Иргэний дансны мэдээллийг прокурорын зөвшөөрөлгүйгээр цагдаагийн байгууллага авч болох зохицуулалтыг хуулийн төсөлд тусгажээ

Эдийн засгийн байнгын хорооны өчигдрийн хуралдаанаар Зөвшөөрлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцэн шийдвэрлэв. 

Хууль санаачлагчийн илтгэлийг УИХ-ын гишүүн, Засгийн газрын гишүүн, Монгол Улсын сайд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга Н.Учрал танилцууллаа. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Тавдугаар зүйлийн 4 дэх хэсэгт “Төр нь үндэсний эдийн засгийн аюулгүй байдал, аж ахуйн бүх хэвшлийн болон хүн амын нийгмийн хөгжлийг хангах зорилгод нийцүүлэн эдийн засгийг зохицуулна.” гэж, Арван нэгдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “...үндэсний аюулгүй байдал, нийгмийн дэг журмыг хангах нь төрийн үүрэг мөн.” гэж тус тус заасан.

Зөвшөөрлийн тухай хуулийн 8.1 дүгээр зүйлийн 11.4 дэх заалтад зааснаар төлбөрт таавар, бооцоот тоглоомын үйл ажиллагааг тусгай зөвшөөрөлтэйгөөр эрхлэх бөгөөд тусгай зөвшөөрлийг хууль зүйн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн олгохоор тусгасан хэдий ч эдгээр үйл ажиллагаа болон тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчийн эрхлэх үйл ажиллагаатай холбоотой эрх, үүрэг, шаардлагыг нарийвчлан зохицуулсан зохицуулалт одоогоор байдаггүй байна.

Харин Монгол Улсад Казино байгуулах, ажиллуулахыг хориглох тухай 1999 оны нэг зүйлтэй хууль хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа бөгөөд Эрүүгийн хууль болон Зөрчлийн тухай хуулиар мөрийтэй тоглоом тоглох, зохион байгуулахыг хориглож, хүлээлгэх хариуцлагыг тогтоосон.

Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт мөрийтэй болон бооцоот тоглоомын үйл ажиллагаа явуулах замаар мөнгө угаах, бусдыг залилах, татвар төлөхөөс зайлсхийх зэргээр эдийн засгийн гэмт хэргүүд ихээр үйлдэгдэж, сүүлийн гурван жилийн хугацаанд Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 20.17 дугаар зүйлд заасан Мөрийтэй тоглоом зохион байгуулах зүйл ангиар 669 хэрэгт мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулж 200 хэргийг шүүхэд шилжүүлэх саналтай явуулж, 104 хэргийг шүүхээр эцэслэн шийдвэрлэсэн байна. Монгол Улсад давхардсан тоогоор сүүлийн гурван жилийн хугацаанд хууль бус мөрийтэй тоглоомын 350-450 орчим сайт үйл ажиллагаагаа идэвхтэй явуулж байгааг гэлээ.

Хууль зүй, дотоод хэргийн яамнаас Зөвшөөрлийн тухай хуульд заасан төлбөрт таавар, бооцоот тоглоомын үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрлийг “Темп партнерс” ХХК, “Эн Зэт Жи Эм” ХХК, “Мон Экс Бэй Ти Билэг” ХХК-д олгож, олон улсад бооцоот тоглоомын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг 1XBET сайт нь одоогоор тусгай зөвшөөрөлгүй үйл ажиллагаа явуулдаг аж. Цагдаагийн байгууллагаас ирүүлсэн мэдээллээр Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт тусгай зөвшөөрөлгүйгээр үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа спортын бооцоот тоглоомын 1XBET сайтаар дамжуулан гэмт хэргийн замаар олсон хууль бус хөрөнгийг гуйвуулах, нуун далдлах, оффшор эргэлтэд оруулах, мөнгө угаах гол хэрэгсэл болж, залилах, мөрийтэй тоглоом тоглох, кибер гэмт хэрэг, авлига, албан тушаалын гэмт хэргийн замаар олсон мөнгийг угааж байгаа нөхцөл байдал тогтоогдсон болохыг Н.Учрал сайд танилцуулав.

