Ц.Баяр-Эрдэнэ: ТӨК-уудын захирлын цалин ₮1.5-15 саяын хооронд байгаа. 15 сая төгрөгийн цалинтай удирдлага бүхий төрийн өмчит гурван газар бий

Гэрэл зургийг MPA.mn

Төрийн өмчит компаниудын засаглалын асуудлыг iKon.mn хөндсөөр байгаа. 

Төрийн өөрийнх нь байгуулсан болон байгуулалцсан аж ахуйн нэгжүүдийн өр “Чингис бонд”-ын хэмжээнд дүйж очоод байхад компаниуд удирдлагуудаа шагнаж урамшуулдаг, үр ашиггүй ажилладаг, тансаглал ихтэй, төрийн өмчийг өөрийн мэт захиран зарцуулдаг үзэгдэл үргэлжилсээр. 

Хамгийн сүүлд Ерөнхий сайд төрийн өмчит компаниудын хэмнэлтийг дээд цэгт нь аваачиж, бүх түвшинд цэгцлэхээ мэдэгдсэн. Энэ хүрээнд төрийн өмчийн бодлого зохицуулалтын газраас судалгаа явуулж, хуульд шинэчлэл хийхээр ажиллаж байгаа аж. 

Төрийн өмчийн бодлого зохицуулалтын газрын Төрийн өмчийн удирдлага, зохицуулалтын хэлтсийн дарга Ц.Баяр-Эрдэнэтэй энэ тухай ярилцлаа. 

Бизнесийн байгууллага их том байлаа гэхэд 5 удирдлагын бүтэцтэй бол ТӨК-ууд 8-9 бүтэцтэй байна  

-Төрийн өмчит компаниуд болохгүй байна гэдгийг нийгмээрээ хүлээн зөвшөөрөөд байгаа. Судалгаа хийгээд харахад ямар тодорхой зөрчлүүд, асуудлууд байна вэ?

-Бид судалгаагаар төрийн өмчит 105 компани, тэдний охин болон хараат гээд 170 аж ахуйн нэгж, хуулийн этгээдэд үнэлэлт дүгнэлт өгсөн. Үүнээс гадна орон нутагт 275 аж ахуйн нэгж байгаа.

Өмчийн удирдлагыг шинэ түвшинд гаргахгүй бол үнэхээр хэцүү болсон байна. Төрийн өмч талдаа гайгүй ч алдаа дутагдал, засаж залруулах, эрх зүйн зохицуулалтыг сайжруулах шаардлагатай байна. 

Үүнд маш тодорхой 4 зүйлийг онцлоход 

1. ТӨК, ТӨҮГ гэгчлэн ААН-ийн үйл ажиллагаа явуулж байгаа төрийн өмчит байгууллагуудыг үүсгэн байгуулах шаардлага, шалгуурыг нэлээд чангатгах ёстой болж байна. Үнэхээр төрийн өмчит аж ахуйн байгууллага байгуулъя гэвэл хувийн хэвшилтэй өрсөлдөхгүй, төрийн тодорхой чиг үүргийг хэрэгжүүлээд явах, ашиг олох, үйл ажиллагааны үр дүн гаргах зэрэг шаардлага тавихгүй бол үр ашиггүй, зардал ихтэй, давхардал үүсэх зэрэг асуудлууд энд үүсэж байна гэж үзсэн.
2. ТӨК, ТӨҮГ-уудын удирдлагыг сонгож, шалгаруулж томилдог тогтолцоотой болъё гэж байгаа. Өнөөдөр төрийн албанд орохын тулд шалгалт өгч, шаардлага хангаж байж ордог бол ТӨҮГ-ын захирлыг томилоход ямар нэгэн хууль эрх зүйн зохицуулалт алга. Энэ асуудлыг бид Төрийн болон орон нутгийн өмчийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга, Төрийн өмчит компанийн тухай хуулийн төслийн хүрээнд боловсруулж байна. Өөрөөр хэлбэл, бүх төрлийн төрийн өмчит аж ахуйн нэгж, байгууллагын гүйцэтгэх удирдлага, ТУЗ-ийг сонгож, шалгаруулж, мөрийн хөтөлбөрийг нь харж байж тэр дундаас шалгарсан шилдэг менежерээр тухайн багийг удирдуулдаг тогтолцоог бий болгох ёстой гэж үзсэн. Ингээд тухайн удирдлага ажлын хариуцлага алдвал хариуцлагыг нь тооцдог, менежментийн үр дүн гараад, ашиг орлоготой ажиллавал урамшууллынх нь тогтолцоог ч бодитой хийж өгөх хэрэгтэй байна. 
3. Судалгаагаар үзэхээр ер нь төрийн өмчит ААН-үүд социализмын үеэс яваад ирсэн ажиллах хүчний норм норматив тэр чигтээ уламжлагдаад ирсэн нь харагдсан. Иймд ажиллах хүч шингээх асуудлыг тухайн ТӨҮГ-уудын бүтээмж, үйл ажиллагаа, орлого, ашигт ажиллагаатай уялдуулж, дахиж норм норматив гарган, түүнийгээ мөрдүүлэх зайлшгүй шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэл, 500 хүний хийх ажлыг 1,000 хүн хийгээд явж байх тохиолдол гарахыг үгүйсгэхгүй тул ажлын байрны чиг үүрэг, стандартыг нэлээд анхааръя гэж байгаа.  
4. ТӨК-уудын хувьд удирдлагын буюу захиргааны албан хаагчдын тоо хэт данхайсан байна гэсэн дүгнэлт хийгээд байна.

