28 жил хэмжиж НЭГ огтлов

“Уран бол үхэл”, “Уран бол ирээдүй”...

Энэ эсрэгцэл бол Монгол улс Францтай ураны төсөлд хамтран ажиллах тухай хөрөнгө оруулалтын гэрээнд гарын үсэг зурсан 2025 оны нэгдүгээр сарын 17-ны өдрийн Төрийн ордон дахь болон ордны гадаах өнгө аяс байсан юм. Гадаа төмпөн шанага тачигнаж, дотор алга нижигнэж байв.

Гэсэн ч төмпөн, шанаганы дуу намжиж монголчууд тусгаар улс, аль нэг улсаас хамааралтай биш гэдгээ харуулах томоохон ажилдаа ханцуй шамлан орлоо. 

A Flourish data visualization

“Моод”-ноос гарсан энэ сэдвийг цаашид ярихгүй байцгаая

"Эх орон" гэж уйлагнах хүмүүс байсаар байгаа нь нийтийн сэтгэхүй урагш алхаагүй хэвээр байгаа гэсэн үг биш юм. Хулхи эх орончдын өчүүхэн жижиг ашиг сонирхлоос үүдэн гарах хуурамч үг дийлэнх иргэдийн эгдүүцлийг хүргэж байгааг харахад худал аль хэдийн үнэнд гүйцэгджээ

Олон жилийн өмнө ураны эсэргүүцэл ид эрчимжиж байх үед арван дөрөвхөн настай миний фэйсбүүкийн нүүр зураг хүртэл “No nuke” гэсэн хүрээтэй байсныг бодоход тэдний нийгмийн сэтгэлзүйд үзүүлж байсан нөлөөллийн цар хүрээ хэр том байсныг илтгэнэ. 

Гэсэн ч одоо иргэдийн дийлэнх нь биш юмаа гэхэд лав тал хувь нь худлыг таних чихтэй, үнэнийг ярих зоригтой болжээ. Харин “Харах” цаг хугацааны асуудал биз ээ… Муу зүйлийг л харахгүй, сонсохгүй, ярихгүй гэж сургадаг атал бид хөгжил рүү хөтлөх зүйлс дээрээ нүд, чих, амаа таглаж явсаар удсан байна. Гэхдээ хожимдоогүй юм. Харин ч зөв цаг үе дээрээ зогсож байна. 

Үеэ өнгөрөөж, “Моод”-ноос гарсан хуурамч эх оронч үзлийн тухай сэдвийг цаашид ярихгүй ингээд орхиё. 

Намайг их сургуульд элсдэг жил нийгмийн чиглэлийн манай ангид 70-аад хүүхэд элсэв. Яг дараа жил нь зэргэлдээ сургуульд цөмийн физикийн ангид элссэн найз маань ангидаа хоёулхнаа сурч буй тухайгаа хуучилж байв. Нэг үеийнхний сонирхож буй салбар нь ийм тэнгэр газар шиг ялгаатай байсан нь гунигтай. 

Гэсэн ч тэр үед төгсөөд нэг газар л ажилд орж амьдрал ахуйгаа дээшлүүлэх хүсэлтэйгээр уул, уурхайн салбарыг сонгосон үеийнхэн маань ч олон байв. Энэ нь монгол дахь анхны гуравдагч хөршийн хөрөнгө оруулалтын гэрээний үр дүн байсныг хүн бүр энэ олон жилийн турш эргэн тойрныхноосоо ажигласан биз ээ. Ураны гэрээ ч цаашид олон хүүхдийг шинжлэх ухаанаар суралцах хүслийг нь бадраана гэж бодохоор талархууштай. 

Мэдээж хэрэг төгсөөд зах зээл дээр миний мэргэжил илүүдсэн. Харин найз маань гадаад руу л явах хүсэлтэй байсан юм... Цаашид олон хүүхдийн хүсэл зоригийг “Гадаад” биш “Эх орон” гэж өөрчилж чадах нь төр засгийн энэ гэрээ тэргүүтэй ухаалаг шийдвэрүүдээс хамаарах нь дамжиггүй.

Гадаадын хөрөнгө оруулалт гэхээр л хамаг юмыг нь хамж цөлмөөд явах гэж буй мэтээр сандарч тэвддэгийг шууд буруутгах аргагүй ч цаана нь дээр дурдсан жишээ шиг ирээдүйд үлдэх үр ашгийг нь илүүтэй ярьж, хөрөнгө оруулагчид болон төр засгаас шахаж шаардах нь илүү шинэлэг эх оронч үзэл юм. 

