Төсвийн мөнгө "уйлж" байна, Сангийн сайд аа

Гэрэл зургийг MPA.mn

Төсвийн мөнгө "уйлж" байна.

Хөдөлмөр эрхэлж буй бидний төлсөн татварыг яаж салхинд хийсгэж, гарын салаагаараа урсгаж байгааг Шилэн данснаас хараад бухимдахгүй байх арга алга. Тэр тусмаа "Төсөв боловсруулах үед боломжгүй, манайх үнэхээр мөнгө байхгүй гэж хэлдэг" гэсэн Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатарын үгийг сонсоод бүр ч гутрав.

Энэ бүхний шалтгаан нь төсөвт хяналт үгүй байгаа явдал.

Засгийн газраас сүүлийн жилүүдэд боловсруулж байгаа төсөл нь ажлын байрыг нэмэгдүүлж, үйлдвэрлэл, аж үйлдвэрийн салбараа хөгжүүлж, нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүний зах зээлийг тэлж, ДНБ, бүтээмжийг өсгөх замаар Монгол Улсыг хөгжилд хөтлөх гэхээсээ илүүтэй улсын өрийг зузаатгаж, УИХ-ын гишүүдийн тойрог "услах" хэрэгсэл болж хувирсныг ийнхүү эдийн засагчид шүүмжилсээр, өнгөрсөн зарцуулалт болон өдгөө хэлэлцэгдэж буй төсвийн төсөл дэх тоонууд ч нотолж байна.

Яг одоо УИХ-аар хэлэлцэж байгаа 2021 оны төсвийн төсөл ирэх жилд мөн л татвар төлөгч та бидний мөнгөөр үр ашиг муутай төслүүдэд хөрөнгө оруулахаар зэхэж байгааг дуулгая.

Гэхдээ Монгол Улсын хүн амын дийлэнх нь ажиллаж амьдарч, хамгийн өндөр бүтээмж үйлдвэрлэж байгаа Улаанбаатар хотын иргэн танд зориулж Хэнтий аймгийн нэг хүн амд ногдох хөрөнгө оруулалтаас гурав дахин бага мөнгө зарцуулах гэж байна.

График. Төсвийн хөрөнгө оруулалт аймгаар болон тухайн аймгийн нэг хүн амд ногдох дүнгээр

Энэхүү тооцооллыг гаргахдаа бид тухайн аймагт ногдож буй төсвийн хөрөнгө оруулалтын нийт дүнг 2019 оны хүн амын тоотой нь харьцуулсан болно. (Эх сурвалж: СЯ, ҮСХ)

У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар нийт 198 тэрбум төгрөгийн өртөг бүхий 11 музейн барилгын ажлыг эхлүүлж байгаагаас 2021 онд 44.5 тэрбум төгрөгөөр санхүүжүүлэх нь. Харин хамгийн олон ажлын байр бий болгож, татвараа үнэнчээр төлдөг ЖДҮ эрхлэгчдийг дэмжих санд нэг ч төгрөг төсөвлөөгүй гэдгийг тодотгоё. Аж үйлдвэрийн салбарт оруулах хөрөнгө оруулалт төсвийн хөрөнгө оруулалтын 5%-д нь ч хүрэхгүй. Ердөө долоон ажил жагсаасны тав нь хөдөө орон нутагт байгаа юм.

График 2. 2021 оны төсвийн хөрөнгө оруулалтын зарцуулалтыг салбараар нь ангилж харвал (Эх сурвалж: Сангийн яам) тэрбум төгрөг

Хөдөө орон нутагт хөрөнгө оруулалт их байна гэдгийг шүүмжлэх гэсэнгүй. Бидний халааснаас гарч байгаа татварын мөнгө эргээд эдийн засагт эергээр нөлөөлж, иргэд бидний өрхийн орлого, амьжиргаа, амьдралын чанарыг ахиулах ажлуудад чиглээсэй гэж хүссэнийх. Олон улсын байгууллагууд ч ийм дутагдал байгааг шүүмжилж, тоо судалгаагаар баталгаажуулан танилцуулсаар байдаг ч түүнийг нь авч хэлэлцдэггүй бололтой.

Монгол Улсын Засгийн газар ДНБ-ий 31.2 хувьтай тэнцэх хэмжээний хөрөнгө оруулалтыг хийж байгаагаараа БНХАУ-ын дараа бичигдсэн 2017 оны Дэлхийн банкны статистик бий. Хөрөнгийн зардал 2020 онд өмнөх оныхоосоо 13.4% өссөн. Харамсалтай нь, энэ их хэмжээний хөрөнгө оруулалтын үр ашиг маш хангалтгүй буюу 123 орны дараа орж буйг дараах график харуулж байна.

График 3. Хувийн болон улсын нийт хөрөнгө оруулалтын ДНБ-нд эзлэх хувь. 2017 он

Өр ихээхэн нэмэгдэхэд нөлөөлсөн улсын хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрийн таван жилийн хэрэгжилтийг нарийвчлан авч үзсэний үндсэн дээр Дэлхийн банк Монгол Улсын Засгийн газрын хөрөнгө оруулалт үр дүнгүй байгаагийн шалтгаануудыг дараах байдлаар эрэмбэлсэн.

