Ц.Чимэдцэрэн: Тэтгэвэрт гарсан, хөгширсөн гээд өөрийгөө хаяж болохгүй. Залуудаа хийж үзээгүй зүйлийнхээ жагсаалтыг гаргаад эхнээс нь биелүүлсэн

Гэрэл зургийг MPA агентлагийн онцгой зөвшөөрөлтэйгөөр ашиглав

"70 насандаа эргэж төрсөн нь" цахим хуудасны эзэн, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин, бүжигчин Ц.Чимэдцэрэнгийн урт наслах арга ухааны талаар ярилцлаа.

Тэрбээр 150 наслах зорилгыг өөртөө тавьжээ. Тэтгэвэрт гарсан, хөгширсөн гэж бодохгүйгээр өөрийгөө хөгжүүлж, гадаад хэл сурч буй түүний яриаг хүлээн авна уу. 

- Танд энэ өдрийн мэнд хүргэе. Уншигчдад маань өөрийгөө танилцуулна уу? 

- Намайг Цэрэндоржийн Чимэдцэрэн гэдэг. Одоо 71 настай. Улсын дуурь бүжгийн эрдмийн театрт 18 настайдаа дагалдан бүжигчин мэргэжлээр ажилд орсон. Үүнээс хойш Монгол Улсын гавьяат жүжигчин болтлоо 24 жил тасралтгүй тайзан дээр бүжиглэсэн. Бүжигчин мэргэжлээр 20 жил ажиллаад тэтгэвэртээ гардаг. Залуу насны ажил учир 38 насандаа тэтгэвэрт гарсан. Тэгээд хоёр жил нь чуулгадаа бүжиг дэглээч багшаар ажилласан. 

- 38 насандаа тэтгэвэрт гараад юу хийсэн бэ. Ер нь залуу нас гэж болно шүү дээ. 

- 24 жил үе мөчөө савчтал бүжиглэсэн хүн чинь сайхан жаргана гэж бодсон доо. Гэртээ ор байвал хэвтээд, сандал байвал суугаад хүүхдүүдээрээ хоолоо зөөлгүүлж идээд жаргаж өгсөн. Сүүлдээ тэр жаргал маань зовлон болдог юм байна. Уян хатан биетэй хүн чинь хэвтээд, идээд, уугаад байвал амнаас гарах үг нь "ёох", "маргааш болъё" л гэдэг болсон. Нэгэнт л хийх ажилгүй тэтгэврийн хүнд тийм л сэтгэлгээ суудаг юм байна.

Монголын нийгэмд тэтгэвэрт гарсан хүнийг гөлөг ч гэж тоодоггүй. Залуу хүүхдүүдийг ажилд аваад байхад тэтгэврийн хүмүүсээр яах билээ дээ. Хөгшин хүн бүжиглүүлж байхаар залуу хүнийг л хайдаг.

Өмнө нь гэртээ өглөө бүр сайхан хоол хийдэг байснаа болиод залхуурч эхэлсэн. Орой хэт их хоол хийчхээд өглөө нь түүнийгээ халааж идээд л, утгагүй болоод эхэлсэн. Яг иймэрхүү байдлаар амьдарч байтал Түмэн эх чуулга багшаар ажиллах санал тавьсан. Ажилгүй байсан хүн чинь уухайн тас зөвшөөрсөн дөө. 

- Түмэн эх чуулгад хэдэн жил ажилласан бэ? 

- Удаан багшилж үзээгүй байхад Түмэн эх чуулга маань шинээр байгуулагдаад ажилд авсан нь үгээр хэлэхийн аргагүй сайхан байсан. Тэгээд л 24 жил ажилласан тэтгэврээ тухайн үед авах гээд очтол заавал 55 хүрсэн байх ёстой гээд 5,000 төгрөг өгдөг юм байна. Тэр үед яаж 5,000 төгрөгөөр амьдрах билээ дээ. Сонин хууль журамтай байсан байгаа юм. 

Ингээд чуулгадаа ажиллаж байгаад 2005 онд 55 насандаа "биеэр мэтгэсэн угалз ардын бүжигт 45 жил зүтгэсэн нь" гэх сүүлийн тоглолтоо хийгээд тэтгэвэрт гарсан. 

