"Улаанбаатарын газар доорх ус хорт хавдар үүсгэгч органик нэгдлүүдээр бохирдсон байх магадлалтай"
Дэнжийн мянгад байрлах гүний худгийн уснаас нитрат ундны усны зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс 20 дахин их буюу 1,000мг/л илэрчээ.
Нитрат юунаас үүсдэг, эрүүл мэндэд хэрхэн нөлөөлдөг вэ?
Нитрат үүсгэгч хэд хэдэн эх үүсвэр байдаг ч Улаанбаатарын гэр хорооллын бүсэд бол нүхэн жорлонгоос үүдэлтэй. Хүн, амьтны ялгадаснаас үүсэж хөрсийг бохирдуулан улмаар газар доорхусанд хүрдэг уг ион ньусанд харьцангуй удаан хугацаагаар байдаг аж.
Түүнчлэн Улаанбаатарын газар доорх усанд нитрат болон бусад органик биш бохирдлоос гадна хорт хавдар үүсгэгч органик бохирдлууд их байх магадлалтайг АНУ-ын Агаарын нисэх хүчний технологийн институтийн хүндэт профессор Марк Голтз хэлж байв.
Нитратаар бохирлогдсон ус Туул гол руу орох эрсдэлтэй байна
Улаанбаатарын хөрс, гүний усан дахь органик биш бохирдлын талаар хэд хэдэн судалгаа хийгдсэн байдаг.
Тэдгээрийн нэг ШУТИС-ийн ГУУС-ийн Геологи, гидрогеологийн салбарын багш Б.Наранчимэгийн 2018 онд олон улсын Water сэтгүүлд хэвлүүлсэн судалгаанаас харвал Улаанбаатарын гэр хорооллын бүсэд байршилтай гүний худгуудын усанд агуулагдах нитратын агуулга ДЭМБ-аас зөвлөсөн зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ 50 мг/л бүгд давсан буюу нитратаар бохирлогдсон байна.
Б.Наранчимэг багшийн судалгааны явцад гэр хороолол орчимд нитратын агуулга хамгийн багадаа 64 мг/л, хамгийн ихдээ 304 мг/л хэмжээтэй байжээ.
Түүнчлэн нитратаар бохирлогдсон ус нь газар доорх усны урсгалын чиглэлээсээ хамаараад Туул гол мөн бидний ундны усны эх үүсвэрийг бохирдуулах эрсдэлийг дагуулж байгаа аж.
Байгалийн усанд нитрат байдаг хэдий ч манайхтай ижил төстэй бүс нутагт 10 мг/л-ээс илүүгүй байдаг аж.
"Улаанбаатарын гэр хорооллын гүний усанд нитратын бохирдол их байгаа нь ерөөсөө л нүхэн жорлонтой холбоотой. Тиймээс үүнийг шийдвэрлэх ганц арга нь жорлонгоо өөрчлөх, хөрс рүү шууд ялгадсаа шингээхгүй байх мөн ялгадсаас гадна угаадсаа шууд асгаж байгаа шинэ төрлийн органик бохирдлын эх үүсвэр бий болгох аюултай" гэдгийг Б.Наранчимэг багш хэлж байв.
Модон жорлонгийн бохирдол, ялгадас хөрсөөр дамжин хэрхэн гүний усанд хүрч байгааг зургаар харуулбал,
/Дөрвөлжин хэсгээр бетоноор доторлосон жорлонг төлөөлүүлсэн бөгөөд жорлонгоо доторлосноор бохирдол гүний усанд хүрэх хугацааг богиносгох, тогтмол соруулж байвал хөрсийг бохирдуулахгүй байх ч боломжтой/
"Жил бүр шинэ загварын үнэтэй гар утас авдаг хэрнээ яагаад нүхэн жорлонгоо өөрчилдөггүй юм бэ?"
"Улаанбаатарын газар доорх ус хорт хавдар үүсгэгч органик нэгдлүүдээр бохирдсон байх магадлалтай"
Улаанбаатарын газар доорх усандорганик бохирдлууд байж болох талаар АНУ-ын Агаарын нисэх хүчний технологийн институтийн хүндэт профессор Марк Голтзын таамаглалыг дээр дурдсан.
Цэргийн корпуст харьяалагддаг тус сургуулийн хувьд газрын тосны бүтээгдэхүүний хэрэглээ ихтэй учраас нөхөн сэргээлтийн асуудал давхар яригддаг байна. 1970-аад оноос органик бохирдлыг судалж, нөхөн сэргээлтийн чиглэлээр олон судалгаа хийсэн профессор Марк Голтз ШУТИС-ийн ГУУС-д зочин профессороор ажиллахаар ирээд байгаа ажээ.
Газар доорх усан дахь органик бохирдол ямар байгаа талаар судалгаа Монголд харьцангуй шинэ бараг хийгдэж байгаагүй бол АНУ-д 1980-аад оноос хойш энэ төрлийн судалгаа эрчимтэй хийгдэж эхэлсэн байна.
