ТАНИЛЦ: Гадаад ажилтан, ажиллах хүчтэй холбоотой хоёр хуулийн төслийн талаар

Гэрэл зургийг mpa.mn

Өнгөрөгч долоо хоногт УИХ-ын гишүүд болон Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн хоёр хуулийн төсөл олны анхаарал татаад буй.

П.Сайнзориг нарын таван гишүүн Монгол Улсад хөдөлмөр эрхлэх гадаад ажилтны тоо, хувь хэмжээ тогтоохгүй байх, гадаад ажилтны ажлын байрны төлбөрөөс чөлөөлөх тухай хуулийн төслийг өргөн мэдүүлсэн бол Гэр бүл, хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд Л.Энх-Амгалан Ажиллах хүчний шилжилт хөдөлгөөний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг өргөн мэдүүлээд буй. 

Дээрх хоёр хуулийн төслөөс гол заалтуудыг харьцуулан танилцуулъя. 

Хууль санаачлагчид дээрх хуулийн төслийг боловсруулах болсон хэрэгцээ шаардлагын талаар ийнхүү танилцуулжээ. 

Монгол Улсад хөдөлмөр эрхлэх гадаад ажилтны тоо, хувь хэмжээ тогтоохгүй байх, гадаад ажилтны ажлын байрны төлбөрөөс чөлөөлөх тухай хуулийн төслийн талаар: 

1. Ажиллах хүчний хомсдол 2030 он хүртэл үргэлжлэх тооцоолол байгааг харгалзан үе шаттай бодлогын арга хэмжээ авах буюу ирэх 2-3 жилд ажлын байрны төлбөрөөс чөлөөлж, тус хугацаанд гадаад ажилтны тоо, хувь хэмжээ тогтоохгүй байх, ингэснээр хувийн хэвшлийг дэмжиж ажиллах хүчний хомсдолоос гарахад чиглэх бодлогын зохицуулалт шаардлагатай болсон. Хуулиар тогтоосон ажлын байрны төлбөрийн хэмжээ нь өндөр байгаа нь ажил олгогч шаардлагатай ажлын байрандаа дотоодоос ажилтан авах боломжгүй ч гадаад ажилтан авч чадахгүйд хүрч, улмаар ажиллах хүчний хомсдолд орсон  шалтгаан байж болох талаар хуулийн төслийн хэрэгцээ, шаардлагыг урьдчилан тандан судалсан судалгааны тайланд дурдсан;

2. Ажил олгогчид ажлын байрны төлбөрөөс гадна маш олон зардал гаргадаг. Ажил олгогчийн шаардлагад нийцэх дотоодын ажилтан байдаггүй тул гадаадаас ажилтан авахад хүрдэг. Ажил олгогчдын үүрэх зардлаас дурдвал, банк, банк бус санхүүгийн байгууллагаас авсан зээлийн үндсэн төлбөр, түүний хүү төлөх, орлогын албан татвар, холбогдох хуульд заасан татвар, хураамж, ажил олгогчийн зүгээс төлөх нийгмийн даатгалын шимтгэл, мөн үйл ажиллагаа, цалин хөлсний зардал гэх мэт. Түүнчлэн ажил олгогч гадаад ажилтан ажиллуулах бүрд бүртгэлтэй ажилгүй иргэнийг дагалдуулж сургах, гадаад ажилтныг хуульд заасан сургалтад хамруулах, эрүүл мэндийн үзлэг, шинжилгээнд хамруулах, ажлын байрны төлбөр төлөх зэрэг зардал бий болгох Ажиллах хүчний шилжилт хөдөлгөөний тухай хуульд заасан олон үүргүүдийг биелүүлэх болдог. Үүнээс гадна, ажил олгогчийн урилгаар ирсэн гадаадын иргэдийн визтэй холбоотой төлбөр, хураамжийг ажил олгогч өөрөө төлнө. Гэтэл ажиллах хүчний хомсдолд орсон нийт 48,900 аж ахуй нэгжүүдийн дийлэнх нь буюу 45,700 нь хувийн хэвшлийн аж ахуй нэгж байгаагаас 85.8 хувь болох 39,200 нь 30 хүртэлх ажилтантай жижиг болон бичил аж ахуйн нэгж, мөн үүнээс 66.2 хувь буюу 25,950 нь 9 хүртэлх ажилтантай бичил аж ахуй нэгжид хамаарах ажиллах хүчний хомсдол байгааг анхаарах шаардлага бий болсон байна;

3. Түүнчлэн энэхүү зохицуулалт нь Монгол Улсын Их Хурлын 2021 оны 106 дугаар тогтоолын 1 дүгээр хавсралтаар батлагдсан Шинэ сэргэлтийн бодлогын 2-т зааснаар эрчим хүчний сэргэлтийн бодлогын хүрээнд эрчим хүчний салбарыг эдийн засгийн бие даасан тогтолцоонд үе шаттайгаар шилжүүлж, үнэ тарифыг чөлөөлөх бодлогыг хэрэгжүүлэхээр байгаа цаг мөчид ажиллах хүчний хомсдол мөн дээрээс нь бизнес эрхлэгчдэд эрчим хүчний үнэ тарифыг чөлөөлөхтэй холбоотой нэмэлт зардлууд бий болгох тул тодорхой богино хугацаанд гадаад ажилтны ажлын байрны төлбөрийг чөлөөлөх нь цаг үеэ олсон шийдэл байхаар юм гэжээ. 