-ТӨК-уудын дарга нарын тоо данхайсан гэдэг дээр баримт дурдвал?

-Өнөөдөр улсын хэмжээнд 51,210 хүн төрийн өмчит 105 аж ахуйн нэгжид ажиллаж байна. Нэг байгууллагад дунджаар 500 орчим хүн ногдож байна гэсэн үг. Харин нэг удирдах ажилтанд ногдох хүний тоо 5-25 байна. Улсын дунджаар 7-12 байгаа юм. “Эрдэнэт үйлдвэр”-т л гэхэд 525 удирдах ажилтан байх жишээтэй. Эндээс харахад төрийн өмчит компанийн нэг удирдах ажилтан нэг компанийн дайны ажил хийж байна гэж дүгнэж болох. Нөгөө талаар ажиллах хүчний шингээлт өндөр буюу идэвхтэй ажил эрхэлж байгаа 1.2 сая орчим хүний 5% хувь нь ТӨК-уудад ажиллаж байна гэсэн үг.

Гэвч ТӨК-уудын удирдлагын бүтэц данхар байна. Бизнесийн байгууллага их том байлаа гэхэд 5 удирдлагын бүтэцтэй  байдаг. Гэтэл ТӨК-ууд дээр 8-9 бүтэц гарч байгаа юм. Тодруулбал,  

• Тэргүүн дэд захирал
• Дэд захирал
• Газрын дарга
• Хэлтсийн дарга
• Албаны дарга 

гэсэн бүтэц байна. 

Энэ тоог бодитой болгож бууруулъя гэж байгаа. Ялангуяа, ажил нь нормчлогдсон буюу үйл ажиллагаа нь хэвийн, тодорхой, технологийн шинжтэй үйлдвэрлэл явуулдаг компаниуд дээр олон дэд захирал шаардлагагүй гэдгийг стандартчилж өгөх хэрэгтэй гэж үзэж байгаа.

-Цалин хөлс, урамшууллын талаар ямар зохицуулалтууд оруулах вэ? ҮСХ-ноос гаргадаг судалгаагаар ТӨК-уудын удирдлага, менежерүүдийн дундаж цалин хувийн хэвшлийнхнийхээс өндөр гардаг шүү дээ.

-Цалингийнх нь хэмжээнд үнэлэлт дүгнэлт өгсөн. Салбар салбараараа харилцан адилгүй, өөр өөр байна. 

Цалингийн сангийн дүнг нийт ажиллагсдад хуваагаад 12-т хуваахаар дундаж цалин гарна.

Ер нь аль ч улс оронд ажил олгогчтой хийдэг гурван талт хэлэлцээр гэж бий. Ялангуяа, эрчим хүч, уул уурхайн салбарт зайлшгүй байдаг бөгөөд Үйлдвэрчний эвлэл, ажил олгогч,  ажилтны төлөөлөл орж байж хийдэг. Энд үр дүнгийн шагнал гэдэг ойлголт байдаг. Эрчим хүч, уул уурхайн ТӨК-ууд ашигтай ч бай, алдагдалтай ч бай үр дүнгийн шагнал хуваарилдаг тогтолцоо үйлчилж ирснийг бид авч үзэхээс өөр аргагүй.