"АНУ-д органик бохирдлын дийлэнхийг газрын тосны бүтээгдэхүүнүүд эзэлдэг. Тэр дундаа хамгийн аюултай нь бензин. Түүний дараагаар хлорт нэгдлүүд яригдана. Хлорт нэгдлүүдийг хуурай хими цэвэрлэгээний газрууд, мотор цэвэрлэгээ буюу машин угаалгын газрууд түгээмэл хэрэглэдэг.
1970-аад оноос АНУ-д хорт хавдрын өвчлөл нэмэгдэж, шалтгааныг нь тогтоох маш олон судалгааг төрөөс санхүүжүүлсэн байдаг. Superfund нэртэй санг байгуулж, маш олон тэрбум долларыг энэ чиглэлийн судалгаанд одоог хүртэл зарцуулсаар байна. Олон судалгаагаар органик бохирдлууд хорт хавдар үүсгэж байгааг тогтоосон бөгөөд үргэлжлүүлэн бохирдлыг арилгах, хорт хавдрыг эмчлэх чиглэлээр судалгаанууд хийгдсээр байгаа" хэмээн профессор Марк Голтз ярив.
Органик бохирдол үйлдвэр ихтэй бүс, хими цэвэрлэгээний газар, шатахуун түгээгүүрийн газраас газар доорх усанд үүсдэг байна.
Улаанбаатарт маш олон шатахуун түгээгүүр, хуурай хими цэвэрлэгээний газруудтай газар доорх усны түвшин маш дээр буюу 2-20 м орчимд хэлбэлзэж байгаа нь органик бохирдол бий болох магадлал маш өндөр хэмээн таамаглаж байгаа ажээ. АНУ-д шатахуун түгээгүүрүүдийн газар доор байрлуулсан танк доошоо хөрс рүү шатахуун алдаж, бохирдол үүсгэж байсан тохиолдлууд байснаас энэ төлрийн хяналтын систем, хууль дүрмийг сайжруулсан байдаг гэнэ. Монгол Улс ч гэсэн органик бохирдлын судалгааг нэн даруй хийж бохирдсон эсэхийг судлах, бохирдлоос урьдчилан сэргийлж хүн амынхаа эрүүл мэндийг хамгаалах нь нэн чухал асуудлын нэг гэж хэлсэн.
Тиймээс ШУТИС-ийн ГУУС-ийн багш нар профессор Марк Голтзтой хамтран Улаанбаатарын газар доорх усан дах органик бохирдлын хэмжээг судлахаар төсөл бичиж байгаа юм байна.
Д.Басандорж: 20,000 төгрөгөөр ч жорлонгоо өөрчлөх боломж бий
Жорлонгоо өөрчлөх нь огтхон ч хэцүү бөгөөд өндөр өртөгтэй ажил биш гэдгийг ШУТИС-ийн профессор Д.Басандорж хэлж байна.
Жорлон өөрчлөх түүний санаанууд үндсэндээ ялгадсыг хөрс рүү шууд шингээхгүй байх болон ялгадсыг дахин ашиглахад чиглэжээ. Тодруулбал,
- Өтгөн, шингэнийг ялган боловсруулдаг
- Өтгөн, шингэнийг нэгтгэн боловсруулдаг
- Өтгөн, шингэн, органик хаягдлаас биохий түлш, биохий, биобордоо, биоцахилгаан үйлдвэрлэх
- Өтгөн, шингэн, угаадас, бохир усыг соруулах
Дээр дурдсан байдлаар жорлонгоо өөрчлөхөд 160,000-1,800,000 шаардагдана. Үнэхээр өөрчилье гэвэл 20,000 төгрөгөөр ч нүхэн жорлонгоо өөрчлөх боломж байгааг мөн хэлсэн юм.
Өтгөн, шингэнийг ялган боловсруулдаг жорлонгууд,
Хамгийн энгийн шийдэл нь өтгөн, шингэнийг салгадаг суултуур. Өтгөн рүүгээ үнс эсвэл үртэс хийж хутгаад, шингэнийг хуванцар тагтай саванд тусад нь тосож аваад тус тусад нь бордоо болгож ашиглах боломжтой гэнэ.
Дахин сануулах ТАВАН САНАА
"Нутгийн шийдэл сан" ТББ-ын тэргүүн Ц.Оюунгэрэл санаачлан, "Цэвэрч Монгол" төсөл боловсруулж, сургалт, аян өрнүүлсээр байгаа. "Жорлонгоо өөрчилье" номоос авах таван санааг ЭНД ДАРЖ дахин нэг хараарай.
Энэхүү номд гадаад орнуудын жорлонгийн шийдэл, агуулга, цэвэрлэх байгууламжийн өтгөн лагийг хэрхэн байгаль орчинд ээлтэйгээр эргэлтэд оруулсан бодит түүх, жорлонгийн барилга, ашиглалтыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулсан туршлага, жишээг бичжээ.
Хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд (Телевиз, Радио, Social болон Вэб хуудаснууд) манай мэдээллийг аливаа хэлбэрээр бүрэн ба хэсэгчлэн авч ашиглахдаа эх сурвалжаа (ikon.mn) заавал дурдах ёстойг анхаарна уу!
