МӨНГӨ ДУУДАХ АРГА

Гэрэл зургийг MPA.mn

Мөнгө дуудах олон арга бий.

Мөнгөө хэрхэн өсгөх, мөнгийг хэрхэн дуудах тухай маш олон зөвлөгөө бүхий ном, сонин сэтгүүл, лекц байдаг. Харамсалтай нь түүнийг уншсан, түүнд суусан хүмүүс шууд л баяжаад явчихсан уу? гэвэл үгүй л болов уу. Тиймээс бид зүгээр л хэн нэгэн хүний мөнгө хийх арга нь болж байгаа гэдгээ хүлээн зөвшөөрөх ч хэрэгтэй байж магад. Иймэрхүү төрлийн бизнес нь тухайн хүний итгэл үнэмшил эсвэл үл итгэх эргэлзсэн байдал дээр нь тулгуурладаг.

Үнэндээ мөнгийг даллах, дуудах, шившлэг хийх гэх мэтээр шашны итгэл үнэмшилтэйгээ холбох нь учир дутагдалтай юм.

Учир нь мөнгө, санхүүтэй холбоотой зүйлсэд бодит хандсан нь хийсвэр хандлагаасаа илүү хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл үнэн зөв замаар бол мөнгийг хөлс, хөдөлмөрийнхөө үр шимээр олдог гэсэн үг.

Харин нөгөө талдаа мөнгө, санхүүг удирдахтай холбоотой төрөл бүрийн ном, зохиол бичигдсэн байдаг. Мэдээж сайн муу, хэрэгтэй хэрэггүй олон төрлийн ном, зохиол байдаг. Тэдгээр нь шууд л биднийг баян тансаг, их мөнгөтэй болгож чадахгүй ч магадгүй мөнгөтэй, баян болох боломжийг ойлгуулдаг, харуулдаг байж болох юм. Бүр муу ном байлаа гээд ядаж л иймэрхүү төрлийн ном дэмий юм байна гэдгийг ойлгох боломжтой. Ихэнх мөнгө, санхүүгийн талаарх номнууд арга, зарчим, заавар, зөвлөгөөг санал болгодог боловч түүнийг дагаж мөрдөх нь тийм ч урт настай байж чаддаггүй.

Тэгвэл яагаад?

Хүн өөрийн мөнгө, санхүүтэй холбоотой бий болдог зан төлөвөө судалж чадвал сая өөрийн хүссэн аргаараа санхүүгээ удирдаж, мөнгөө олж чадна. Үүнийг орчин үед зан төлөвийн эдийн засгаар тайлбарладаг.

ХҮН МАШ ОЛОН МЭДЭЭЛЭЛ ДУНД ТӨӨРДӨГ УЧРААС БУРУУ ШИЙДВЭР ГАРГАДАГ

2002 онд сэтгэл судлаач Даниел Канеманд сэтгэл зүйн шинжлэх ухааныг эдийн засгийн шинжлэх ухаантай нэгтгэсэн бүтээл гаргаснаараа Нобелийн шагналыг хүртсэн юм (2017 онд Ричард Х.Тайлор мөн хүртсэн). Тэрбээр хүмүүс мөнгө, санхүүтэй холбоотой ямар нэг шийдвэр гаргахдаа тухайн асуудалд хамааралгүй мэдээлэл ашигладаг болохыг тогтоожээ. Өөрөөр хэлбэл логикоор бус сэтгэл хөдлөл дээрээ үндэслэн иррациональ шийдвэр гаргах нь түгээмэл байдаг байна. Тэгэхээр хэчнээн арга аргачлал, зарчим сураад бид энэ сул талаа мэдэхгүй бол бидний шийдвэр алдаатай гардаг гэсэн үг.

ФАКТУУД:

1. Хүмүүс ихэвчлэн хямд зүйлс дээр мөнгөө хэмнэхийг оролддог хэрнээ том зүйл худалдан авах үедээ хэмнэх тухай огтхон ч боддоггүй байна.
2. Туршилтаар дэлгүүрт 3 өөр төрлийн 1 барааг зэрэгцүүлж тавьсан бөгөөд бараанууд зөвхөн үнийн хувьд ялгаатай. Туршилтад орсон хүмүүс ихэвчлэн дундаж үнэтэйг нь сонгосон байна. Яг үнэндээ хамгийн хямд үнэтэй нь дундаж үнэтэйгээс илүү чанартай бараа байсан байна.
3. Америкт 50 мянган ам.долларын тэтгэлгээс оюутнууд татгалздаг ажээ. Энэ нь тухайн тэтгэлгийн бичиг баримт бүрдүүлэлттэй холбоотой байсан байна. Монголд оюутны хөгжлийн зээл гарч ирсэн байхад манай эцэг, эхчүүд банк руу очоод цалингийн зээлээ сунгах тухай бодсоор л байна. Гэтэл энэ зээл бол тэдгээр хүмүүсийг 4 жил санхүүгийн дарамтаас чөлөөлөх боломж төдийгүй хүүгүй зээл юм.
4. Зарагдаж буй махны 25 хувь нь өөхтэй гэж бичсэн шошгоноос илүүтэй цул мах нь 75 хувь гэж бичсэн нь илүү борлуулагдсан байна.
5. Хүмүүс өнөөдрийн орлогоо биш ирээдүйн орлогоо хадгалах чадвар өндөр байдаг.

Өнөөдөр бид маш олон хэрэгтэй, хэрэггүй мэдээлэл дунд амьдарч байна. Тиймээс бидний мөнгө, санхүүгийн чухал шийдвэр гаргалтад тэр хэмжээгээр хэрэггүй олон зүйл нөлөөлөх боломжтой. 

