Ким Сун Чул: Монголчууд хүнсний ногоо, жимсээ өөрсдөө тарихын зэрэгцээ Япон, БНСУ руу экспортлох боломж бий

Гэрэл зургийг MPA агентлагийн онцгой зөвшөөрөлтэйгөөр ашиглав

Олон жилийн судалгааны үр дүнд дөрвөн улиралд ургах боломжтой усан үзэм Монголд тарьсан хүн бол БНСУ-ын иргэн судлаач Ким Сун Чул билээ. Тэрбээр "Монголд надад хийх зүйл их байна" хэмээн бодож, энд үлдсэнээс хойш даруй 22 жил өнгөрчээ. Энэ хугацаанд Сэлэнгэ аймгийн Баянгол суманд амьдарч, 30 гаруй төрлийн хүнсний ногоо, жимс тарьж байна. Түүнтэй газар тариалангийн салбар, судалгааны ажлынх нь талаар ярилцсан юм. 

-Сайн байна уу та? Олон жилийн турш үр сортыг хөгжүүлж, газар тариалангийн хөгжилд үнэтэй хувь нэмэр оруулж байгаад тань талархаж байна. Энэ хугацаанд Монголын цаг агаар, орчинд тохирох хэчнээн төрлийн сортыг нээгээд байна вэ? 

-Сонгино, ногоон сонгино, тарвас, амтат гуа, эрдэнэ шиш, хулуу, гүзээлзгэнэ зэрэг 20-30 төрлийн сортыг бий болгоод байна. Эдгээр нь бүгд Монголын цаг агаарт сайн таардаг, шинэ сорт. Эрдэнэ шиш дотор 4-5 сорт бий. Гүзээлзгэнэд бас 3-4 сорт багтсан. Япон, БНСУ, БНХАУ, ОХУ, Турк, Тайланд зэрэг олон орноос үр авч судалгаа хийсэн. Ингээд Монголын цаг агаарт хамгийн сайн таарах сортыг сонгосон юм. Зарим сортод 3-4 жил зарцуулсан бол харин заримд нь 10 жил зарцуулсан гээд янз бүр л дээ. 

-Монголд амьдрах, тэр дундаа тариаланч болоход юу танд нөлөөлсөн бэ?

-1997 оны наймдугаар сард хоёр найзтайгаа Монголд ирж байлаа. Заавал Солонгост амьдрах ёстой гэж бодож үзээгүй. Боломж байвал гадаадад, миний хэрэг байгаа газарт очиж амьдармаар байсан. Тайланд, Сингапур, БНХАУ, Япон гээд олон газар очиж байлаа. Хамгийн сүүлд Монголд ирэхэд цаг агаар үнэхээр сайхан байсан. Зуны улирал гоё шүү дээ.

Монголд хэрэгтэй зүйл юу байна гээд их дэлгүүр, том захуудаар явж үзсэн. Ингээд үзэхэд хүнсний ногоо байхгүй байсан. Тиймээс хүнсний ногоо ургуулж болох болов уу гэж бодоод ХААИС-ийн дадлагын талбай гээд олон өөр хүлэмжийн талбайд очиж үзсэн юм. Даанч технологи нь муу байсан учир миний хийх зүйл энэ мөн гэж бодсон. Ингээд гурван жилийн турш Монголд юу ургуулж болох талаар судалгаа хийсэн. 

Гурав, эсвэл дөрвөн улирлын хүлэмж хэрэгтэй

-Та өмнө нь хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа өвлийн хүлэмжтэй болохыг зорьж буй талаараа дурдсан байсан. Болж амжсан уу? 

-Монгол хүмүүсийн хэрэглэдэг өвлийн хүлэмж нь нарны туяа бага ордог учраас ургац муу авдаг. Нүүрс юм уу тог хэрэглэхгүйгээр ашиглаж болох гурван улирлын хүлэмжийн судалгаа хийж, БНСУ-аас патентаа жилийн өмнө авсан. Үүнийг монголын патент олгодог газар өгсөн. Хариу ирвэл монгол хүмүүст тэрхүү технологийг заагаад өгмөөр байна. Хүлэмж барья гэвэл зуны хүлэмж хэрэггүй болсон. Шинээр хүлэмжтэй болох бол гурав эсвэл дөрвөн улирлын хүлэмж хэрэгтэй. Гурван улирлынх зуныхаас хоёр дахин илүү үнэтэй.