Хууль бус мөрийтэй болон бооцоот тоглоомын үйл ажиллагаа эрхлэхтэй тэмцэх чиглэлээр цагдаагийн байгууллага, Монголбанк, Харилцаа холбооны зохицуулах хорооноос 6,036 домэйн хаягийн Монгол Улсаас хандах хандалтыг хязгаарлаж, Монополын эсрэг газраас Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт төлбөрт, бооцоот тоглоомын зар сурталчилгааг бүтээж, түгээж байгаа этгээдийн үйл ажиллагаанд хяналт шалгалт хийжээ. Нэр бүхий хоёр аж ахуйн нэгжийн 7 контент бүтээгчийн зөрчлийн шинжтэй үйлдэлд 13.5 сая төгрөгийн торгууль ногдуулжээ.

 Мөрийтэй болон бооцоот тоглоом тоглосноос эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөөллийг тодруулахад олон улсын сэтгэцийн эмгэгийн жагсаалтад F63.0 онош буюу мөрийцөх донг хамааруулжээ. АНУ-ын Аддиктологийн хүрээлэн (Донтолт-Зан үйл, сэтгэл заслын хүрээлэн)-гийн судалгаагаар тоглоомын дон буюу мөрийцөх донтой үед хүний уураг тархинд сэтгэцэд нөлөөлөх бодист донтох эмгэгтэй хүнтэй ижил өөрчлөлт бий болдог болохыг тогтоосон байдаг байна. Мөн тоглоомын донтой хүмүүсийн дунд амиа хорлох явдал түгээмэл байдаг ба Австралийн эрдэмтдийн хийсэн судалгаагаар амиа хорлосон хүмүүсийн 17 хувь нь тоглоомын донтой байсан, энэ төрлийн донтой таван хүн тутмын нэг нь амиа хорлох оролдлого хийж байсныг тогтоосон байдаг аж.

Манай улсын нийгэм, эдийн засаг, иргэдийн эрүүл мэндэд ихээхэн хэмжээний хохирол учруулж, эдийн засгийн аюулгүй байдалд сөргөөр нөлөөлж байгаа үйлдлийг таслан зогсох зорилгоор Зөвшөөрлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон уг төсөлтэй холбогдуулан Эрүүгийн хуульд нэмэлт оруулах тухай, Зар сурталчилгааны тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Банкны тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай болон хуулийн төслүүдийг боловсруулсан байна. Энэ хүрээнд төлбөрт, таавар, бооцоот тоглоом, цахим мөрийтэй тоглоомын үйл ажиллагаа эрхлэхийг бүхэлд нь хориглож, төлбөрт таавар, бооцоот тоглоомын үйл ажиллагааг тусгай зөвшөөрөлтэйгөөр эрхлэх үйл ажиллагаанаас хасах юм байна.

Н.Учрал сайдын дээрх танилцуулгатай холбогдуулан Байнгын хорооны хуралдаанд оролцож буй гишүүд хууль санаачлагчаас асуулт асууж, хариулт авав. Телевизээр явдаг хонжворт сугалааны талаарх зохицуулалт туссан эсэхийг Л.Соронзонболд гишүүн тодруулахад өргөн мэдүүлсэн төсөл тусгаагүй ч Улсын Их Хурал хэлэлцүүлгийн шатанд нэмж тусгах боломжтой гэдэг хариултыг өгөв. Түүнчлэн Банкны тухай хуульд оруулах өөрчлөлтийн талаарх тодруулгад "Одоо мөрдөгдөж буй Банкны тухай хуулиар харилцагчийн мэдээллийг зөвхөн прокурорын зөвшөөрлөөр тодорхой байгууллагад өгдөг бол төсөл дэх зохицуулалтаар энэ төрлийн гэмт хэрэгт сэжиглэгдэж байгаа тохиолдолд мөрдөх байгууллагад холбогдох мэдээллийг шуурхай өгөх, мөн царцаах боломжтой болж байгаа" гэдэг хариултыг Төв банкны дэд ерөнхийлөгч өгөв.