"Тэтгэвэрт гарсан хүнийг нийгэм маань сониноор хүлээж авдаг. Энэ бол тогтсон ойлголт шүү"

 

Гэрэл зургийг MPA агентлагийн онцгой зөвшөөрөлтэйгөөр ашиглав

- 30-40 жил тасралтгүй ажил хийсэн хүн гэнэт тэтгэвэрт гарахаар юу мэдэрдэг вэ. Би залуу хүн болохоор сонирхоод асууж байгаа юм шүү. 

- Монгол Улсын гавьяат жүжигчин гэж 30-40 жил зарлуулсан хүн гэнэт хэн ч биш болохоор сэтгэл гутралд ордог юм шиг санагдсан. Тухайн үедээ эвлэлийн үүрийн дарга байсан. Тэтгэвэрт гарсан хүнийг нийгэм маань сониноор хүлээж авдаг. Энэ бол тогтсон ойлголт шүү. Тэрийг давах жаахан хэцүү дээ. Тэгэхээр л эрт гутралд ордог юм байна. Цөөн ам бүлтэй айл бол хоёр биетэйгээ юу ч ярихгүй дуугүй байдаг. Хүүхдүүд маань ажил хийгээд ядарчихна гээд ухаалаг цэвэрлэгч авч өгснөөс хойш төхөөрөмжтэй л ярьдаг болсон.

Үүнээс гарахын тулд өөрийгөө хөгжүүлэхээр шийдсэн. Би оюунаараа ядуу байхыг хүсдэггүй хүн. Ер нь юу ч уншиж судлахгүй байвал хүний амаар эргэлдсэн болж хувирдаг. Тиймээс л хаана ямар сургалт гоё зүйл байгааг судлах болсон. 

- Юуг шинээр сурч эхэлсэн бэ? 

- Анхандаа намайг хэн тоох билээ дээ, үр ач, зээ нараа харъя гэж шийдсэн. Гэтэл хань ижил, үр хүүхдүүд маань та насаараа хүнд хэцүү ажил хийсэн, одоо эрх чөлөөгөө эдлээд сайхан амар гэж хэлсэн.

Тиймээс залуу насандаа хийж үзээгүй зүйлийнхээ жагсаалт гаргаад эхнээс л биелүүлсэн дээ. Эхний ээлжид н.Тэнгис гэж залуугийн зургийн дугуйланд зурж сурлаа. Гэхдээ би ямар ч зургийн авьяасгүй учраас зүгээр л цэцэг зурж сурчхаад бөөн баяр байсан. 

Дараа нь "Чухал амжилт" сургалтын төвд дизайнер, оёдолчны ангид суусан. Огт юм оёж үзээгүй, хөл машинд хүрч үзээгүй байсан учраас сонирхолтой байж билээ. Эцэст нь хэрэггүй олон хувцас авахаа болиод өмнөх хувцаснуудынхаа хэв загварыг нь өөрчилж өмсдөг болсон. Мөн усанд сэлж сурсан. Өөрийгөө хөгширсөн гэж бодолгүй усан бассейнд олон цагийг өнгөрөөсөн.

Таргалалтыгаа буяных, хөдөлгөөн хий гэхээр удахгүй үхэх гэж байж гээд хаацайлдгийг ойлгосон. Үнэндээ ямар ч насны хүнд боломж байдаг юм байна

Ингэж явсаар 2021 онд хөл маань өвддөг болж хагас л суудаг боллоо. Насаараа хөдөлгөөнтэй байсан хүн гэнэт хөдөлгөөнгүй болохоор хөшчихдөг юм байна. 

Удахгүй өдөрт 108 мөргөдөг болсон. Эхэндээ зузаан гудас дэвсээд ганц хоёр хийдэг байсан. Иймэрхүү байдлаар тогтмол хийсээр байгаад өдөрт 108 мөргөж чадсан. Булчин суулгах, хөдөлгөөнт дасгал хийж эхэлснээс хойш хагалгаанд орох байсан хөл маань асуудалгүй сайхан болсон. Эцэст нь бид залхуурдаг юм байна гэж дүгнэсэн. Таргалалтыгаа буяных, хөдөлгөөн хий гэхээр удахгүй үхэх гэж байж гээд хаацайлдаг гэдгийг ойлгосон. Үнэндээ ямар ч насны хүнд боломж байдаг юм байна. Харин хийхгүй гэвэл шалтаг сайхан олдог доо. 

