаалж буй нэрийн дор 2010 оноос шинэ хайгуулын зөвшөөрөл олгохоо зогсоож өнөөг хүртэл хайгуулын тусгай зөвшөөрөл олгох асуудлаа гүйцэд шийдэж чадаагүй байгаа нь хайгуулын хөрөнгө оруулалтыг чөдөрлөж байна. Тиймээс нэн яаралтай хайгуулын тусгай зөвшөөрлүүдийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах нь ГШХО татаад зогсохгүй дараагийн “Оюутолгой”-г илрүүлэх өдрийг нааш нь татах алхам болох юм.

Бид бэлэн үү?

Манайд хөрөнгө оруулахад геополитикийн эрсдэлээс сэргийлдэг үе аль эрт ард хоцорсон байж мэднэ. Монгол улсын бодлого боловсруулагчид нэг үеэ бодвол уул уурхайн салбарт хөрөнгө оруулагчдад тулгардаг маш олон асуудлыг өнгөрсөн хугацаанд шийдэж чадсан. Үүнд:

  • “Оюутолгой” төслийн гүний уурхайн санхүүжилт шийдэгдсэн
  • “Хан Ресурс” компанийн асуудлыг нэг мөр болгож, гомдлыг барагдуулсан
  • 2012 онд батлагдсан Стратегийн ач холбогдолтой салбарт гадаадын хөрөнгө оруулалтад тавих хяналтын тухай хуулийг цуцалсан
  • Уул уурхайн салбарын тогтвортой хөгжлийн бодлогоо баталсан гэх мэт олон асуудлаа шийдэж чадсан.

2016 оны УИХ-ын сонгуулиар нэг нам дийлэнх олонх болж чадсан нь улс төрийн тогтвортой байдлыг авч ирнэ хэмээн маш олон хөрөнгө оруулагч хүлээж байна. Эндээс харахад Монгол улсад хөрөнгө оруулахад улс төрийн эрсдэл эрс багасчээ гэж хэлж болох юм.

 

Дүгнэлт

Гадаад, дотоод нөхцөл байдлын аль аль нь уул уурхайн салбарт дараагийн цикл хэзээ мөдгүй эхлэх дүр зургийг бий болгожээ. Үүнд дотоодын компаниуд болон хөрөнгө оруулагчид хэрхэн бэлдэхээс бидний ирэх 5-10 жилийн амжилт хамаарна.

Сүүлийн 4 жилийн хугацаанд ихэнх уул уурхайн компаниуд хувийн санхүүжилт болон хөрвөх зээл гэх мэт алтернатив санхүүжилтээр амь зогоож байсан бол ирэх 4-5 жилд санхүүжилтийн сонгодог нөхцөл байдалд бэлдэх шаардлагатай болж байна. Энэ нь олон улсын хөрөнгийн зах дээр IPO, RTO хийхэд өөрсдийн төслийг бэлтгэх шаардлагатайгаас гадна өөрийн төсөлд аль улсын, эсхүл бүс нутгийн хөрөнгийн зах илүү тохиромжтой болохыг өнөөдрөөс судлах нь зүйтэй юм.

Харин хөрөнгө оруулагчдын хувьд Австрали, Канадын зах зээл дээр бүртгэлтэй үндэстэн дамнасан олборлогч компаниудын хувьцаанаас хамгийн доогуур үнэлгээтэй ба нүүрснээс бусад чиглэлийн олборлолт ба хайгуулын компаниудыг өнөөдрөөс шүүж эхлэхэд оройтохгүй.

Мөн хайгуулын компаниуд дотор үнэт металын чиглэлээр хайгуул хийж буй, удахгүй нөөцөө тооцоолж өндөр агуулга бүхий нөөцийн тайланг хөрөнгө оруулагчдад танилцуулах магадлалтай компаниудыг онилохыг зөвлөх байна.

“Айлаас эрэхээр авдраа уудал” гэдэгчлэн “Туркойз Хилл Ресурс” компанийг “Рио Тинто” 100 хувь эзэмшинэ гэсэн цуурхалыг ч гэсэн нягтлан шалгаад үзэхэд илүүдэхгүй л байх. 

A.Билгүүн /Хөрөнгийн зах зээлийн шинжээч, MIBG компанийн захирал/

The Mongolian Mining Journal /July 2016. 092/

Зураг