Д.Далайжаргал: Ураныг 2028 оноос олборлож, БНХАУ-аар дамжуулан усан замаар тээвэрлэнэ

Гэрэл зургийг MPA агентлагийн онцгой зөвшөөрөлтэйгөөр ашиглав

Ураны талаарх сэдэв ойрын өдрүүдэд нэн эрчтэй яригдаж байна.

Мэргэжлийн болон "мэргэшсэн" гэж хоёр хэсэгт хуваагдан талцсаар сууна. Мөн зарим нь үе үехэн талбай дээр жагсаж эсэргүүцлээ илэрхийлж буй.

Уран, түүнийг олборлохтой холбоотой олон нийтийг төөрөгдүүлсэн элдэв тайлбар их гарч байгаа энэ үед эргэлзээг нь тайлах бодитой мэдээлэл чухал байна. Иймд "Мон-Атом" төрийн өмчит компанийн гүйцэтгэх захирал Д.Далайжаргалын өгсөн мэдээллийг хүргэж байна.

Тэрбээр өчигдөр Эдийн засгийн сэтгүүлчдийн клубийнхэнтэй уулзаж, сэтгүүлчдийн асуултад хариулсан юм.

Ураны төслийн гэрээний тухай товч мэдээлэл

Уран бол түгээмэл тархацтай байгалийн элемент. Харин арвин нөөцтэй буюу уурхай байгуулан олборлох боломжтой орны тоо 20 гаруй байдаг аж.

Манай улсын ураны батлагдсан нөөц 145,000 тонн бөгөөд энэ нь дэлхийд эхний 10-т орох үзүүлэлт. Иймд цэвэр эрчим хүчийг дэлхий дахинаа онцлон ярих болсон өнөө цаг үед олон улсын хөрөнгө оруулагчдын анхаарлыг татах газар нь гарцаагүй мөн билээ.

A Flourish data visualization

Хоёр том гүрний дунд оршдог Монгол Улсын хувьд ураны төсөлд хамтран ажиллах түншээрээ гуравдагч хөрш Францыг сонгосон нь геополитик талаасаа оновчтой нүүдэл байв.

Тодруулбал Монгол Улсын Засгийн газар Бүгд Найрамдах Франц Улсын “Орано Майнинг” энгийн хувьцаат компанитай хөрөнгө оруулалтын гэрээг энэ оны нэгдүгээр сарын 17-нд байгуулсан.

Анхны хөрөнгө оруулалтын хэмжээ нь ойролцоогоор 500 сая ам.доллар бөгөөд гэрээ хүчин төгөлдөр болох өдрөөс хойш дөрвөн жилийн хугацаанд хийхээр тусгасан. Гуравдагч хөршийн хоёр дахь том хөрөнгө оруулалт болсон энэхүү гэрээг байгуулж, хэрэгжүүлснээр улс, орон нутгийн төсөвт жилд 520 тэрбум, төслийн нийт хугацаанд 17.1 их наяд төгрөг, Үндэсний баялгийн санд жилд 61.5 тэрбум төгрөг, төслийн нийт хугацаанд хоёр их наяд төгрөгийг төвлөрүүлж, 1,600 орчим ажлын байрыг шинээр бий болгож, шинэ технологи нутагшуулж, хүхрийн хүчлийн үйлдвэр зэрэг бүтээн байгуулалт хийгдэх боломж бүрдэнэ Засгийн газраас онцолж байсан.

Төслийн хүрээнд ногоон эрчим хүчний үндсэн түүхий эд 68.9 мянган тонн байгалийн уран буюу шар нунтаг олборлоно.

"Мон-Атом" төрийн өмчит компанийн гүйцэтгэх захирал Д.Далайжаргал "Шинжлэх ухааны ХХ зууны ололт дэвшлийн нэг нь ураныг нээсэн явдал. Ураныг баяжуулснаар л гол ач холбогдол нь гардаг. Баяжуулаагүй байхдаа элс л гэсэн үг.

Харин баяжуулах технологийг нь Нэгдсэн Үндэстний Байгууллага(НҮБ)-ын Аюулгүйн зөвлөлийн байнгын гишүүн таван улс эзэмшиж байна. Үүний нэг нь Франц. Манайхаас авсан шар нунтгаа өөрсдөө баяжуулаад хөрш зэргэлдээ улсуудынхаа эрчим хүчний хэрэглээнд түгээнэ. Англи, Герман, Итали, Швейцар, Бельги, Люксембургт тог цахилгаан болж очно гэсэн үг. Монголчууд ОХУ-аас эрчим хүчнийхээ 30 хувийг импортоор авдаг шиг эдгээр улс атомын эрчим хүчнийхээ тодорхой хувийг Францаас нийлүүлж байгаа" гэж байв.