МӨНГӨ ДУУДАХ НЭГ АРГА БОЛ САНХҮҮГИЙН БОЛОВСРОЛТОЙ БАЙХ

Дээрх жишээн дээр дурьдсанчлан мөнгөтэй холбоотой сэтгэл зүйгээ ойлгоогүй хүнд ямар ч арга, зарчим ярих нь утгагүй харагдаж байна.

• Хамгийн энгийнээр бид орлого, хэрэглээ, зээл, хадгаламж, хүү гэх мэт санхүүгийн суурь ойлголтоо мэдэх хэрэгтэй. Зээлийг бид амьдралаа дээшлүүлэх гэж авдаг уу? эсвэл цалингаас цалин, зээлээс зээл хооронд амьдрах гэж үү? Төлөвлөсөн зүйлсээ авах нь үр ашигтай хэрэглээ юу? гэх мэт энгийн санхүүгийн боловсролтой болох хэрэгтэй.

• Харин дараа нь мөнгөтэй холбоотой гардаг зан төлөвөө ойлгодог болох хэрэгтэй. Би яагаад их үрээд байна вэ? Миний мөнгө яагаад тогтохгүй байна вэ? гэхийн оронд энэ бол хүн бүрт тулгардаг хүний зан төлөвтэй холбоотой асуудал гэдгийг хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй. Харин хүлээн зөвшөөрсний дараа тэр дутагдлуудыг давуу тал болгон ашиглах боломжтой. Үүнтэй холбоотой дараах жишээ дурьдаж болох юм.

Жишээ:

1. Таны гэрт хамгийн ойр байрладаг дэлгүүрүүд хэрхэн ажилладаг вэ? Таны өдөр тутам авдаг талх, сүү, ногоо гэх мэт өргөн хэрэглээний бараан дээр үнээ бага нэмдэг. Харин 7 хоног, сар, улиралд дуусаад эргээд авдаг бараануудын үнэ дээр ихийг нэмдэг. Өдөр бүхэн нэг үнээр авдаг гэсэн таны сэтгэхүй өөр бараа авахад ч шууд нөлөөлдөг гэсэн үг. Тиймээс энэ сул талаа бид мэдсэн учраас 7 хоног, сар, улиралд авдаг бараануудаа аль болох захаас цуглуулах нь ашигтай харагдаж байна.
    
2. “Маргааш бүх зүйлийг хийнэ” гэдэг бидний сэтгэхгүй. Монголын маргааш дуусдаггүй гэдэг ч энэ нь үнэндээ хүн бүрт байдаг асуудал юм. Үнэндээ хүмүүс өнөөдөр шоколад иддэг, архи тамхи хэрэглэдэг. Харин хүмүүс маргааш эсвэл хэдэн долоон хоногийн дараа ч юм уу эрүүл хооллож, тамхинаас гарахыг хүсдэг. Гэхдээ өнөөдөр лав биш. Яг үүнтэй ижил хүмүүст өнөөдөр мөнгөө хадгалах нь маш хэцүү байдаг. Харин эсрэгээрээ маргааш хадгалах нь тэдэнд илүү амар болдог гэсэн үг. Тиймээс хэрвээ та мөнгөө хадгалах гэж байгаа бол ирээдүйн орлогоосоо хадгалах нь илүү үр ашигтай юм. Хүмүүс тухайн сард буух цалингаасаа хадгаламж руугаа шууд татуулах замаар үр ашигтай хуримтлуулдаг байна. 

МӨНГӨ ДУУДАХ НЭГ АРГА БОЛ САНХҮҮГИЙН ЗУРШИЛ

Бидний хийдэг зүйлс ихэнхдээ зуршил болсон байдаг. Мөнгө, санхүүтэй холбоотой асуудал дээр ч тэр. Бид санхүүгийн асуудалд ордог. Харин түүнээсээ янз бүрийн аргаар гардаг. Зарим нэг нь лам дээр очиж, зарим нь мөнгө зээлж, өөр нэг нь илүү цагаар ажиллах ч юм уу боломжоороо шийддэг. Бидэнд ажиглагддаггүй боловч асуудал үүсэхэд бидний гаргаж буй хариу үйлдэл бүр зуршил болсон байдаг. Хэрвээ та хүсвэл “The Power of Habit” хэмээх номыг уншаад үзээрэй.

• Мөнгө, санхүүгийн асуудал дээрх өөрийн гаргадаг зуршлаа ажиглах. Та цалин буусны дараа шууд их хэмжээний худалдан авалт хийдэг үү? сар бүр кофенд хэдэн төгрөг зарцуулж байна вэ? гэх мэт зуршил болсон асуудлуудаа олох хэрэгтэй.

• Хэрвээ санхүүгийн хувьд тогтсон муу зуршил байгаа бол түүнийгээ өөр зуршилаар солих хэрэгтэй.  

Эцэст нь нийгэм хөгжихийн хэрээр хүмүүсийн хэрэгцээ, шаардлага улам л төвөгтэй болж ирж байна. Энэ үед хэрэглэгч бид юмсыг судалж, ойлгосны үндсэн дээр хэрэглэдэг байх шаардлага тулгарч байгаа юм. Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгчид биднээс илүү биднийг мэдэж байгаа. Тэд бидэнд юуг, хэрхэн, яаж зарах тухай бүгдийг нь судалчихсан. Тиймээс иймэрхүү худалдан авалтын урхинд автахгүй байхын тулд хэрэглэгч бид дараагийн түвшиндээ гарах цаг нь ирсэн.