"Ер нь хүн гэдсээрээ туранхай байвал дотор эрхтэн эрүүл байдаг"

 

Гэрэл зургийг MPA агентлагийн онцгой зөвшөөрөлтэйгөөр ашиглав

- Та баясгалантай сайхан инээх юм. Эрүүл хүний нүд жаргалтай байдаг. Та хооллолт дээрээ хэр анхаарч байна вэ? 

- Сургалтад сууж байхдаа хоолны дэглэм сайн барьдаг байсан. Дараа нь хэзээ хүртэл өөрөөсөө харамлах юм гээд даварч өгсөн. Одоо бол хоолны дэглэм барьдаг. Гэхдээ том аягаа жижигхэн болгочхоод хоёр цагийн зайтай бага багаар иддэг. Би маханд их дуртай учир ямар ч үед хүссэн хоолоо иднэ. Өглөө бүр хоол идэж гардаг учир бүтэн өдрийн турш эрч хүчтэй байдаг. 

Хоол их иддэг байхад гэдэсний тойрог маань 93 см, 58 кг жинтэй байсан. Одоо гэдэсний тойрог маань 58 см болж эрүүлжсэн. 

Гол нь өөртөө харьцаж ямар нэгэн зүйлийг ухамсарлаж ойлгох гэдэг чухал. Жишээлбэл, би насаараа цагаан гурил иддэг байснаа больсон. Учир нь цагаан гурил цардуул ихтэй. Албаар өнгийг нь хувиргаад цагаан болгочихсон учир хүний биед ямар ч шим тэжээл өгөхгүй. Цардуул ихтэй учраас судас шөрмөсийг цавуугаар наасан юм шиг болгодог. Тэгээд л цагаан гурилдаа баяртай гэж хэлээд хоёрдугаар гурил хэрэглэдэг болсон. 

- Та эрүүл чийрэг сайхан биетэй байгаа нь юутай холбоотой вэ? 

- Би гурван хүчин зүйлийг нэрлэнэ. Нэгдүгээрт дасгал хөдөлгөөн, хоёрдугаарт тааралдсан бүхнээ идэхгүй байх, гуравдугаарт сайн унтаж амрах. Нойрыг зөв зохицуулж чадаагүй тохиолдолд дасгал хөдөлгөөн, сайхан хооллолт байлаа гээд ямар ч нэмэргүй.

Мөн хөдөлгөөн дундаа учир бий. Жишээлбэл, сайхан болж байна гээд хүнд юм өргөх их сайн биш. Сайхан хөлсөө гартал хөдөлгөөн хийх хэрэгтэй. Түүнийхээ дараа сунгалт хамгийн чухал. Уян хатан чанар сунгалт байхгүй бол мянга их дээд сургууль сураад, гоё сайхан байгаад нэмэргүй. Хэзээ нэгэн өдөр чи эвгүй ойчвол ясаа хугалдаг юм даа. Эгч нь 24 жил бүжиглэхдээ нэг ч удаа бэртэл авч үзээгүй гээд бод.

Өдөр бүр фитнест явж чадахгүй бол гэртээ алхаад харих гэх мэт хөдөлгөөн сайн хийх хэрэгтэй. Ер нь хүн гэдсээрээ туранхай байвал дотор эрхтэн эрүүл байдаг. Өвчин гэдэг хийсэж биш хэлж ирдэг. Хүн өөрөө өвчнийг дууддаг. Урт наслахыг удам гэж хэлдэг хүмүүс уучлаарай. 

- Тэтгэвэрт гарчхаад олон зүйл сурсан байна. Гэтэл зарим нь тэтгэвэрт гарсан гээд идэвхгүй амьдралын хэв маягт шилжих магадлал ажиглагддаг. Энэ талаар та ямар байр суурьтай байдаг вэ? 

- Нэгдүгээрт би эмээ гэж чамтай харьцахгүй байгааг анзаарсан байх. Хүмүүсээр эгч гэж дуудуулах сайхан санагддаг. 

