Одоогоос ердөө 50-аад жилийн өмнө хүн бүр нь тэгш эрхтэй, ардчиллын үлгэр жишээ байсан Венесуэл улс өдгөө хэрхэн сүйрч буй дүр зургийг профессор Александра Панзарелли “Уй гашуу, ядуурлын цөл болсон” хэмээн тодорхойлов.
Газрын тосны нөөцөөрөө дэлхийд тавдугаарт бичигддэг энэ улсын инфляц 2 сая хувьд хүрч, өдөр бүр 2,000 хүн алхаад ч хамаагүй дүрвэж байгаа бөгөөд зөвхөн энэ онд 5.4 сая иргэн нь харийг зорьсон нь Сирийн дүрвэгсдийн хэмжээнд ижилтгэж байна.
Нийгэм, улс төр судлалаар мэргэшсэн, Вэнэсуэлийн улс төрийн талаар олон тооны судалгаа гаргасан хүний эрхийн томоохон төлөөлөгч профессор Александра Панзарелли “Боловсрол төвтэй улс төр” ТББ-ын урилгаар Улаанбаатар хотод нэг өдөр саатан, улс орон нь чухам ямар учраас ийнхүү дордсон талаар сонирхолтой илтгэл тавьсан юм.
Тэрбээр Caracas Sivitas Venezuela Төрийн бус байгууллагад Хүний эрхийн захирал, Венесуэл дахь Канадын Элчин сайдын яамны улс төрийн зөвлөх, НҮБ-ын ДОХ/ХДХВ/ НҮБ-ын хамтарсан хөтөлбөрт ажиллаж байсан тушлагатай бөгөөд “Венесуэлийн 21-р зуун дахь популизм, рентиеризм ба социализм”-ын зохиолч, Венесуэлийн улс төрийн болон захиргааны шинжлэх ухааны чиглэлээр 2009 онд Фулбрайтын тэтгэлгээр Нью-Йоркийн их сургуульд магистр хамгаалсан бөгөөд Йешива их сургуульд, Нью-Йорк хотын Мэримоунт Манхэттен коллежид Латин Америкийн улс төрийн хичээл заадаг ажээ.
Түүний илтгэлээс онцлох эшлэлүүдийг хүргэе.
Уго Чавес ерөнхийлөгч болохоос өмнө Венесуэл улс төрийн хувьд тогтвортой, ардчиллын жишиг болсон улс байв. Харин энэ хүн төрийн эрхэнд гарч ирснээр манай улсын ардчилал нуран унах эхлэл болсон.
Ардчилал доголдож эхэлсэн шалтгаан нь манай улс төрийн хоёр эвсэл дотроосоо ялзарч, ямар ч чадамжгүй болсон бөгөөд үүнтэй холбоотой ядуурлын түвшин маш их болсон. Яг энэ үед буюу 1988 онд Карлос Андрес Перрис гэдэг хүн Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон. Тэрбээр хоёр дахь удаагаа мөрийн хөтөлбөрөө танилцуулахдаа 1970-аад оны Венесуэлийг эргүүлж авчирна гэж амалсан. Харамсалтай нь төрийн эрхэнд гарсныхаа дараа тэрбээр эдийн засгийн түвшинд бодлогын өөрчлөлт хийхгүй бол амлалтаа биелүүлэх боломжгүй гэдгээ ойлгосон. Тэр үед ядуурал маш өндөр байсан тул Каракас хот болон тэр орчимд үймээн самуун гарсан бөгөөд Ардчиллын төгсгөл ирсэн гэж үздэг.
Яг тэр үед хэн ч таньж мэдэхгүй Уго Чавес гэдэг хүн гудамжин дахь үймээн самуун дундаас гарч ирж, төрийн эрхийг хүчээр гартаа авах гэж оролдсон ч чадаагүй бөгөөд шоронд хоригдсон. Харин шоронгоос гарч ирээд сонгуульд нэр дэвшиж, ялалт байгуулсан.
Уго Чавес сонгуульд нэр дэвшихдээ
- Шинэ үндсэн хууль батална
- Улс төрийн амьдралд оролцоо бага байсан нийгмийн бүлгүүдийг оролцуулна гэсэн хоёр амлалт өгсөн. Түүнийгээ ч биелүүлсэн.
Үндсэн хуулийг өөрчилсний үр дүнд үндэсний цөөнхүүд парламентад суудалтай болж, эмэгтэй сайд нар Засгийн газрын бүрэлдэхүүнд орж, Африк, Кариб гаралтай иргэд албан газар хөдөлмөрлөх боломж бүрдсэн. Эдгээрийг биелүүлснээр Чавесын нэр хүнд маш их өссөн. Учир нь энэ бол ард түмний удаан хүлээсэн өөрчлөлтүүд байв.
Харин сул тал нь Ерөнхийлөгчид маш их хэмжээний эрх мэдэл төвлөрч, аажмаар авторитар дэглэм тогтсон. Тухайн үед улсын гол орлого олж байсан газрын тосны салбараас орж ирсэн их хэмжээний мөнгөөр дамжуулж Уго Чавес улс төр, нийгмийн бүх бүлгийг өөрийнхөө талд оруулж, атгаж эхэлсэн.
2009 оноос эхлэн бүх секторыг хяналтандаа оруулж эхэлсэн. Үүнд 2009-2012 онд 1,300 компани өртсөн. Хувийн хэвшлүүдийн өмчийг улсын өмчид авч, өөрийнхөө эрх мэдлийг тэлсэн. Төрийн хяналтаас болж олон аж ахуйн нэгж дампуурсан. Харин оронд нь улс төрийн хүрээнд хамтран ажиллах сонирхолтой улс орнуудаас их хэмжээний импортын бараа бүтээгдэхүүн авах болсон.
Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсүүлийг хянаж эхэлсэн. 2017 онд хамгийн нөлөө бүхий телевизийн үйл ажиллагааг зогсоосон бөгөөд маш олон хэвлэлийг өөрөө худалдан авсан. Газрын албадан хураан авах үйл явж өрнөсөн.
Уго Чавес ингэж хүний эрх болон хэвлэлийн эрх чөлөөг нухчин дарж, Венесуэлийн эдийн засаг, ардчиллыг үгүй хийсэн ч ард түмэн тэр хүнд маш их хайртай.
Сөрөг хүчнүүд чадлаараа ажиллаж, авлига хээл хахууль гаарч байгаа талаар мэдээлж байсан ч иргэд Чавесыг тахин шүтчихсэн байсан тул амьдрал дээр, эдийн засаг, улс оронд юу болоод байгааг сөхөөрөөгүй.
Уго Чавес Венесуэл дэх хамгийн популист улстөрч болсон. Харин популизм эцэстээ дарангуйлал болсон.
Уго Чавес хавдраар нас барахынхаа өмнө өв залгамжлагчаа гэж Николас Мадурог өөрөө сонгосон. Дахин сонгууль болж Мадуро өрсөлдсөн бөгөөд маш маргаантайгаар, ганцхан хувиар ялалт байгуулсан нь угаас хоёр талд хуваагдсан нийгмийг улам туйлшруулсан.
Эндээс бид Ардчиллын жижиг ч гэсэн үнэт зүйлийнхээ жаахан хэсгийг ч болов хамгаалах ёстой гэдэг маш том сургамж авсан.