Хүхрийн хүчлийг шууд хөрсөнд шахах уу?

Тус компани уран олборлохдоо газрын доор уусган олборлох аргыг ашиглана. Үүнийг хүхрийн хүчлийг хөрсөнд шахаж, байгаль орчинд ноцтой хохирол учруулах гэж байна хэмээн эсэргүүцэж буй. Энэ талаар "Мон-Атом" төрийн өмчит компанийн гүйцэтгэх захирал Д.Далайжаргал "Уран олборлохдоо 1.5-2 хувиар сулруулсан хүхрийн хүчил ашиглана. 100 литр усанд 1.5-2 литр хүхрийн хүчил уусгаж ашиглана гэсэн үг.

Газрын гадаргаас 170-200 метр дор мэлтэлзсэн ус байдаг, түүнийг нь бохирдуулж, хүн малыг хордуулна гэж их ярьж байгаа. Ямар ч худаг хамгийн гүндээ 20-25 метрээс гарч ирдэг. Голчлон ундны усны худаг нь 10-15 метрээс гарна. Гэтэл 170-200 метр гэдэг нь 60-65 давхар байшинтай тэнцэх хэмжээ. Тийм доороос гарч ирэх ундны ус гэж байхгүй.

 

Гэрэл зургийг MPA агентлагийн онцгой зөвшөөрөлтэйгөөр ашиглав

Говьд 200 метрийн дор элс дээр уран наалдсан байдаг. Элсний ширхэг бүрд уран наалдсан байгаа тул 2 хувиар сулруулсан хүхрийн хүчил хийж, ураныг уусган соруулж авна. Хүхрийн хүчлийг урантай нийлүүлэхэд хүхрийн хүчил задардаг. Ингээд ураны давс ба ус үүсэх тул уранаа ялгаж аваад усан дээрээ хүхрийн хүчлийг 1.5-2 хувиар нэмээд үйлдвэрлэлдээ дахин ашиглана. Энэ бол тасралтгүй үргэлжлэх процесс" гэж тайлбарласан. 

Нэмж дурдахад хөрөнгө оруулалтын дүнгийн 20 хувь нь хүхрийн хүчил зарцуулагдах юм байна. Түүнчлэн манай улс хүхрийн хүчлийг хэр их хэрэглэдэг талаар тэрбээр хэлэхдээ "Монгол Улс жилд 15,000 тонн хүхрийн хүчил хэрэглэдэг. "Эрдэнэт үйлдвэр" ТӨҮГ зэсийн баяжмал гаргаж авахдаа 98 хувийн хүхрийн хүчил ашиглаж байгаа бол арьс ширний үйлдвэрүүд 100 хувийн хүхрийн хүчлийг үйлдвэрлэлдээ хэрэглэдэг" хэмээв.

 

Гэрэл зургийг MPA агентлагийн онцгой зөвшөөрөлтэйгөөр ашиглав

Уран олборлолтоос ямар хаягдал гарах вэ?

"Мон-Атом" компанийн гүйцэтгэх захирал уран олборлолтын явцад шар нунтгийн хаягдал гарахгүйг мэдэгдэж байна. Харин шар нунтагтай харьцахад ашиглагдах малгай, бээлий, маск, хувцас, сав баглаа боодол зэрэг хаягдал гарах аж. Хог хаягдлын тухай хуулийн дагуу "Аюултай хог хаягдал" гэх ангилалд эдгээр нь багтаж байгаа. Хуулийн энэхүү нэр томьёонд үндэслэн үйлдвэрлэлд ашиглаж буй хэрэглэгдэхүүнийг цөмийн хаягдал мэтээр мушгин гуйвуулж буйг тэрбээр мөн шүүмжилж байв.

 

Гэрэл зургийг MPA агентлагийн онцгой зөвшөөрөлтэйгөөр ашиглав

Хог хаягдлын тухай хуулийн 4.1.2-т зааснаар "аюултай хог хаягдал" гэж тэсрэмтгий, шатамхай, урвалын идэвхтэй, исэлдүүлэгч, агаар болон устай харилцан үйлчилж хортой хий ялгаруулдаг, халдвартай, идэмхий, хүн амьтанд богино болон удаан хугацаанд хортой нөлөөлөл үзүүлдэг, байгаль орчинд хортой шинж чанартай, устгасны дараа аюултай шинж чанартай ялгарал үүсгэдэг хог хаягдлыг хэлнэ. 

Энэ ангилалд хүүхдийн живхнээс эхлээд батарей, покришка зэрэг хаягдал ч хамаарна. 