Хоёрдугаарт, оюун ухаанаа үргэлж тэжээж байх асуудал. Бид залхуу учраас л ядуу байгаа. Тиймээс өөрийгөө хөгжүүлэхийн тулд уншиж байдаг. Хамгийн сүүлд наран дороос ургасан нар гэх ном уншсан. Түүнд хорт хавдрыг инээмсэглэлээр эмчлэх талаар гардаг. Мөн урт наслах хамгийн сайн арга бол сэтгэл санаагаа эрүүл, ариун байлгах. Жишээлбэл, сэтгэл санаа ариун бус байвал бие эрхтэн дотроосоо өвчлөх даавар ялгаруулж байдаг. Ингэж явсаар байгаад хорт хавдар гэдэг өвчнийг тусчихсан байдаг юм байна. Ер нь хүнд гомдож, муу зүйл бодож явах нь хамгийн буруу. Тэрүүхэн хооронд хүнийг хуурч маллах нь тухайн үедээ чамд сайхан байж болох ч дараа нь хор уршиг эргээд ирнэ гэдгийг ойлгосон шүү. 

Өмнө нь фэйсбүүк маш их ухдаг байсан. Тэгээд хүзүүн дээр том булдруу үүсчихсэн. Нөгөө л нийгмийн уур бухимдлыг үзээд эхлэхээр жинхэнэ өвчин шүү дээ. Хүний амьдралыг мэддэг юм шиг элдэв бусын сэтгэгдэл бичиж байснаас өөрөө мэдлэг олж авахын төлөө явах хэрэгтэй. 

- Та үр ач нартайгаа хэр их цагийг өнгөрөөж байна вэ? 

- Хүүхдүүд маань ирэхээр яг хүссэн зүйлийг нь хийдэг. Уралдъя эмээ гэвэл дагаад гүйнэ, хичээлээ хийсэн бол эмээтэйгээ юм ярьж цай уу гэх мэт. Хоол идсэн бол заавал өөрөөр нь аяга угаалгана. Эмээ нь угаая чи хичээлээ хий гэж хэлэхгүй. Учир нь тэр хүүхдийг залхуурлаас холуур, хөдөлгөөнтэй байлгах гэсэн санаа юм даа. 

"90 нас хүртлээ богино юбка өмсөнө гэж бодсон хүн чинь түүндээ тааруулж биеэ бэлдэнэ шүү дээ"

 

Гэрэл зургийг MPA агентлагийн онцгой зөвшөөрөлтэйгөөр ашиглав

- Ойрын хугацаанд ямар төлөвлөгөөтэй байна вэ? 

- Би тэтгэвэрт гарсныхаа дараа ОХУ-д бизнес эрхлэгчдийн уулзалтад оролцож байхад 60настай хүүхнүүд хачин сайхан хүүхнүүд байсан. Тэр үед би дэвтэр дээрээ 90 нас хүртлээ богино юбка өмсөнө гэж бичсэн байснаа сүүлд уншсан. 90 нас хүртлээ богино юбка өмсөнө гэж бодсон хүн чинь түүндээ тааруулж биеэ бэлдэнэ шүү дээ. Хүн тэтгэвэрт гарсан гээд өөрийгөө хаяж болохгүй. Бусадтай ижилхэн суралц, ач зээ нарынхаа үгийг сайн сонсох хэрэгтэй. Бид чинь өөр нийгэмд амьдарч байна.

Би тоглолтоор 46 орноор явж үзсэн. Ядуу буурай, сайхан муухай бүх хотоор явж үзээд Монголоороо их бахархсан. Бид даварчихсан улс, эрх чөлөөгөө хэтэрхий буруу эдэлсэн гэдгийг эрт мэдсэн. Тиймээс ойрдоо орос хэл сурч байна. 

Мөн 70 насандаа тархины дасгалжуулагч гэх шинэ мэргэжил эзэмшсэнээрээ дагнана даа. Шинэ юм сураад явж байгаа хүн чинь их цоглог байдаг юм байна. Өмнө нь 120 наслана гэж боддог байсан бол одоо 150 насална. Монголын нөхцөлд 150 наслах боломжтой гэдгийг харуулна. Миний бие одоогоор 18 настай охин шиг байна. 71 насандаа шүү дээ. Одоо хоёулаа гараад гүйвэл чамайг гүйцэхгүй юм аа гэхэд хол хоцрохгүй. 

Би өдөр бүр чийрэг, сэргэг дасгалаа сайн хийж байна. Бас булчингийн дасгал сайн хийдэг. Наслаад эхлэхээр булчингийн сулралтай болдог учраас булчиндаа сайн анхаарах хэрэгтэй. Тиймээс 150 насандаа одоогийн 70 настай шигээ л байна даа. 

- Сайхан яриа өрнүүлсэнд баярлалаа. Урт насалж удаан жаргах болтугай. 

- Баярлалаа.