Тухайлбал, “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн эрх бүхий байгууллагатайгаа гэрээ байгуулаад цалингаа тодорхойлдог. Тодорхойлохдоо Засгийн газраас гаргасан тогтоолын хүрээнд, ажиллагсдын тоо, хөрөнгийн хэмжээ, цэвэр ашиг, борлуулалтын орлого гэх мэт интервалаар тооцоод цалинг нь бид тогтоож байгаа. ТӨБЗГ-т удирдлага нь хэрэгждэг компаниудад бид ингэж шийдэж буй. 

Хувийн хэвшилтэй харьцуулахад их үү, бага уу гэдэг харьцангуй ойлголт. Ер нь томоохон групп компанийн гүйцэтгэх захирал 20 сая орчим төгрөгийн цалин авч байгаа, тийм үү? ТӨБЗГ-т хувьцааны эрхийг нь хэрэгжүүлж буй газруудын захирлын цалин 1.5-15 сая төгрөгийн хооронд байгаа. 15 сая төгрөгийн цалинтай удирдлага бүхий төрийн өмчит гурван газар бий. Үйлдвэрлэлийн үр дүн, гурван талт хэлэлцээр, тухайн байгууллагуудын дотоод журмаас хамаараад цалин дээр тодорхой нэмэгдлүүд ирдэг. Тэрийг бид тодорхой хэмжээнд эргэж харж, цэгцэлье гэсэн саналыг дүгнэлтдээ оруулсан. Өөрөөр хэлбэл, компани алдагдалтай ажиллаж байсан ч 3-4 сарын цалинг урамшуулал болгож жилийн эцэст авдаг соц үеэс явж ирсэн тогтолцоог шинэчилж, үр дүнтэй нь уялдуулах зайлшгүй шаардлагатай. 

ТӨК-уудыг зах зээлийн зарчимд нийцүүлэх, үе шаттай либералчлах бодлого цаашдаа явах ёстой

 

Гэрэл зургийг MPA.mn

-Төрийн өмчит компаниудын өрийн хэмжээ 2019 оны эцсийн байдлаар 1.5 тэрбум ам.доллар буюу “Чингис бонд”-той дүйцэх хэмжээнд хүрээд байгааг бид хөндсөн. 4.2 их наядаар хэмжигдэж байгаа энэ алдагдлын талаар та ямар тайлбар хэлэх вэ? Энэ алдагдлыг бууруулах чиглэлээр ямар шинэчлэл хийх вэ?

-Яг энэ асуудлаар бүх компанид нэгдсэн үнэлэлт дүгнэлт өгч судалгаанд оруулсан.

Үүний 3 гаруй их наяд нь “Хөгжлийн банк”, 3 гаруй их наяд нь “Төрийн банк”-ны өр төлбөр. Үлдсэн 4 гаруй их наяд нь бусад ААН-д хамаарч байгаа. Энэ нь урт болон богино хугацаат гэж задарна. Оны эцсийн тайлан өр хэлбэрээр харагдаж байгаа ч хэдэн сар, магадгүй хэд хоногийн дараа төлөгдөж болох богино хугацаатай өрийг хасаад тооцвол урт хугацааны ба үндсэндээ 3 их наяд орчмын өр төлбөр ТӨК-ууд дээр байна. 

Яагаад ийм өр төлбөр байгаа гэдэг дээр маш тодорхой гурван зүйл байгаа. 

1. ТӨК-уудын явуулж байгаа талбар нь дандаа зохицуулалттай зах зээл. Эрчим хүчний компаниуд л гэхэд хэрэглэгчээс авах мөнгийг хэзээ ч нэмэх арга байхгүй. Цаашлаад Засгийн газрын оролцоотойгоор үнийг хөдөлгөдөг учраас өнөөдөр зохицуулалтаас үүдсэн өр төлбөрүүд нэлээд гардаг. 
2. Улсын төсвийн хөрөнгөөр хийгдсэн том том бүтээн байгуулалт, хөрөнгө оруулалтын ажлуудыг ТӨК-уудад шууд эзэмших ашиглагчаар тогтоогоод өгчихдөг. Үүнийг дагаад тухайн хөрөнгө оруулалт өр төлбөр болж бичигддэг. 
3. ТӨК-уудыг дагаад нүсэр, том байгууламжууд бий болдолг. ААН, байгууллага учраас элэгдлийн зардал, төрөл бүрийн татварууд гээд нэмэлт ачааллууд бий болж, тодорхой хэмжээнд өр төлбөрийн асуудал үүсдэг. Хоёрдугаарт, гаднаас ирж байгаа зээл тусламж, янз бүрийн хөрөнгө оруулалтууд хүссэн хүсээгүй улсын төсвийн хөрөнгөөр хийгддэг. Тэгээд явж явж тэр нь тухайн компани дээр очиж бичигдэн үр үүсдэг асуудал байгаа.

