“Чингис” бондтой дүйх хэмжээний өртэй болсон ТӨК-уудаа хуульчлах цаг болжээ

Эх сурвалж: MPA.mn

Засгийн газар хэмнэлтийн горимд шилжих гэж байгаагаа зарлав.

COVID-19 халдвартай холбоотой Бүх нийтийн бэлэн байдлын зэрэг буурахтай зэрэгцээд хоёрдугаар сарын 23-наас тахлын эсрэг ажиллаж байгаагаас бусад ТӨК болон орон нутгийн өмчийн оролцоотой бүх байгууллага, ААН-ийг он дуустал хэмнэлтийн горимд шилжүүлэхээр болсныг энэ сарын 17-нд Засгийн газар шийдсэн.

Гэвч энэ хэтэрхий оройтсон шийдвэр байв. Зүй нь цар тахлыг ДЭМБ хүлээн зөвшөөрч, улс орнуудын эдийн засаг хүндрэх талаар дотоодын болон гаднын шинжээчид сануулж эхэлсэн 2020 оны эхний улиралд л энэ арга хэмжээг авах байв. Харин манай улс УИХ, орон нутаг гээд хоёр сонгууль тохиосон тул хэмнэлт бүүхэл төсвөө ч тодотголгүй намартай золгож, дотоодын халдвартай нүүр тулсан. Үр дүнд нь Монгол Улсын 2020 оны төсвийн алдагдал 4.5 их наяд төгрөгт хүрээд байгаа билээ.

Угтаа төрийн өмчит компаниуд цар тахал гарсан учраас хэмнэлт хийх биш, зарчмын хувьд байнгын хэмнэлттэй, үр ашигтай ажиллаж, татвар төлөгчдийн мөнгийг зүй зохистой зарцуулах ёстой. Гэвч 2020 онд төрийн оролцоотой компаниуд хэрхэн тансагласныг Шилэн данснаас харж болно.

Зөвхөн шинэ суудлын автомашин худалдан авахад 2020 онд 6.2 тэрбэм, 1.3 тэрбум төгрөг зарцуулж, ойгоо тэмдэглэх, кино санхүүжүүлэх, дарга нарыг урамшууах зэрэгт сая саяыг зарцуулжээ.

Хүснэгт 1. ТӨК-уудын 2020 онд худалдан авсан суудлын машины дүнгээс (хамгийн өндөр зардал гаргасан газрууд)

Төрийн өмчит байгууллага	Шинэ автомашин авсан үнийн дүн
Эрдэнэт үйлдвэр	3089664198
Таван толгой төмөр зам ХХК	1782295000
Монголросцветмет ХХК	225829100
Ус-Ду ОНӨҮГ	186709000

Хүснэгт 2. Тавилгад зарцуулсан мөнгө (Хамгийн өндөр дүнтэй мөнгө зарцуулсан газрууд)

№	Төрийн өмчит байгууллага	Тавилга худалдан авсан үнийн дүн
1	Иргэний нисэхийн ерөнхий газрын Үйлдвэрлэл үйлчилгээ	440,990,000
2	Монгол улсын их сургууль	278,648,472
3	Эрдэнэт үйлдвэр	80,713,876
4	Улаанбаатар цахилгаан түгээх сүлжээ ТӨХК	77,826,850
5	Дорнод бүсийн эрчим хүчний систем ТӨХК	52,834,450
6	Дулааны цахилгаан станц4 ТӨХК	45,756,500
7	Барилгын хөгжлийн төв	41,256,964
8	Эрчим хүчний зохицуулах хороо	39,787,000
9	Монгол газрын тос боловсруулах үйлдвэр ТӨААНБ	37,430,000
10	Нийслэлийн Зураг төслийн хүрээлэн ОНӨААТҮГ	34,675,000
11	Засгийн газрын байруудын нийтлэг үйлчилгээний газар	33,270,000
12	Ус сувгийн удирдах газар	23,755,700
13	Хадгаламж даатгалын корпораци	17,879,663
14	Дарханы ДЦС ТӨХК	17,548,000
15	Соёл урлагийн их сургууль	14,664,950

Түүгээр зогсохгүй төрийн өмчит компаниуд иргэнд бэлэн мөнгө шилжүүлдэг, зах зээлийн ханшаас өндөр үнээр худалдан авалт хийдэг, хүний нөөцийн данхайсан бүтэцтэй гээд олон асуудал байдаг. Гэвч энэ бүхэн үргэлжилсээр байна.