ЗГ: Манай улсад энэ төсөлд хөрөнгө оруулалт хийх хариуцлага огт байхгүй

Физикийн чиглэлээр суралцаж буй оюутнуудын цөөхөн хэдэн дадлага хийж болох газруудын нэг нь “Бадрах энержи” компани. Монгол орны зүүн өмнөд хэсэг Дорноговь аймгийн Улаанбадрах сумын Аргалант багийн нутагт үйл ажиллагаа явуулж буй Зөөвч-Овоо ордын үйлдвэрлэлийн туршилтын олборлолт явагдаад гурван жил өнгөрчээ. 

Гэхдээ тус төслийн түүх уг гурван жилээр хязгаарлагдахгүй юм. Яриа хэлцэл яригдаж эхлээд 28 жил, нөөцөө бүртгүүлээд 12 жил болжээ. Нийт нөөцөө 2013 онд бүртгүүлснээс хойш 10 орчим жил туршилтын олборлолтыг явуулах бэлтгэл ажлыг хийсэн байна.

 

/Зөөвч-Овоо төслийн одоогийн талбай/

Харин одоо тус газарт 2028 он хүртэл бүтээн байгуулалтын үе буюу үйлдвэр баригдана. Энэ хугацаанд хөрөнгө оруулагч тал 500 сая ам.долларыг гаргах юм. Үүнээс хойших санхүүжилтийг төслийн үр ашгаасаа тооцоод явах аж. Манай улсад энэ төсөлд хөрөнгө оруулалт хийх хариуцлага огт байхгүй гэдгийг Засгийн Газраас онцлоод буй. 

Гэрээгээр төслийн шууд үр өгөөжийн дийлэнх Монгол Улсад ирэх явдлыг баталгаажуулсан, түүнчлэн манай улсын уран олборлолтын салбарын хөгжилд жишиг болох уурхайн суурийг тавина гэдгээ Францын талаас илэрхийлээд байгаа юм. 

Мөн орон нутгийн хөгжлийн санд Баялгийн сангаар дамжин 44 сая ам.доллар шилжүүлж орон нутгийн иргэдэд дэмжлэг үзүүлэх, боловсрол, эрүүл мэнд, нийгмийн хөгжилд зориулагдах боломж бүрдэнэ. Үндэсний баялгийн сангийн хуулийн дагуу уг төсөл ногдол ашиг хүлээхгүйгээр төсөл хэрэгжиж эхэлсэн цагаас Үндэсний баялгийн сангийн хуримтлалын сангийн иргэдийн хадгаламжийн санд шууд төвлөрч эхлэхээрээ онцлогтой гэснийг ахин сануулъя. 

"Зөөвч-Овоо" төслийн туршилтын үйлдвэр 2023 оны 10 дугаар сар.

ЦЭЭЖИЛЖ АВАХ ТООНУУД: 

"Мега биш Мини төсөл юм биш үү?!"

Нийт төслийн хугацаанд 5 тэрбум ам.долларын ашигтай ажиллахыг чамлаж "Мини төслийг мега гэж хөөрөгдлөө" гэх хүмүүс байгаа ч баялгаа зөвхөн экспортлоод л хөгжчихгүй гэдгийг ойлгох нь чухал юм. 

Төсөл дуусах хүртэл олох ашгаас гадна ирээдүйд авч үлдэх зүйл, утга учрыг нь олж харах нь чухал болов уу. 

Монголчууд Франц улстай ураны чиглэлээр анх хамтарч ажиллах талаар яриа хэлэлцээр эхлүүлсэн 1997 оноос хойш 28 жил гацаж, Монголд анхны гуравдагч хөршийн том хөрөнгө оруулалт хийгдсэнээс хойш 16 жилийн дараа хийгдэж буй хоёр дахь томоохон хөрөнгө оруулалт гэдэг нь энэ төслийг онцлох шалтгаан болж буй. 

28 жил хэмжсэний эцэст нэг огтлов. Тэр хугацаанд хөөсөрсөөр байсан нийгмийн төөрөгдлийг онцолж ярихгүй байхын аргагүй. Олон нийтийг мэдэхгүй зүйлээр нь далимдуулж, үнэт зүйлийг нь ашиглан хэрхэн хуурч мэхлэн  төөрөгдүүлж өөрсдийн ашиг сонирхолдоо ашиглаж болдгийн томоохон жишээ шүү дээ. 

