"Ил цагаан хулгай хийсэн хүмүүсийг хорьж чадахгүй байна гэдэг хуулиас өөр юм ажиллаж байна гэсэн үг"

mpa.mn

Олон улсын авлигын эсрэг өдрийн хүрээнд зохион байгуулагдсан “Хууль дээдлэх ёс ба авлига, ашиг сонирхлын зөрчил” хуульчдын хэлэлцүүлгийн модератор Хууль зүйн сайд асан Х.Тэмүүжинтэй цөөн хором ярилцсанаа хүргэж байна. 

-Хэлэлцүүлгийн үеэр та ЖДҮХС-тай холбоотой бичиг баримт тэр дундаа зээл авсан төслүүд солигдож байхыг үгүйсгэхгүй гэлээ. Үнэхээр тусгай сантай холбоотой нотлох баримтууд холилдож солигдож байхыг үгүйгэх аргагүй юм. Тэгвэл үүнээс хэрхэн сэргийлэх вэ? 

-Зээл авахад захиргааны байгууллагаар шийдвэр гаргуулдаг. Тиймээс Захиргааны хэргийн шүүхэд гомдол гаргаж, тэр бүх шийдвэрүүдийг, шийдвэр гаргах үндэслэл болсон барим бичгүүд, хүсэлтүүдийг эх хувиар нь татаж авах хэрэгтэй. Маш хурдан татаж авахгүй бол компаниудын нэр солигдож, өмчлөгчдийн нэр өөрчлөгдөж байгааг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр бичиж байна. Магадгүй захиргааны шийдвэрүүдийг ч өөрчилж байхыг үгүйсгэхгүй. 

Төрийн байгууллагад байгаа мэдээллийг өөрчлөөд “Андуурсан юм билээ. Бидэнтэй адилхан нэртэй газар байсан” гээд зогсож байх ч юм билүү. 

-Хууль хяналтынхан хууль бүрэн хүчин чадлаараа ажиллахад шинэ Эрүүгийн хууль саад болж байна гэх шүүмжлэл бий. Өмнө нь тухайн сэжигтэнг шууд цагдан хориод шүүхээр шийдвэрлэдэг байсан. Одоо мөрдөгдөж байгаа хуулиар шүүхээс тухайн иргэнийг гэм буруутайг нь тогтоогоогүй л бол цагдан хорих боломжгүй байгаа. Энэ хуулийг та сайд байхдаа батлуулсан?

-Цагдан хорих 461 дүгээр ангид очоод үзээрэй. Хоригдож байгаа олон хүн бий. Яагаад албан тушаалтан болохоор ийм юм яриад байдаг юм. Жирийн иргэд болохоор үг дуугүй тэнд хоригдоод байж байна. Наадах чинь худлаа. 

Хилсээр, хуулиас гадуур хэнийг ч хорихгүй байх гэдэг хүний эрхийн маш том баталгаа. Гэтэл ил цагаан хулгай хийсэн хүмүүсийг хорьж чадахгүй байна гэдэг хуулиас өөр юм ажиллаж байна гэсэн үг. 

Цагдан хорьсноор хэрэг маргааныг шийддэг гэж бодож байвал үгүй. Шүүхэд аваачсанаар хэрэг маргаан шийдэгддэг. Олон авлигач цагдан хоригдсон. Тэгсэн хэр нь яагаад нэг ч хэрэг шүүх рүү очихгүй байна. Энэ бол өөр хэрэг. Яагаад гэвэл хуулийн байгууллагуудын хүрч болох байсан тэр газрыг боомилж хязгаарласан хууль тогтоомжууд гараад ирж. 

-Өнөөдрийн хэлэлцүүлэгт та “Авлига, ашиг сонирхлын зөрчил, хууль зүйн шинэчлэл” сэдвээр илтгэл тавьсан. Энэ илтгэлээр ямар асуудлыг хөндсөн бэ? 

Тэгэхээр одоо албан тушаалтан өөрт байгаа эрх мэдлээ ашигласан үйлдэлд л хүрч чадна. Харин өөрт нь байхгүй, өөр хэн нэгэнт байгаа эрх мэдлийг гаднаас нь нөлөөлөх замаар өөртөө ашигласан үйлдэлд хариуцлага тооцох ямар ч боломжгүй Эрүүгийн хуультай болчихсон. 