Уран олборлолтын явцад хэрэглэгдээд хаягдах дээрх зүйлсийг устгахын сацуу Улаанбаатарын аюултай хог хаягдлын асуудлыг шийдэхийн тулд 30 сая ам.доллароор аюултай хог хаягдлын үйлдвэр байгуулах санал гаргаад буйгаа "Мон-Атом" компанийн гүйцэтгэх захирал Д.Далайжаргал мөн хэлж байв. Хэрэв Францын талтай сайтар тохиролцож чадвал ураны төслийн зэрэгцээ нийслэл хот ч аюултай хог хаягдлын асуудлаа шийдэх боломж байгаа юм.

Төслийг хэрэгжүүлэх нь орон нутагт ямар өгөөжтэй вэ?

2028 оноос эхлэн жилд 2,500 тонн уран олборлох зорилготой уг төслийн хүрээнд 1,600 хүний ажлын байр бий болно. 

Дэд бүтцийн тухайд 100 км үргэлжлэх цахилгааны шугам татаж, 160 км сайжруулсан авто зам тавьж, Зүүнбаянгийн төмөр замыг өргөтгөхөөр төлөвлөжээ. 

Мөн төслийг хэрэгжүүлэхэд эхний ээлжид 700 хүн ажиллаж амьдрах хот байгуулах шаардлагатай гэж үзжээ. Үүний тулд олон улсад нээлттэй тендер зарлаж, ойрын хоёр жилд гэхэд 600 сая ам.долларын тендер зарлана.

Олборлосон уранаа хэрхэн тээвэрлэх вэ?

Ураныг Зүүнбаянгийн төмөр замаар БНХАУ руу гаргаж, цааш усан замаар тээвэрлэх аж. Ингэхдээ ураны тодорхой хувийг БНХАУ-д нийлүүлэхээр тохиролцож байгааг "Мон-Атом" компанийн төлөөлөл хэлсэн юм. Харин Монгол Улс олборлосон ураныхаа 10 хувийг авах бөгөөд атомын цахилгаан станцтай боллоо гэхэд 66 жил Монгол Улсыг эрчим хүчээр хангах хэмжээ гэлээ.

Одоогоор Чех, Казахстан улстай хамтран хэрэгжүүлэхээр судлагдаж буй ураны төслүүд ч байгаа аж.

Монгол Улс уул уурхайн орон гэж өөрсдийгөө тодорхойлдог. Уул уурхайгаас хэт хамааралтай учраас ингэх нь ч аргагүй биз.

Тийм атлаа уул уурхайг зүхдэг "эх оронч" ихтэй. Тэдний "буян"-аар хойшилсон, зогссон төслүүд ч их. Зарим талаар тэдний зөв байдаг ч эндүү ташаа зүйлс бас бий.

Иймээс л төрийнхөн нь мэдээллийг тун цэгцтэйгээр тогтмол өгдөг байх шаардлагатай байгаа юм. Нээлттэй мэдээлэл их бий, иргэд өөрсдөө унш гэж хэдэрлэх албан тушаалтнууд ч байна. Гэхдээ нээлттэй гэж буй мэдээлэл үнэндээ энгийн хүн ойлгоход бэрх, эсвэл дутуу хагас байдгаас л ойлголтын зөрүү гарч, хэн дуртай нь өөрийнхөөрөө тайлбарлаж, бусдын төөрөгдүүлэх нь түгээмэл байгаа.

Дээр дурдаж байсанчлан иргэд байгаль орчинд үзүүлэх хор хөнөөл ямар вэ талаар мэдэхийг хүсэж, шаардаж байхад өөдөөс нь улсын төсвийн орлого, ажлын байр гээд байхаар эгдүүцэх нь ойлгомжтой. Сүүлдээ хэн нь эх орондоо илүү хайртай вэ гэдгээ шалгаруулах тэмцээн болох шахна. Мэдээж хэрэг гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт нэмэгдэж, шинэ технологи нутагшиж, олон хүн ажилтай болж, өрхийн орлого нэмэгдэх нь хэн хүнгүй баярлах зүйл мөн. Гэхдээ "Өнөөдрийн өөхнөөс маргаашийн уушги" гэж алсыг хардаг монголчуудын сэтгэлгээн дээр ирээдүй хойчид эрүүл газар үлдээхгүй нь хэмээн "эх орончид" тоглох орон зайг төр өөрөө нээлттэй үлдээдэг. Заримдаа яриад ч ойлгох биш гэх хандлага ч ажиглагдана.

"Байгаль орчныг үгүй хийж байна" гэж турхирсаар олон төслөө гацааж, боломжоо алдсан байтал үүнийгээ дахин цааш давтмааргүй байна. Мэдэхгүйг нь далимдуулж, төөрөгдүүлдэг, илт худал мэдээлэл тараадаг энэ байдлаас үүдэж нийт иргэнээрээ хангалттай их хохирсон. Монгол Улс хөгжих ёстой, үүний тулд иргэд нь мэдлэгтэй, мэдээлэлтэй байх ёстой.