Эрчим хүч дэх халамжийн тарифын золиос ба эрүүл мэндээрээ хохирч буй хөөрхий нийслэлчүүд…

Гэрэл зургийг MPA агентлагийн онцгой зөвшөөрөлтэйгөөр ашиглав

"...Цахилгааны үнэ өндөр байна гэж орилж ирсний төлөөс нь агаарын бохирдлоор сольж буй бидний болон үр хүүхдүүдийн минь ирээдүйн эрүүл мэнд" гэх доктор Д.Үлэмжийн үг хүн бүрийн орой руу орох байх. ШУТИС-ийн Эрчим хүчний сургуулийн эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга, эрчим хүчний инженер тэрбээр цахилгааны үнэ, бодлого энэ түвшиндээ байвал Монголыг тоох хөрөнгө оруулалт эх үүсвэр нэмэх хүрээнд орж ирэхгүй тул утаанаасаа салах бидний мөрөөдөл энэ янзаараа биелэхгүй нь гэдгийг USAID-ийн эрчим хүчний засаглалыг сайжруулах төслийн хүрээнд сэтгүүлчдэд зориулсан сургалтын үеэр ийн илэрхийлсэн нь жинтэй тусав.

Толгойноос энэхүү үзэл санаа арилж амжаагүй байтал Пүрэв гарагийн шөнө нийтээрээ угаартах шахаад хүндхэн сэрэв. Гэрт, гадаагүй нэвт ханхлах үмхий үнэрт том, жижиггүй толгой өвдөж, дотор нь муухайрч, агаарын бохирдолд дарлуулсан Улаанбаатар хотын өтгөн саарал нэг өдөр ийн өнгөрөв. Олон жил ингэж хордож, жил жилийн өвөл гэр бүлээрээ угаартаж үхсэн харамсалтай тохиолдол хүртэл гарсаар байгаа ч байх ёстой зүйл мэт бид амьдарсаар, утаагаараа амьсгалсаар. Энэ байдал ирэх 10 жилд ч огт өөрчлөгдөхгүй байж мэдэх талтайг эрчим хүчний салбарын бодлогын үнэнтэй тулаад ойлгож байгаа юм. Хэдэн мянган орон сууц бариад, цахилгаан авто машин цэнэглэх төв байгуулаад, нүүрс угаах үйлдвэр бариад ч түүнийгээ хангах эрчим хүчний эх үүсвэр байхгүй, хэрэглээ нь тартагтаа тулсан тул халамжийн бодлогоо халахаас өөр сонголтгүй болжээ.

Огцом өссөн цахилгаан хэрэглээний ачаалал VS. тарифын хөнгөлөлт

КОВИД-19 цар тахлын жилд Засгийн газраас анх удаа нийт өрхүүдийнхээ цахилгааны төлбөрийг тэглэх тухай түүхэнд байгаагүй шийдвэр гаргасан. Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх төрөөс эрчим хүчний төлбөрийг даах тухай 2020 оны арванхоёрдугаар сарын 13-нд зарласнаас ганцхан шөнийн дотор цахилгаан хэрэглээний ачаалал 100МВт-аар нэмэгдсэн байдаг. Эрчим хүчний инженерүүдийн тооцоогоор гадаа агаарын температур -1°C-аар хүйтрэхэд эрчим хүчний ачаалал 10 МВт-аар нэмэгддэг байна. Харин 2020 оны сүүл сарын 14-нд агаарын температур тогтвортой байсан ажээ. Ингээд маргааш нь цахилгааны хэрэглээг өмнөх оны түвшинд тооцон хөнгөлж, илүү гарсан хэрэглээг иргэд өөрсдөө төлөх талаар Эрчим хүчний яамнаас мэдэгдэхэд эргээд 90 МВт-аар ачаалал буурсан байна. Энэ бол цахилгаан эрчим хүчний талаарх иргэдийн буруу хандлагын бодит кэйс юм.

График. Эрчим хүчний оргил ачааллын өсөлт…

Эх сурвалж: Эрчим хүчний зохицуулах хороо

Монгол Улсын эрчим хүчний суурилагдсан хүчин чадал 1,264 меггават ба 2020 оноос хойш хүчин чадлаасаа хэтэрсэн хэрэгцээ үүсээд байгааг график харуулж байна.

Дээр дурдсанчлан иргэдийн буруу хандлагыг Засгийн газар, эрх баригчид эртнээс төлөвшүүлж, “Эрчим хүч бол хямд байх ёстой” гэсэн сэтгэлгээг суулгаж, үнийг нь төрөөс үргэлж дэмжиж, шаардлагагүй халамжийг өгсөөр ирсний балаг өнөөдөр гарч байгаа билээ.

Тодруулбал, 2017 онд Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбатын Засгийн газар Шөнийн тарифын хөнгөлөлтийг “Агаарын бохирдлыг бууруулах” гэсэн зорилгын дор бий болгож, тухайн өрх яндангаасаа салсан эсэх, яндантай байсан эсэхийг үл харгалзан эрчим хүчний шөнийн хэрэглээг ₮0 болгох шийдвэр гаргасан. Энэ хүрээнд зарцуулсан мөнгө өссөөр ирсэн ч агаарын бохирдол буураагүй төдийгүй хөнгөлөлтөд гэр хорооллын өрхөөс илүүтэй Нүхт, Зайсанд хувийн сууц барьсан иргэн хожиж байгаа нь Аудитын тайлангаар нотлогдсон. 