Төрийн өмчийн бодлого зохицуулалтын гарын тооцоолсноор 2019 оны эцсийн байдлаар төрийн өмчит болон төрийн оролцоотой хуулийн этгээд нийт 32.4 их наяд төгрөгийн хөрөнгө эзэмшиж, 43,990 ажиллагчидтайгаар үйл ажиллагаа явуулдж, 9.7 их наяд төгрөгийн орлого олж, 1.6 их наяд төгрөгийн цэвэр ашигтай ажиллажээ.

График 1. Төрийн өмчит компаниудын санхүү, эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлт(2018 ба 2019 оны гүйцэтгэл)

Гэвч тус тайланд багтсан 82 компаниас 27 нь буюу 33% нь АЛДАГДАЛТАЙ ажилласан байна.

Тухайлбал, цахилгаан, дулаан үйлдвэрлэж байгаа төрийн өмчит компаниуд есөн жилийн ашиг, алдагдлыг бид ИНФОГРАФИК-аар үзүүлсэн.

График 2. Эрчим хүчний салбарт ажиллаж буй ТӨК-уудын 2011-2019 оны ашиг, алдагдал

Тус салбарт үйл ажиллагаа явуулж буй төрийн өмчийн компаниуд бараг бүгд алдагдалтай ажилладаг бол үйлдвэрлэсэн цахилгаан, дулааныг нь түгээдэг компаниуд ашигтай ажиллаж байна.

Зам тээврийн салбарт ажиллаж буй төрийн өмчит компаниудын хамгийн том компани болох МИАТ л гэхэд 2019 онд 35 тэрбум төгрөгийн ашигтай ажилласан бол COVID-19 цар тахлын улмаас 2020 оны эхний хагас жилийн байдлаар 16.4 тэрбум төгрөгийн алдагдал хүлээгээд байгаа.

Ийнхүү ашиг олохоосоо илүү алдагдалтай ажилладаг атлаа хэт үр ашиггүй, татвар төлөгчдийн мөнгөнд өөрийн мэт үрэлгэн ханддаг ТӨК-уудын нийт өр төлбөрийн хэмжээ 2019 оны байдлаар 4.2 их наяд төгрөгт хүрсэн байна. Өөрөөр хэлбэл, 1.5 тэрбум ам.доллар буюу “Чингис” бондтой дүйх хэмжээний өр төрийн өмчтэй компаниудад хамаарч байна.

График 3. ТӨК-уудын ажилчдынхаа нийгмийн асуудалд зарцуулсан мөнгөн дүн

Энэ бүхэн төрийн өмчит компанийг Компанийн тухай хуулиар зохицуулж ирсэнтэй холбоотой буюу төрийн өмчийг өөрийн хөрөнгө мэт захиран зарцуулж, алдагдалтай, үр ашиггүй ажиллуулсныхаа төлөө ямар нэгэн хариуцлага хүлээдэггүйтэй холбоотой.

Ямар ч байсан Засгийн газар 2021 оныг дуустал төсвийн мөнгөөр машин, албан тасалгааны тавилга авахгүй, баримтат болон олон ангит кино хийхгүй, бэлэг, дурсгалын зүйлс бэлтгэхгүй, аливаа арга хэмжээг ивээн тэтгэхгүй, тойрон аялал, урлаг, спортын наадам, тэмцээн зохиохгүй, ажилтнуудын нормын хувцсыг шинэчлэхгүй байхаар шийдлээ.

Гэвч ганц жил хэмнэлт хийхээ зарлалаа гээд асуудал шийдэгдэхгүй гэдгийг Ерөнхий сайд ухамсарлаж байгаа байх. Харин засаглалыг нь сайжруулж, Төрийн өмчийн компанийн тухай хуулиа яаралтай батлах нь илүү үр дүнтэй байх биз ээ.