Тэгэхээр ТӨК-уудыг нийтэд нь зах зээлийн зарчимд нийцүүлэх, тухайн салбарыг нь үе шаттай либералчлах бодлого цаашдаа явах ёстой. 

-Үе шаттай либералчлах ёстой гэж та хэлж байна. Энэ тухай олон жил ярьж байгаа ч бодит ажил хэрэг болохгүй явсаар ирлээ. 

-Хувьчлах асуудал яригдахаар нэг талдаа зөв зүйтэй явуулах хууль эрх зүйн тогтолцоо байхгүй байна. 

ТӨК-ийн хувьцааг хувьчлах ажлыг IPO гаргах замаар буюу Хөрөнгийн биржээр дамжуулан явуулахгүй бол одоогийн хуулийн дагуу менежментийн гэрээ, концесс гэдэг байдлаар явж болохгүй гэж үзэж байгаа. Яагаад гэхээр хувьчлалд эдийн засгийн бүлэглэлүүдийн сонирхол, ялангуяа төрийн өмчийн байгууллагуудын монополь салбарууд дээр орж ирвэл асуудал болно. 

Хувьчлал гэдэг бол төрийн үүрэг оролцоо, хувь хэмжээг үе шаттай бууруулж, олон нийтийн хараа хяналтыг нэмэгдүүлж, хөрөнгө оруулагчдыг татаж оролцуулах л асуудал шүү дээ. Түүнээс биш хэн нэгэнд өгөх тухай биш юм. Тиймээс ийм зарчмаар тодорхой компаниуд явах байх. Гэхдээ төр хүссэн хүсээгүй тухайн салбарын том хөрөнгө оруулагч, тоглогчидтой тохиролцоо хийдэг, зөвшилцдөг механизм зайлшгүй байх ёстой. Үндсэн магистрал дэд бүтцүүд дээр л гэхэд, тухайлбал эрчим хүчний салбарт дамжуулах том сүлжээг хувьчлахгүй гэхчлэн тодорхой бодлого байх ёстой.

ТӨК-уудын өр төлбөрийг ч энэ замаар бууруулах боломжтой. 

Харин төр зайлшгүй авч явах шаардлагатай газруудыг үндсэндээ төрийн байгууллага, албан газар гэдэг нэртэй, тусдаа санхүүгийн үйл ажиллагаа явуулдаг, ер нь төсвөөс үйл ажиллагаа авдаггүй, төсвийнхөө мөнгөний зарцуулалтыг л үр ашигтай, зөв зарцуулдаг болгоод ТӨҮГ-ыг шууд компанийн хэлбэрт оруулъя гэсэн төсөөлөл хууль дээр тусаад явж байгаа. 

-Төсвийн байгууллага шиг болгоно гэхээр ажилчид нь төрийн албан хаагч шиг хуулиараа зохицуулагдаад явна гэсэн үг үү? 

-Төсвийн байгууллага гэдэг ойлголтоос арай өөр. Бид ангиллаа шинэчилж, бүр нарийн ангилж байгаа. Төрийн болон орон нутгийн өмчийн тухай хуулийн “хуулийн этгээд” гэдэгт 

• Төрийн байгууллага
• Албан газар
• Нутгийн удирдлагын байгууллага
• Төрийн болон орон нутгийн өмчит нийтиййн байгууллага
• Төрийн болон орон нутгийн өмчит компани 
• Төрийн болон орон нутгийн өмчит сан   

гэж ангилж байгаа. 

Одоогийн үйлчилж байгаа хуулийг 1996 онд баталснаас хойш 29 удаа өөрчлөлт оруулсан ч дээрх шиг ангилсан зүйл байхгүй. Төрийн өмчит хуулийн этгээдийн эрх зүйн ангиллыг судалсны үндсэн дээр ийнхүү ангилж байгаа. Тухайлбал, “Төрийн байгууллага” гэдэгт яам, агентлагууд ороод явчихна. Харин “Албан газар” гэдэгт бид улсын төсөвт үйлдвэрийн газар зэргийг оруулна.