Ажиллах хүчний шилжилт хөдөлгөөний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн талаар: 

Монгол Улсын хөдөлмөрийн зах зээлийн дунд хугацааны эрэлт, нийлүүлэлтийн таамаглалын судалгаагаар Монгол Улс 2028 он хүртэл хүн амын насны бүтцээс хамааран ажиллах хүчний хомсдолтой байх үр дүн гарсан.

Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сургалт, үнэлгээ, судалгааны институтийн “Хөдөлмөрийн зах зээлийн богино хугацааны эрэлтийн барометрийн судалгаа”-гаар 2023 онд аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын 26.3 хувь нь ажиллах хүчний хомсдолд орж, шаардлагатай ажилтанг авч ажиллуулж чадаагүй нь судлагдсан. Тус институтээс 2015-2023 оны хугацаанд жил бүр хийж гүйцэтгэсэн “Барометрийн судалгаа”-ны үр дүнг нэгтгэн дүн шинжилгээ хийж хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийн дунд, урт хугацааны чиг хандлагыг таамаглан тооцсон. 

Мөн түүнчлэн Монгол Улсын Засгийн газраас хэрэгжүүлж байгаа Шинэ сэргэлтийн бодлого, улс орны хэмжээнд хэрэгжих томоохон төсөл, хөтөлбөрүүдийн хүрээнд 2025 он хүртэл нийт 285.0 мянган ажлын байр бий болох урьдчилсан тооцоолол гарснаас 140 гаруй мянга нь бүтээн байгуулалтын үед буюу ойрын хугацаанд бий болохоор байна.

Монгол Улсад хөдөлмөр эрхлэх зөвшөөрлийн дагуу 2017 онд 11.1 мянга, 2018 онд 10.2 мянга, 2019 онд 10.3 мянган гадаад ажилтан хөдөлмөр эрхэлж байсан бол ковидын нөхцөл байдлаас шалтгаалан энэ тоо 2020-2021 онуудад буурч, 2020 онд 3.8 мянга, 2021 онд 5.3 мянга байсан бол эдийн засаг сэргэж, аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын үйл ажиллагаа өргөжсөнөөр 2022 онд 10.8 мянга, 2023 онд 19.6 мянган гадаад ажилтан тус тус хөдөлмөр эрхэлсэн байна. Харин 2024 оны эхний есөн сарын  байдлаар гадаадын 106  улсын 17,831 иргэн ажил, хөдөлмөр эрхэлж байна. Энэ нь өмнөх оны мөн үеэс 5,608 хүнээр буюу 45.8 хувиар нэмэгдсэн байна.

Дээрх нөхцөл байдлыг үндэслэн Ажиллах хүчний шилжилт хөдөлгөөний тухай хуульд дараах агуулгатай нэмэлт, өөрчлөлтийг тусгахаар хуулийн төслийг боловсруулсан болно: Үүнд:

1. Ашигт малтмал, газрын тосны салбараас бусад салбарт ажиллах гадаад ажилтныг ажлын байрны төлбөрөөс хөнгөлөх, чөлөөлөх асуудлыг эдийн засаг, бүтээн байгуулалтын бодлого, чиглэлийг харгалзан Засгийн газар тогтоох;

2. Гадаад ажилтны тоо, хувь хэмжээг тогтоох асуудал нь цаг хугацааны хувьд төсөв батлагдсаны дараа буюу ирэх оны төсвийн хөрөнгө оруулалт тодорхой болсны дараа шийдвэрлэх нь илүү зохимжтой байгаа тул уг тоо, хувь хэмжээг жил бүрийн арванхоёрдугаар сарын 1-ний өдрийн дотор батлах;

3. Аж ахуйн нэгж, байгууллагууд гадаад улсаас ажилтан авч ажиллуулах урьдчилсан зөвшөөрлийн хүсэлт гаргахад тухайн ажлын байрыг нийтэд ажлын 14 өдөр зарласан байх зохицуулалт нь хүндрэлтэй байгаа тул дээрх хугацааг хүчингүй болгох;

4. Хуулийн этгээдээс бичгээр шаарддаг нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөлтийн тодорхойлолт болон нийгмийн даатгалын шимтгэлийн өргүй тухай тодорхойлолтыг мэдээлэл хариуцагч төрийн байгууллага хооронд цахимаар солилцох боломжийг бүрдүүлэх зорилгоор цаасан лавлагааг “цахим лавлагаа” болгон өөрчлөх;

5. Ажиллах хүчний шилжилт хөдөлгөөний тухай хуульд “Цахим системээр зөвшөөрлийн үйлчилгээ үзүүлэх, цахим системийг ашиглах журмыг хөдөлмөрийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална.” гэснийг хүчингүй болгох хууль зүйн үндэслэлийг бүрдүүлэхээр тус тус тусгасан. 

Хуулийн төсөл батлагдсанаар гадаад ажилтан авч ажиллуулах ашигт малтмал, газрын тосны салбараас бусад салбарт үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгж  байгууллага, хөрөнгө оруулагчид хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих санд төлөх ажлын байрны төлбөрөөс хөнгөлүүлж, чөлөөлөгдөж, зардал хэмнэгдэх, ажиллах хүчний хомсдолоос богино хугацаанд гарах, бизнес эрхлэлт, эдийн засгийн үр ашгийг нэмэгдүүлэх, стратегийн ач холбогдол бүхий дэд бүтэц, үйлдвэрлэлийн бүтээн байгуулалтыг эрчимжүүлж, хөгжлийн төслийг хэрэгжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой юм гэжээ.