О.Номинчимэг гишүүн, хуулийн төслийг баталсны дараа хэрэгжилтийг хэрхэн хангах, холбогдох талуудын уялдаа холбоог хэрхэн зохицуулж байгаа талаар тодрууллаа. Нэг хүний хувийн шийдвэр, хариуцлагын асуудал мэт боловч том зургаараа нийгэм, эдийн засгийн хэмжээнд асар их сөрөг үр дагавартай энэ нөхцөл байдлыг зохицуулах шаардлага байгааг Н.Учрал гишүүн тайлбарлаад төслүүдийн зохицуулалтын хүрээнд 65 хувиар бууруулах боломжтой гэдэг тооцооллыг танилцууллаа.

Цахим мөрийтэй тоглоом нь нийгмийн сүлжээ ашиглан пэйж болон групп үүсэх хэлбэрээр, мөн веб сайт буюу домэйн нэрээр сайтууд ажиллуулдаг, мөн аппликэйшн ашигладаг хэмээн Харилцаа холбооны зохицуулах хорооны зүгээс танилцууллаа. Өнгөрсөн хугацаанд тус байгууллагаас Facebook компанид 3,192 хууль бус контент устгуулах хүсэлт хүргүүлсний 84 хувийг нь устгасан байна. Веб сайтын хувьд 6,030 домэйн нэрийг хязгаарлалтад оруулсан. Нийслэлийн прокурорын албан ёсны зөвшөөрлөөр 1XBET аппликэйшныг татах 11 домэйнийг хязгаарласан гэв.

Түүнчлэн Монгол Улсын дотоодын хууль тогтоомждоо ямар нэг зохицуулалтыг тусгаагүй учир гаднын байгууллагуудтай хамтран ажиллахад хүндрэлтэй байдгийг тайлбарлаж байв. Төслийг батлаад, холбогдох эрх зүйн зохицуулалтаа тодорхойлон, хэрэгжүүлээд эхэлсэн тохиолдолд гаднын байгууллагуудад албан хүсэлтээ тавиад шийдвэрлэх боломжтой талаар хэлсэн юм. Далд хэлбэрт орох ч хуулиар хориглогдсон үйлдэл болох учраас хууль хяналтын байгууллага ажиллах нөхцөл ч тодорхой болно гэдгийг ажлын хэсгийн зүгээс тайлбарлаж байлаа. Хуулийн төсөл батлагдсан тохиолдолд холбогдох байгууллагууд хэрхэн уялдаа холбоогоо хангаж, түргэн шуурхай арга хэмжээ авах талаар онцгойлон анхаарах ёстой болно гэдгийг Н.Учрал сайд тайлбарласан. 

Эхний ээлжид залуучууд яагаад мөрийтэй тоглоом тоглож байгаа суурь шалтгааныг зөв оношлох хэрэгтэй хэмээн Б.Жаргалан гишүүн хэллээ. Ажлын байр бий болгож, иргэдийн орлогыг нэмэгдүүлэх, амьдралд нь хүрэлцэх цалин хангамжийг бий болгох нь чухал бөгөөд Засгийн газрын энэ чиглэлд ажиллах ёстой гэлээ. Хориглох нь хялбар шийдэл хэмээгээд мөрийтэй тоглоомын асуудлын талаар ул суурьтай зохицуулалтууд хийх нь зөв гэдэг байр суурийг илэрхийлсэн. Иргэний дансны мэдээллийг прокурорын зөвшөөрөлгүйгээр, цагдаагийн байгууллагад нээлттэй болгох ийм зохицуулалтыг хуульчлахдаа маш болгоомжтой хандах ёстой гэдгийг хэлж байв. Хувь хүний дансны мэдээлэл нь эмзэг, хувийн нууц мэдээлэл бөгөөд цагдаагийн байгууллагын үйл ажиллагаатай холбоотой олон асуудал гараад байгаа гэв. Хүний эрхтэй холбоотой асуудлыг ийн хөндөж байгаа учраас төслийг дэмжихгүй гэлээ.

Төсөл дэх зохицуулалт нь мэдээлэл солилцох агуулгатай, гэмт хэргийн шинжийг агуулсан бол залилангийн гэмт хэрэгтэй төсөөтэй байдлаар Эрүүгийн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж байгаа хэмээн ажлын хэсгээс тайлбарласан. Төрийн байгууллагууд хоорондоо мэдээлэл солилцож, хуулиар хориглогдсон үйл ажиллагаанд татагдан оролцоод хохирсон иргэний мөнгийг гадагшаа шилжихээс нь өмнө царцаан, хязгаарлалт хийх боломжийг бүрдүүлж байгаа гэлээ.  