Мөн энэ удаагийн гуравдагч хөршийн хөрөнгө оруулалтыг өмнөх буюу анхны хөрөнгө оруулалттай харьцуулах нь утгагүй асуудал билээ. Монголд орох ашиг, олборлох зүйлээсээ эхлээд бүх талаараа тэс ондоо төслүүд гэдгийг ойлгох нь чухал юм. Гуравдагч хөршийн анхдагч хөрөнгө оруулалт болон хоёрдогч гэдгээрээ л адилхан болж буй нь харьцуулах шалтгаан болоод байгаа болов уу. 

Баялаг хараалд бус хөгжилд хөтлөх нь... 

Энгийнээр алтны дэргэд дэх гууль шарлаж, манай улс мухар сүсэгт бус шинжлэх ухаанд итгэдэг шинэ итгэл үнэмшилтэй болж дэлхийн хөгжилтэй хөл зэрэгцэх эхний алхам болох юм. Хүсээд байгаа их мөнгийг ч ирээдүйд дуудна. Гадаадын хөрөнгө оруулагч нараа хуурч мэхлэн, ойлгомжгүй, тогтворгүй байдлаараа хашрааж гүйцсэн манай улсад итгэх хөрөнгө оруулагч нарын итгэл сэргэнэ.

Баялаг хараалд бус хөгжилд хөтөлдөг гэдгийг ойлгох цаг иржээ... 

 

ХЭН?, ЮУГ?, ЯАЖ? 

Эцэст нь төслийн талаар товч ойлголт өгөхийн тулд ХЭН, ЮУГ, ЯАЖ гэдгийг тайлбарлая. 

ХЭН?

"Зөөвч-Овоо" ураны төслийг хэрэгжүүлж буй Монгол, Францын хамтарсан "Бадрах энержи" компанийн ард ямар компаниуд байгаа вэ? Тэдгээрийн үйл ажиллагааны чиглэл, танилцуулгыг хүргэж байна.

/Компани тус бүрийн зураг дарж танилцуулгыг уншина уу./

A Flourish data visualization

ЮУГ? 

Дорноговь аймаг орчмын бүс нутагт хэдэн арван сая жилийн хугацаанд ураны ордууд бүрэлдэн тогтжээ. Манай улс шар нунтаг хэмээх ураны хүдрийн бүтээгдэхүүнийг байгаль дээрх ураны хүдрийг олборлоод, боловсруулах үйлдвэрт химийн аргаар боловсруулан гаргаж авах юм.

Уран нь манай гарагийн ус, хөрс, хад чулуунд өргөн тархсан байгалийн металл. Хүний биед ч 90-150 микро-грамм хүртэлх хэмжээний уран агуулагдаж байдаг. Уран нь цахилгаан эрчим хүч гаргах цөмийн үйлдвэрийн гол түүхий эд болдог. Өдөр ирэх тусам үнэ нь өсөж байгаа стратегийн уг бүтээгдэхүүний 1 граммаас 2.8 тонн нүүрснээс гаргах хэмжээний дулаан үйлдвэрлэдэг байна.  

 

Гэрэл зургийг MPA агентлагийн онцгой зөвшөөрөлтэйгөөр ашиглав

ЯАЖ? 

Манай улс ураныг газар доор уусган олборлох аргаар олборлох юм. Дэлхийн ураны олборлолтын 48%-г энэ аргаар ашиглан хийж байгаа ба уг аргыг ашигласнаар ил нүх, хаягдлын овоолго үүсэхгүй, ус шавхах шаардлагагүй, байгалийн төрхийг хамгийн бага хөндөнө зэрэг олон давуу талтай аж. 

Хэн, юуг, яаж гэдгийг илүү нарийн ойлгохын тулд та заавал Улаанбаатараас төслийн талбай руу олон км-ийг туулж очоод нүдээр харах албагүй. “Бадрах энержи” компани өөрсдийн үйл ажиллагаагаа маш дэлгэрэнгүй тайлбарласан танилцуулгатай байгаад талархууштай. Өөр олон төслүүд үүнийг жишиг болгоосой ч гэж аминчлан хүснэ. 

Зөөвч-Овоо төслөөр 360^о аялал хийх бол ЭНД ДАРНА УУ.