Сайн болсон нэг хүлэмж байвал монголчууд дуурайж хийж болно. Эхний удаад хийхэд хэцүү, дараа нь амар байна шүү дээ.  Бид одоогоор гурван улиралд жимс, хүнсний ногоогоо тарьж байна. 

-Тэгэхээр та өвлийн улиралд судалгааны ажилдаа илүү их анхаарал хандуулдаг уу?

-Тийм ээ. Өвөл судалгааны ажлаа түлхүү хийдэг. Хятад хүмүүсийн идэх дуртай жимс, эмийн ургамлын талаар судалж байна. Цаашид экспортлох хүсэлтэй байгаа. Хэрвээ судалгааны ажил амжилттай болбол тухайн технологийг монгол хүмүүст зааж өгнө. 

-Тариалан эрхлэхийн хажуугаар таны хувьд тогтвортой ажлын байр бий болгосон. "Бялхам Ивээл" ХХК-д одоогоор хэчнээн хүн ажиллаж байна вэ?

-Тус компанийг 2007 онд байгуулсан. Одоогоор 10 хүн ажилладаг. Монголчууд хүнсний ногоо, жимсээ өөрсдөө тарьдаг байгаасай хэмээн хүсэж компаниа байгуулсан. Компаниа илүү томруулах бодолгүй байгаа. Харин ногоо тарьдаг хүмүүст аргаа зааж өгмөөр байна.

-Та бүхний тарьж буй хүнсний ногоо, жимс бусад бүтээгдэхүүнээс юугаараа онцлог гэж хэлэх вэ?

-Бидний ургуулсан ногоо, жимс чанартай, маш гоё амттай. Химийн хор хэрэглэдэггүй. Маш хурдан зарагдаж дуусдаг. Эрэлтээс нийлүүлэлт нь дутуу байгаа юм. Өглөө зарагдаж эхэлсэн бүтээгдэхүүн үдээс хойш гэхэд зарим нь дуусдаг. И-март худалдааны төвийнхөн илүү ихийг тарьж өгөөрэй гэж хүсэж байгаа. Бид 90 хүлэмжтэй. Тэгсэн ч гэсэн дутаад байна. 

Эх орондоо ашигтай ажиллавал гэр бүл салахгүй, хүүхдүүдтэйгээ хамт амьдарна

-Монголчууд хүнсний ногоо, жимсээ өөрсдөө тарьдаг байгаасай хэмээн хүсдэг гэж та хэллээ. Бидэнд ямар боломж байна вэ?

-Усан үзэм ургуулсны дараа хүмүүс манай компанийг их сонирхсон. Хөвсгөл, Дорнод, Дорноговь зэрэг олон газраас хүмүүс ирж бидний технологийг үзэж байгаа. Ногоо тарьж үзээгүй хүмүүс харвал юу гэдгийг нь ойлгохгүй. Харин ногоо тарьж үзсэн хүмүүс харангуутаа шууд өөрсдийнх нь тарьж буй зүйл юу нь буруу, зөв гэдгийг ойлгоно. 

 

Sung-Chul Kim фэйсбүүк хуудсаас авав

Ногоо тариад дотоодын хэрэгцээнээс илүү гарвал Япон, БНСУ руу экспортлох хэрэгтэй. Ногоо тарих технологи 1-2 жилийн хугацаанд сайжирвал дотоодын хэрэгцээнээс илүү гарна. Тэгэхээр үнэ бууна. Тиймээс юу тарьж экспортлох боломжтой талаар судалгаа хийж байна. 

Олон хүн цалин бага, амьдрал хэцүү байна гээд гадаадыг зорьж байгаа. Эх орондоо ашигтай ажиллаж чадвал гэр бүл салахгүй, хүүхдүүдтэйгээ хамт амьдарна. Өөрийнхөө нэг саналыг хэлэхэд өргөст хэмхийг удаан хадгалж болдоггүй. Өвөл огурцы идмээр байсан ч үнэтэй бас ургуулж чадахгүй тул идэж чаддаггүй. Тиймээс шилэнд хийж дардгийг улсаас сайн дэмжих нь чухал.

-Монголчууд таны тарьж буй жимснээс алинд нь илүү дуртай байна вэ?