Банкны тухай хуульд нэмэлт оруулах замаар цагдаагийн байгууллага иргэдийн дансны мэдээллийг татаж авах онцгой эрхийг авах гэж байгаа нь Монгол Улсын бүх иргэнд хамаатай асуудал хэмээн Б.Жаргалан гишүүн тодотгосон бол төсөлд “төлбөрт таавар, бооцоот тоглоом, цахим мөрийтэй тоглоомын үйл ажиллагаа эрхлэх үйл ажиллагаа эрхлэх, зуучлах, агент хийх, төлбөрт таавар, бооцоот тоглоом, мөрийтэй тоглоомыг сурталчлах, цахим хэрэгслийг ашигласан залилах гэмт хэрэгт хуульд заасны дагуу мөрдөн шалгах байгууллагаас шаардсан тохиолдолд мэдээлэл солилцоно” гэж тусгасан байгаа хэмээн ажлын хэсэг тайлбарлав. Төслийн зохицуулалтыг оновчтой болгох, мөрийтэй тоглоом гэх зэрэг энэ төрлийн харилцааг бие даасан хуулиар зохицуулах шаардлагатай гэдэг байр суурийг Г.Уянгахишиг гишүүн илэрхийллээ. 

Гишүүд хуулийн төслийн үзэл баримтлалтай холбогдуулан дэмжсэн, дэмжээгүй байр сууриа илэрхийлэв. Улсын Их Хурлын гишүүн О.Номинчимэг төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжиж буйгаа илэрхийлсэн бол Г.Уянгахишиг гишүүн тусгайлсан зохицуулалт бүхий бие даасан хууль хэрэгтэй гэдэг байр суурийг илэрхийлсэн юм. Зөвхөн хориглох зохицуулалтыг хуульчлахаас гадна бусад төрлийн арга хэмжээг цогцоор нь авч хэрэгжүүлэх нь зүйтэй гэдэг байр суурийг Б.Мөнхсоёл гишүүн илэрхийлсэн юм. М.Энхцэцэг гишүүн, энэ төрлийн тоглоомын хохирол минут, секундээр хэмжигдэж байгааг тодотгоод төслийг шуурхай хэлэлцэн батлах нь зүйтэй гэв. Үүний зэрэгцээ олон улсын сайн жишгийг нэвтрүүлж, төсөлд холбогдох зохицуулалтыг хэлэлцүүлгийн явцад нэмж тусгах боломжтой гэв. О.Батнайрамдал гишүүн, төслийн үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжиж буйгаа илэрхийлсэн. Зөвхөн эдийн засгийн төдийгүй нийгмийн хор уршгийг тооцох ёстойг онцлон тэмдэглэж байсан. Монгол Улсын Засгийн газрын зүгээс нөхцөл байдлыг тогтоож, шийдвэр гаргах гээд ажилласнаас хойш хэчнээн иргэн цахим мөрийтэй тоглоомын хохирогч болж, эрүүл мэндээр хохирч, гэр бүлүүд хүнд байдалд орж, улмаар улс орны эдийн засагт нөлөө үзүүлж байгааг тооцож, шуурхай арга хэмжээ авах шаардлагатай байгааг Н.Учрал гишүүн хэлж байв. Байнгын хорооны дарга Р.Сэддорж мөн төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэх нь зүйтэй хэмээн дэмжиж буйгаа илэрхийллээ. Ингээд санал хураалт явуулахад Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон Улсын Их Хурлын 18 гишүүний 12 нь Зөвшөөрлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд дэмжиж буйгаа илэрхийлсэн юм. Түүнчлэн хамт өргөн мэдүүлсэн төсөл тус бүрийг үзэл баримтлалын хүрээнд дэмжих эсэх томьёоллоор тус бүрд нь санал хураалт явуулан шийдвэрлээд, энэ талаарх Эдийн засгийн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд танилцуулахаар тогтсон байна.