-Тэгэхээр "Албан байгууллага" гэдэг нь хааш нь ч эргүүлж болдог, тэр агуулгаар нь зорилготой газар байгуулж болдог цоорхой үүсчих юм биш үү?

-Тэрийг маш нарийн зохицуулж байгаа. Ер нь энэ нэр томъёоны тодорхойлолтыг нэлээд тодорхой оруулъя гэж байгаа. "Албан байгууллага" гэж юу болох тухай нэр томъёоны тодорхойлолтоо нарийн гаргачихаар тийм асуудал гарахгүй гэж харж байна. 

Гадаад дотоодын туршлагыг нэлээд судалж, аль болох төрийн үйлчилгээг давхардал чирэгдэлгүй, хөрөнгө мөнгө үргүй зардаг байдлыг цэгцлэхээр ажиллаж байгаа. Төрийн өмчийн байгууллага байгуулах гэж байгаа бол тооцоо судалгаатай, хувийн хэвшил хийгээд явчих салбар чиглэл дээр байгуулахгүй буюу хувийн хэвшилтэйгээ өрсөлдөхгүй зэрэг зарчмаар явна. Тэгэхээр нэлээд зүйл цэгцрэх болов уу. 100 гаруй зүйлтэй хуулийн төсөл боловсруулагдаад явж байна.

-Хариуцлагын асуудал хэрхэн тусаж байгаа вэ? ТӨК-уудын удирдлагын ажлыг шагналаар өгдөг гэдэг нь хуулийн зохицуулалтгүй гэж таны дээр хэлснээр баталгаажиж байна. Тухайн хүн ажиллаж байхдаа улсад хохирол учруулсан бол түүнд нь хариуцлага нөхөж тооцдог болох тухай зохицуулалт оруулах уу?

-Орно. Төрийн болон орон нутгийн өмчийн тухай хууль дээр өнөөдөр хариуцлага ярихад маш тодорхой хоёр зүйл байх ёстой.

• Нэгдүгээрт, хяналт шалгалтын тогтолцоо байх ёстой. 
• Хоёрдугаарт, хяналт шалгалтаар зөрчил илэрсэн бол тэрийг нь шууд тооцдог хуулийн санкц байх ёстой.

1996 оны хууль батлагдах үед төрийн өмчийг хувьчилж, олон нийтэд либералчлаад шилжүүлбэл сайхан болно гэсэн ойлголт байсан бол өнөөдөр хувьчлах зүйлээ хувьчлаад үндсэндээ төрд үлдэх ёстой тодорхой зохицуулалт буюу төрийн жаахан давуу эрх, жижиг хяналт байх ёстой гэж үзэж байгаа. Үндсэн хууль болон Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэр түүний удирдлагын тухай хууль зэрэгт өөрчлөлтүүд орсон. Ялангуяа, стратегийн орд газарт үйл ажиллагаа явуулж байгаа бол гэдгийг нарийвчлан тусгаж өгснөөс гадна "төрийн нийтийн" өмч гэх мэт ойлголтууд орсон.

"Оюу толгой” компанийг оролцуулаад тооцвол ТӨК-ууд 40 их наядын өр төлбөртэй болж байгаа

Тэгэхээр одоо боловсруулж байгаа хуулиар төрийн өмчийн хяналт шалгалтын нэгдсэн тогтолцоотой болъё гэж байгаа. Тодруулбал, ТӨБЗГ-т төрийн өмчийн асуудал хариуцсан улсын байцаагчид бий болно гэсэн үг. Төрийн өмчтэй холбоотой захиран зарцуулалт, ашиглалтын зөрчил дутагдал гарвал акт тавьдаг, өмчтэй холбоотой асуудлаар хууль хяналтын байгууллагад шилжүүлдэг байх юм. Үнэхээр өмчийн асуудлууд гаргасан байвал Зөрчлийн хуулиар хариуцлага хүлээлгэдэг зохицуулалтыг тус хуульд оруулах зайлшгүй шаардлага бий.