График. Эрчим хүчний хөнгөлөлт ба алдагдал

Энэ бол эрчим хүчний салбар буруу явж байгааг тоон утгаар тодорхой харуулж байгаа жишээ юм.

Дээрх хөнгөлөлтийг үзүүлэхдээ гэр хорооллын хоёр тарифт тоолууртай өрхийн орой, шөнийн цагт хэрэглэсэн цахилгааны тарифт 100 хувиар хөнгөлөлт үзүүлж байгаа бөгөөд нэг сарын хэрэглээний дээд хязгаарыг 220 вольтын хүчдэлийн түвшинд холбогдсон хэрэглэгчдэд 700 кВт.цаг, 380 В-ын түвшинд холбогдсон хэрэглэгчдэд 1,500 кВт.цаг байхаар тогтоож хөнгөлж байгаа. Сард уг хязгаараас дээш хэрэглэвэл илүү хэрэглээнийх нь 50%-ийг хөнгөлж, улсаас ийнхүү татаас өгч байгаа юм.

Монгол Улсын 1МВт эрчим хүч үйлдвэрлэж байгаа өртөг нь 243 төгрөг. Үүнийг бид 143 төгрөгөөр тооцон худалдаж авч байгаа ба өвөлдөө, шөнө, эд ачааллын үед 0 төгрөгөөр хэрэглээд байгаа юм.

Үүний хажуугаар аж ахуйн нэгжүүдэд мөн хөнгөлөлт үзүүлэх бодлогоо өргөтгөсөөр байна. Тухайлбал, өвлийн хүлэмжийг хөгжүүлэх хүрээнд 22:00-06:00 цаг хүртэл арваннэгдүгээр сарын 1-ний өдрөөс тавдугаар сарын 1-ний өдрийг хүртэл хугацаанд цахилгааны төлбөрийг 2019 оноос 100 хувиар хөнгөлөх болсон бол энэ оноос оройн 18:00 цагаас болгож, үйлдвэрлэсэн цахилгаанаараа хангаж дийлэхгүй болоод байгаа оргил ачаалалтай давхцуулж байгаа нь бодлого байгаа онохгүй байгаагийн илрэл юм. Хүнсний хувьсгал аюулгүй байдлын хувьд эрчим хүчнээс илүүтэй чухал салбар гэдэгтэй маргах хүн байхгүй ч эрчим хүчний дутагдалтай аюултай нөхцөлд байгаа энэ үед эх үүсвэрээ нэмэх нь илүү чухал байгаа гэдгийг Эрчим хүчний зохицуулах хорооны зохицуулагч, доктор П.Товуудорж хөндсөн юм.

Шөнийн тариф тэглэсэн шийдвэрээ цуцалж, оргил ачааллын үеийн тарифтай болох шинэ санаачилга

Товчхондоо бол 243 төгрөгийн өртөгтэй бүтээгдэхүүнийг 143 төгрөгөөр худалдаад байгаа учраас энэ салбарт гаднын хөрөнгө оруулагч орж ирээд, мөнгөө өгөөд, 30-40 жилийн дараа хөрөнгө оруулалтын зардлаа нөхөх тэнэг сонголт хийх боломжгүй байгаа ажээ. Тиймээс энэ бодлогоор эрчим хүчний эх үүсвэрээ нэмэх нь Монгол Улсын хувьд хүндрэлтэй бөгөөд удаашралтай байх нь гарцаагүй байх нь.

Тэгэхээр асуудлыг шийдэх гол гарц нь цахилгаан эрчим хүчний үнийг чөлөөлж, зах зээлийн жамаар нь хөгжүүлэх буюу төр хэт гар дүрж, халамж болгон ашиглахаа болих шаардлагатай болж байна.

Нэгэнт эх үүсвэрээ богино хугацаанд нэмэх боломжгүй тул хэмнэхээс өөр алга байхгүй. “Хэрэглээгүй эрчим хүч бол хамгийн сайн хэмнэлт” хэмээн доктор П.Товуудоржийн хэлсэнчлэн хамгийн наад зах нь шөнийн тарифын хөнгөлөлтийг шууд зогсоохгүй ч Нүхтэд хайсаа халааж байгаа айлынхыг биш, яг л яндантай айл халаалтаа цахилгаанаар шийдэж байгаа хэсгийг оновчтой хамруулах шаардлагатай. Мөн 243 төгрөгийг барааг ядаж өртөгт нь дөхүүлж худалдсанаар салбарын одоогийн нөхцөл дээрдэж, хүний нөөцөө алдалгүй хэвийн ажиллах нөхцөл үүсэх нь.

Гуравдугаарт дэвшүүлж буй нэг чухал санаачилга бол эрчим хүчний хэрэглээний оргил ачааллын үеийг ялгаатай тарифтай болгох. Канад улсад л гэхэд оргил ачааллын үед хэрэглэж буй цахилгаанаа энгийн үеийнхээс 10 дахин өндөр үнээр ашигладаг байна. Энэ жишгийг Монгол Улсад хэрэгжүүлбэл иргэд “эрчим хүч бол хямд байх ёстой, үнэгүй хэрэглэж болдог” гэсэн хоцрогдсон сэтгэлгээнээсээ салж, ухаалаг, хэмнэлттэй хэрэглээнд шилжих хөшүүрэг болно гэдгийг тэрбээр тодотгосон юм.