Хоёрдугаарт, Төрийн албаны тухай хуулийг батлах явцдаа сонирхлын зөрчилтэй холбоотой нэг зүйл байсныг хөндсөн. Тэр юу гэхээр, илт сонирхлын зөрчилтэй хүнийг томилохгүй шүү гэдэг үүрэг болгосон заалтыг сонирхлын зөрчил нь илт харагдаж байсан ч томилж байх ёстой байдлаар бичсэн байна.

Гэх мэтчилэн авлига, сонирхлын зөрчилтэй холбоотой хуулиудыг нэг нэгээр нь хумсалж, хулгайлсаар байгаад энэ асуудалтай тэмцдэг хуулийн нөөцийг байхгүй болгох хэмжээнд аваачсан. 

-Авлигын хэрэг нэмэгдсэн нь энэ төрлийн гэмт хэргийн илрүүлэлт нэмэгдсэнтэй холбоотой гэж АТГ-аас мэдээлж байсан. Та үүн дээр ямар бодолтой байна вэ? 

-Хоёр төрлийн авлига бий. Махан идэшт, өвсөн идэштэн гэж олон нийтийн хэллэгээр нэрлэдэг. Өвсөн идэшт гэдэг нь өдөр бүр жижиг хэмжээний авлига авах байдлаар хувийн хэрэгцээг хангаж байдаг. Жишээ нь, төрийн байгууллага дээр гардаг үзэгдлийг хэлдэг. Жижиг төрлийн авлигын үзэгдлийг АТГ хязгаарлах оролдлогыг маш хүчтэй хийж байгаа. Үүний дүнд багасаж байх шиг байна. 

Харин махан идэшт авлига бол олон биш гэхдээ нэг, хоёр удаа өндөр хэмжээний мөнгө авах аргаар асуудлыг шийддэг үзэгдэл. Монголд махан идэшт маягийн тогтолцоо угшсан байна. Мөнгөн дүн нь хэтэрхий том болсон байна. Дээр нь энэ авлигыг нэг, хоёрхон албан тушаалтан хийхээсээ илүүтэй, бүлгээрээ, зохион байгуулалттайгаар хийдэг болж. Тэгэхээр энэ авлигын үзэгдэл шинэ шатанд гарч байна гэсэн үг. Бүр намаараа, УИХ нь олонхиороо, сүүлдээ Засгийн газар нь өөрөө авлигын санаачилга гаргаж гишүүдийг хахуульдаж байна.  

-Захиргааны хуульд өөрчлөлт оруулах замаар Засгийн газрыг хариуцлагаас мултрах гэж байна гэсэн хардлага байгаа? 

-ЖДҮХС-тай холбоотой шийдвэр гаргасан хүмүүсийг Захиргааны хэргийн шүүхэд өгөх замаар, шүүхийн тусламжтайгаар нотлох баримтуудыг цуглуулж авах гэж байгаа. Гэтэл яг энэ цаг үед УИХ дээр Захиргааны хэргийн шүүхийн хяналтаас энэ бүгдийг гаргах хууль санаачлаад явж байна. Тэгэхээр төлөвлөсөн, нөгөө хүмүүсийн ажил юм биш үү гэсэн хардлага яваад байна л даа. 

-Хуулийн хариуцлагаас гадна УИХ-ын гишүүдэд ёс зүйн хариуцлага гэж бий. Ёс зүйн хариуцлагыг яаж хүлээлгэх ёстой вэ?

-Энэ бол цэвэр улс төрийн манлайлалтай холбоотой. Хулгай хийсэн улстөрчид буруугаа хүлээгээд, албан тушаалаасаа огцрох нь тэр хүмүүсийн ухамсрын асуудал.

Хоёрдугаарт, тийм улстөрчдөөс бүрдсэн улс төрийн нам эр зоригтой байна уу гэдэг асуудал. Манай намд ийм муу муухай юм болчихлоо. Энэ хүмүүсээ бид цэвэрлэж байна гэдэг эр зоригтой нам, эр зоригтой намын дүрэм байна уу гэдгээс шалтгаална. Гуравдугаарт, хууль тогтоогчдын асуудал. Хууль тогтоодог байгууллага нь өөрөө хуулийн хэрэгжилтийг манлайлахгүй бол хуулийг иргэд дагаж мөрдөх итгэл үнэмшил бүрдэхгүй.