Өнөөдөр бол төрийн өмчийн компанийн нэг захирал өмчийн өгөөжийг нэмэгдүүлэхэд санаатай санамсаргүй байдлаар хандсан асуудалд хариуцлага тооцох бололцоогүй байгаа. Улсын төсвийн өмчийг зориулалтын бусаар ашиглавал шоронд ордог тогтолцоо нь байгаа хэр нь доод шатанд алдаа завхрал гарахад яах вэ гэдгийг орхигдуулсан байх жишээтэй. Тиймээс төрийн өмчийн бүх хэлбэрийн байгууллага дээр хяналт шалгалтын нэгдсэн тогтолцоо бий болох юм.

Хоёрдугаарт, төрийн хяналт шалгалтыг зөвхөн очиж танилцаж, торгууль төлбөр тавихаас гадна бүртгэлээр тавих хяналтыг сайжруулна. Ялангуяа, цахим техник технологи нэвтрүүлж, хөрөнгийн мэдээллийг эндээс нэгдсэн журмаар оруулж, цахим санг хөтөлж, заавар зөвлөгөө өгнө гэсэн үг. Ийм байдлаар зохицуулах боломжтой гэж үзэж байгаа. 

-Та бүхний боловсруулж байгаа хууль батлагдаад өөрчлөгдөөд явлаа гэхэд одоогийн байгаа төрийн өмчит компаниудын бүтэц яаж багасаж, ямар хэмнэлт гарна гэж харж байгаа вэ?

-Ерөнхий сайдын захирамжаар байгуулагдсан ажлын хэсэг маань болж бүтэхгүй байгаа зүйлсийг гаргаад тавьж байгаа. Засгийн газраас хэмнэлтийн том бодлого барина гээд тогтоол гарсан. Тэр хүрээнд Сангийн сайдаар ахлуулсан Ажлын хэсэг байгуулагдсан бөгөөд маш тодорхой заалтуудыг тусгасан. 

Ямар ч байсан цар тахлын үед ТӨК-ууд ой, найр наадам тэмдэглэхгүй, хэн нэгэнд бэлэг дурсгал өгөхгүй, хөрөнгө оруулалтаа 10-аас доошгүй хувиар танах зэрэг үүрэг хүлээж буй. Түүнчлэн он дуустал бүх төрлийн шагнал урамшууллыг өгөхгүй. Эндээс тодорхой хэмнэлт үүснэ.

Үүнээс гадна ажлын байрны илүүдэл, чиг үүргийн давхардлыг тооцож, арилга гэсэн үүрэг өгсөн. Энэ шийдвэр албажаад ирэхээр төлөвлөгөөгөө гаргаад ТӨК-уудад очиж ажиллана. Бидний төсөөллөөр зардлыг 20 орчим хувиар буулгах боломж гарч байгаа. 

-ТӨК-уудын дансан дахь чөлөөт мөнгөн үлдэгдлийн тухай ямар нэгэн шинэ зохицуулалт орж байгаа юу? 

-ТӨК-ийн дансанд чөлөөт мөнгөн үлдэгдэл байна гэдэг нь тухайн аж ахуйн нэгжийн чадавхыг илтгэж байна гэсэн үг. Тодорхой хэмжээнд ашигтай бизнес байхгүй бол тэр мөнгийг банканд байршуулаад хүүгийн орлого олж байгаа жишиг бий.

ТӨК-ийн орлого эргэлтэд ороогүй байвал төр 100% хувьцаа эзэмшигчийг хэрэгжүүлэгчийнхээ хүрээнд ТУЗ, хувьцаа эзэмшигч талуудтай харилцах замаар хуримтлалын тусгай сан юм уу, хөрөнгө оруулалтын тусгай санд уг мөнгийг төвлөрүүлж, Үндэсний баялгийн сангийн зарчмаар ашиглах боломжтой гэж үзэж байгаа. Хууль эрх зүйн хувьд ч тийм тогтолцоог бий болгох боломжтой. 

Үндэсний баялгийн сангийн тухай хууль гэж орж ирэх байх. Стратегийн орд газарт үйл ажиллагаа явуулж байгаа компани тус санд АМНАТ төлөх бөгөөд түүнийг нь улсын төсөвтэй холихгүйгээр хуримтлал үүсгэж, тэндээсээ уул уурхайн төсөл хөтөлбөрийг санхүүжүүлэх байдлаар ашиглах хууль явж байгаа.

Өнөөдөр улсын төсөвт олж байгаагаасаа илүү зараад байгаа учраас Ирээдүйн өв санд мөнгө хийж чадахгүй байгаа. Явж явж олж байгаад нь бус, зарж байгаад нь учир байгаа юу гэдгийг том зургаар нь харах хэрэгтэй.