Сонгуулийн ирц юу харуулах вэ?
УИХ-ын 2016 оны сонгууль тун удахгүй болно. Гэхдээ сонгогчдын ирц хүрэх эсэх нь тун ч эргэлзээтэй. Учир нь өмнөх зургаан удаагийн сонгуульд сонгогчдын ирц байнга буурсан үзүүлэлттэй байсан.
1992 оны сонгуульд сонгогчдын 95.2 хувь нь саналаа өгсөн бол 1996 онд 88.4, 2000 онд 82.4, 2004 онд 81.8, 2008 онд 76.5, 2012 онд 65.4 хувь болж буурсан байна. Ажиглагчдын зүгээс энэ жилийн сонгуульд сонгогчдын 60 гаруй хувь нь саналаа өгөх болов уу гэсэн таамаглалтай байгаа юм билээ. Энэ ч утгаараа сонгуулийн ирц анхаарал татахаас аргагүй асуудал.
Өмнөх сонгуулиудын ирц буурсаар ирсэн нь залуусын идэвх муу байдагтай холбоотой хэмээдэг. Харамсалтай нь яагаад тийм идэвхгүй байдгийг тооцоолж, судалж үзсэн нь юу л бол.
Өөрөөр хэлбэл өнөөгийн улстөрчдөд итгэх итгэл алдарсан гэж болохоор байгаа аж. Арга ч үгүй биз.
Дөрвөн жилийн давтамжтайгаар худлаа ярих уралдаанд орж буй мэт мөрийн хөтөлбөрүүдээ сайн, сайхан зүйл, үйл хийнэ хэмээн давтан ярьсаар парламентын танхимд илгээгддэг ч амлалтаа төд удалгүй мартсан мэт таг болдог нь ч одоо нууц биш.
Анхны амалж, хэрэгжүүлнэ хэмээж байсан мөрийн хөтөлбөр нь хөөс мэт замхарч, УИХ-ын гишүүд гэх хэдэн нөхөр биесийнхээ идэж, уусныг гайхаж, матахаас өөрөөр иргэдийн амьдрал, нийгмийн асуудалд анхаарахаасаа өнгөрдөг.
Өмнөх сонгуулиудын ирц буурсаар ирсэн нь залуусын идэвх муу байдагтай холбоотой хэмээдэг.
Тиймдээ ч МАН-ыг хэд, хэдэн удаа сонгосон иргэд итгэл нь алдарч АН-д олонхын суудал өгч, тэд төрийн эрхийг барьсан. Түүнчлэн өнөөгийн нөхцөлд улс төрд шинэ нам нийгмийн шаардлагаар гарч ирэх нь зайлшгүй хэмээж байв.
Гэвч сүүлийн хэдхэн сарын хугацаанд АН, МАН-аас бусад жижиг намууд гэнэт сэрж, хөдөлгөөнд орсон боловч сонгуулийн хуулинд дөрлөгдөөд амжилт гаргах боломжгүй болсон. УИХ-ын гишүүн Г.Уянга хүртэл ТТЭНН гээчийг толгойлж, бие даагчийн статустайгаа ганцаараа үлдсэн С.Ганбаатар гишүүн ХҮН-ыг сонгосон зэргээс нь харахад улс төрд шинэ төрх шаардлагатайг мэдэрсэн улстөрчдийн алхам гэлтэй.
Гэхдээ улс төрд шинээр гарч ирж нөхөд буюу нэр дэвшигчид нь олонд дуучин, жүжигчин, яруу найрагч, тамирчин гэдгээрээ танигдсан нь бүр ч асуудал дагуулахаар байна. Тэднийг тайз болон заалнаас бас дэлгэцээр байнга хардаг. Тэд өөрсдийн авьяас хөдөлмөрөөр салбартаа амжилттай яваа. Харин төрийн бодлого тодорхойлоход хэр туршлагажсан бэ гэх зэрэг эргэлзээг төрүүлж буй.
Үнэндээ саналын хуудаснаас нэрийг нь дугуйлаад төрд илгээчих чадварлаг хүн энэ удаагийн сонгуульд тун ховор нэр дэвшиж буйг дээр, доргүй ярьж байгаа. Тиймээс л дээр дурдсанчлан сонгуулийн ирц энэ жилийн хувьд 60 гаруйхан хувьтай байх болов уу гэсэн судалгаа гарсан биз.
Түүгээр ч зогсохгүй 2012 онд гадаад улсуудад ажиллаж, амьдарч, сурч байгаа иргэдийн саналыг авч авч, сонгуулиа нэлээд өргөн хүрээнд зохион байгуулж байсан. Харамсалтай нь энэ жилийн хувьд өмнөх шиг гадаадад байгаа иргэдээ онцолсонгүй. Огт тоосонгүй ч гэж хэлж болно.
Улстөрчидтэй хийх хариуцлагын тогтолцоо байхгүйгээс иргэд “дахиад хэнийг ч сонгосон ялгаагүй” гэсэн бодолтой болсон.
Сонгуулийн тухай хуульдаа байн, байн гарч хүрч өөрсдөдөө тохируулан зассаар сонгуулийн товдоо хэт ойртсон учраас энэ удаа гадаадад амьдарч буй монголчуудаа бүртгэх зэрэг асуудал хаягдсан гэж хэлж болохоор байгаа юм.
Тиймээс ч нэгэнтээ өмнөх сонголтууддаа харамссан монголчууд энэ удаа улстөрчидтэй шууд тооцох хариуцлага байхгүй учраас саналаа өгөхгүйгээр өөрсдийн хэмжээнд хариуцлага тооцон, сонгуулийн ирц хүрэхгүй байх магадлал тун өндөр байгаа юм.
Улстөрчидтэй хийх хариуцлагын тогтолцоо байхгүйгээс иргэд “дахиад хэнийг ч сонгосон ялгаагүй” гэсэн бодолтой болсон. Энэ нь сонгуулийн ирцэд шууд нөлөөлөх иргэдийн хамгийн “зөв” сонголт болж мэдэхээр байгаа.
Хэрвээ сонгуулийн санал хураалтаар ирц хүрээгүй бол хуульд зааснаар дахин сонгууль зохион байгуулахаас аргагүйд хүрнэ. Уг нь улстөрчид хэлсэн дээ, амласнаа биелүүлдэг бол, УИХ-д нэр дэвшигч нь олон нийтэд хүлээн зөвшөөрөгдсөн хүн байх аваас сонгуулийн ирцэд санаашрах шаардлага гарахгүй л баймаарсан.