-Шар амтат гуаг Солонгос хүмүүс иддэг. Солонгос хүмүүсийн дуртай хүнсний ногоо, жимсэнд монгол хүмүүс дуртай байдаг. Нарны туяа сайн, өдөр урт байвал шар амтат гуа том, гоё амттай болдог. Солонгост зуны улиралд нарны туяа их хүчтэй, өдөр урт, шөнө богино. Бидний тарьж буй амтат гуа Солонгост тарьж буйгаас илүү амттай. Биед маш сайн. Ялангуяа хагалгаанд орсон хүн эсвэл жирэмсэн хүн хэрэглэснээр бие хурдан тэнхэрдэг. Элэг муу хүмүүст бас сайн. 

 

Sung-Chul Kim фэйсбүүк хуудсаас авав

Есөн хүлэмжид амтат гуаг тариад И-март худалдааны төвд борлуулсан. Хүмүүс их дуртай болж байна. Үүнийг заавал хүлэмжид тарих шаардлагагүй. Задгай талбайд ч ургана. Задгай талбайд таривал хямд зарж болно. Тэгвэл монголчууд хол газраас импортолсон бүтээгдэхүүн хэрэглэхгүй. Шар амтат гуаг Монгол үндэстний жимс болгомоор байна. 

-Монголд тарьсан жимс импортынхоос хэр зэрэг хямд байна вэ? Үнийн зөрүү их бий юу?

-Шар амтат гуаг Солонгосоос онгоцоор импортолдог. Хадгалах хугацаа нь маш богино байдаг учраас контейнероор тээвэрлэх боломжгүй.

Энэ жимсэнд дуртай хүмүүс их баярлаж байна. Өнгөрсөн жил БНСУ-аас 1,600 орчим тонн хүнсний ногоо, жимс монголчууд импортолж авсан байна. Долоо, найм, есдүгээр сард Солонгосоос Монголд импортолсон бүтээгдэхүүний тайлан дээр амтат гуа, чинжүү байгаагүй. Яагаад гэвэл эдгээр сард манай ургац гарсан юм. Солонгосын энэ асуудлыг хариуцдаг хүн тайлан харж гайхсан байна. Тэгээд манай ногооны талбайг хараад учрыг нь олсон. Солонгос жимс үнэтэй. Эдгээр жимсийг Монголд ургуулбал олон хүн ажлын байртай болно. 

Дорноговь юм уу Ховдод 90 хоногийн хугацаанд цагаан будаа ургуулж болно

 

Sung-Chul Kim фэйсбүүк хуудсаас авав

-Монголд тарих боломжтой, ургалтын хугацаа багатай цагаан будааны сорт олсон талаараа та цахим хуудсандаа бичсэн байна. Эдгээр нь ямар сорт вэ?

-Цагаан будааны хэрэглээ өссөөр байгаа ч Монголд үйлдвэрлэл байхгүй хэвээр байна. Цагаан будааг 100 хувь импортоор авч байна. Монголд 30 жилийн өмнө Ховд аймгийн Булган суманд Вьетнамын хоёр мэргэжилтэн ирээд нэг жил цагаа будаа ургуулсан. 

АНУ-ын Монтанад судалгаа хийсэн юм. Цаг агаар нь ойролцоогоор Монголтой адилхан бөгөөд их хүйтэн, хуурай. Тухайн газраас цагаан будааны хоёр үр авчирсан. Цагаан будааг зөвхөн дулаахан газар ургадаг гэж боддог. Гэвч хүйтэн газар ч ургуулж болдог. Энэхүү сортыг Монголд тариад 6-7 болж байна. Судалгаа байнга хийдэг. Баруунхараа бага зэрэг хүйтэн болохоор цагаан будааг гүйцэд болгоход 15 хоног дутаад байгаа. Харин Дорноговь, Өмнөговь, Ховд, Увс, Завхан аймгийн Дөрвөлжин сум гээд цагаан будаа тарихад тохиромжтой газар бий. Температур халуун байвал хурдан болдог. 

Дорноговь юм уу Ховдод 90 хоногийн хугацаанд цагаан будааг ургуулж болно. 

-Манай улсын газар тариалангийн салбар хөгжлийн хувьд ямар түвшинд байгаа гэж та дүгнэх вэ?

-Дэлхий долоон тэрбум гаруй хүн амтай. 10 тэрбум хүнтэй болж, хүнсний ногоо одоогоос хоёр дахин их хэрэгтэй болно гэнэ. Цаг агаарын нөхцөл байдлаас шалтгаалаад тийм их хүнсний ногоо ургуулж чадахгүй. Зарим хүмүүс өлсгөлөнд нэрвэгдэж, хүнсний ногоо үнэтэй болно.

Сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд дэлхий даяар хүнсний ногоо, мах, гурил үнэтэй болсон. 10 жилийн өмнөхөөс хоёр дахин үнэтэй болсон. Дахиад 10 жилийн дараа мөн л ингэж нэмэгдэнэ. Гурил дутагдаж эхэлбэл ОХУ экспортлохгүй, БНХАУ ч бас хилээ хаана. Ингэвэл монголчууд яах вэ? Мах идэж болох ч хэр удаан хэрэглэх вэ? Тиймээс хүнсний ногоо ихээр тарих хэрэгтэй. Хүнсний хувьсгал хийж байгааг дэмжиж байна. Гэхдээ үүнээс олон жилийн өмнө судалгаа хийгээд технологио бэлэн болгох ёстой байсан. 

Аймаг, сум болгон заавал Улаанбаатараас авахгүйгээр өөрсдийн тарьсан хүсний ногоогоо хэрэглэдэг байгаасай гэж хүсдэг. Энэ чиглэлээр Солонгосын байгууллагуудаас тусламж байгаа эсэхийг хайж байгаа. Нэг, хоёр сум нийтээрээ ногоо сайн тариад эхэлбэл бусад нь дагаад хийнэ шүү дээ. 

Хүмүүс ногоо тарих хүсэлтэй байгаа ч технологигүй байна

-Зөвлөгөө өгч, олон газрын хүлэмжтэй танилцсан байх. Монгол хүмүүсийн хувьд тариалан эрхлэхэд гаргаж буй гол алдаа юу байгаа бол?

-Монголд ногоо тарьдаг хүмүүс их байна. Гэхдээ технологи нь сайн биш. Технологи сайн, муу нь хамаагүй, ургаж байгаа учраас зүгээр гэж боддог. Буруу технологиор нэг хүлэмжид ногоо тарихад 300-500 килограммыг алддаг. Хүмүүс ногоо тарих хүсэлтэй байгаа ч технологигүй байна. Энэ тал дээр илүү сайн анхаарах шаардлагатай. 

-Тэгвэл тэдэнд та ямар зөвлөгөө өгөх вэ?

-Ногоо тарьдаг хүмүүст эхлээд сайн үр, технологи хэрэгтэй. Ингэвэл монголчууд эрүүл хүнс хэрэглэж, ногоочид санхүүгийн боломжид хүрнэ. 

Долоо, найм, есдүгээр сард сэрүүхэн байдаг. Энэ үед төмс таривал хамгийн сайн ургац авна. Харин технологи байхгүй учраас энэ жил нэг хүн нэг га газраас зургаан тонн төмс хурааж байхад зарим нь 10, 20 тонныг хурааж байна. 20 тонн төмс хураалаа гэвэл монголчууд сайн байна гэж ярьдаг. Гэтэл технологи, сортоо сайжруулбал нэг га талбайгаас 40-100 тонн төмс хураах боломжтой.

Төмс тарих технологийг надаас сурсан хүн гурван жил ургуулж байгаа. Энэ бүх хугацаанд маш сайн ургац авсан. Айлын ургуулсан төмс жижиг, өөрийнх нь том ургасан байна.

-Тэгэхээр зөв технологи ашиглавал одоо байгаагаас илүү тариалах боломжтой юм байна. Тэгвэл та ногоо тарихаас өмнөх бэлтгэл буюу газраа хэрхэн сонгох талаар зөвлөгөө өгөхгүй юу?

Болж өгвөл намар газраа бэлтгэх нь зүйтэй. Намар газраа хагалаад, хавар дахин хагалбал ургац сайн гарна. Нарийн ногоо тарьдаг газарт малын бууц их хэрэглэдэг. Энэ нь хамгийн хямд, чанартай арга юм. Гэхдээ олон жил болоогүй малын бууц цацах хэрэгтэй. Үндэс нь муу байвал ургац нь муу болно. Хар хөрсөнд агаар ороогүй битүү байдаг. Тиймээс бууцтай холиод газар хагалбал илүү сайн ургац авах боломжтой. Ус сайн шингэдэг, чулуугүй газар л тариалан эрхлэхэд тохирно. 

-Баруунхараагаас Улаанбаатар хот руу хүнсний ногоо, жимсээ хэрхэн тээвэрлэдэг вэ? Хаана борлуулж байгаа талаар мэдээлэл өгөөч?

-И-март худалдааны төвийн гурван салбарт бүтээгдэхүүнээ борлуулж байгаа.