Бодлогын оновчгүй байдал (богино хугацаанд хөрөнгө оруулалтыг их хэмжээгээр хурдтай өсгөсөн. Ингэхдээ улс төрийн дэмжлэг өндөртэй байсан)
Шийдвэр гаргалт нэгдмэл бус, уялдаа муутай
Төслийн сонгон шалгаруулалт хийх нарийн удирдамж, зохицуулалт сул (Төслийн шалгаруулалт сул, хэрэгжилтийн хугацаа хоцордог, зардал их нэмэгддэг, засвар арчилгаа сул, дууссан хөрөнгө оруулалтын чанар хурдан мууддаг)

Богино болон, дунд хугацааны дээрх арга хэмжээг зайлшгүй авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай бөгөөд төслийн сонгох, эрэмбэлэх тодорхой шалгууруудтай байх, хөрөнгийн зохистой ашиглалт, их засвар, арчилгаанд анхаарал тавих хэрэгтэйг зөвлөсөн.

Саяхан танилцуулсан “Уул уурхай ба оюун ухаан” тайлангаараа хүртэл Монгол Улс уур уурхайн салбараас орж ирсэн орлогыг эдийн засгийн үр ашгаас илүүтэй улс төрийн сонирхлоор зарцуулж байгааг Дэлхийн банк нотолсон. Уул уурхайн орлогын

56%-ийг улсын хөрөнгө оруулалт
28%-ийг нийгмийн шилжүүлэг
16%-ийг цалин, тэтгэвэрт зарцуулжээ.

Монгол Улсын эдийн засаг уул уурхайгаас хамааралтай хэвээр байгаа. 2018, 2019 он бол уул уурхайн экспорт түүхэн дээд хэмжээндээ хүрсэн он жил байв. Гэвч энэ хугацаанд төсвийн зардал, алдагдал дагаад өссөн байдаг.

2018 төсвийн зарлага 7.1 их наяд төгрөг байв. Тухайн үед хөрөнгийн зардал 2.3 ДАХИН өсөж, төсвийн зарлагын 94.3%-ийг УРСГАЛ ЗАРДАЛ эзэлсэн. Харин 2019 онд төсвийн зарлага 11.4 их наяд болж 60% өссөн. Урсгал зардал дагаад өссөн.

Энэ нь үйлдвэрлэл, хүндээ бус барилга байшинд хөрөнгө оруулсны үр дүн билээ.

График 4. Улсын нэгдсэн төсвийн орлого, зарлага, алдагдал

Зөвхөн 2020 оны төсвийн төслийг хэлэлцэх үеэр Төсвийн хяналтын хороо зардлыг ₮1.26 их наядаар бууруулах боломж байгааг хэлсэн ч авч хэлэлцээгүй. Үүн дээр COVID-19 нэрмээс болж угаас алдагдалтай баталсан төсвийг 4.7 их наядын алдагдал хүлээх хэмжээнд хүргэв. Харин ирэх дөрвөн жилд манай улсын төсвийн алдагдал 10 их наяд төгрөгт хүрэх гэж буйг Засгийн газар хуулийн төсөлд тусган УИХ-д өргөн барьсан. Ийнхүү та бидний төлөх өрийг 10 их наяд төгрөгөөр нэмж байна.

Төсвийн хөрөнгө оруулалт үр ашиггүй, бүрэн хэрэгжихгүй байгааг Сангийн яамны өөрийнх нь бэлтгэсэн төсвийн төслийн танилцуулга ч тодорхой харуулж байна. Тус танилцуулгад Монгол Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар 2016-2020 онд нийт 5,945.4 тэрбум төгрөгийн бүтээн байгуулалтын төсөл, арга хэмжээ батлагдан хэрэгжүүлснээс 2016-2019 онд нийт 3,911.3 тэрбум төгрөгийн гүйцэтгэл гарсан, 2020 онд батлагдсан 1,654.3 тэрбум төгрөгийн төсөл, арга хэмжээний гүйцэтгэл одоогийн байдлаар 52.4 хувьтай хэрэгжиж байгааг дурджээ.

Төсвийн үр өгөөжийн талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг ЭНД дарж авах боломжтой.

Тэгвэл манай улсын төсвийн бодлогод үгүйлэгдэж байгаа нэн шаардлагатай гол ажлуудыг олон улсын байгууллагууд л санхүүжүүлэхээр байна. Тухайлбал,

Хөгжлийн банкны 14.7 сая ам.долларын зээл болон буцалтгүй тусламжаар “Улаанбаатар хотын хатуу хог хаягдлыг боловсруулах байгууламжийг шинэчлэх төсөл”

Дэлхийн банкны 20 сая ам.долларын санхүүжилтээр НДС-аар дамжуулан иргэдэд богино хугацааны тэтгэмж үзүүлж, ажилгүйдлийг бууруулах, 18-34 насны залуучууд, эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих
Азийн хөгжлийн банкны 70 сая ам.долларын санхүүжилтээр хүнс, нийгмийн халамж зайлшгүй шаардлагатай иргэдэд олгодог хүнсний талоны дэмжлэг, хүүхдийн мөнгө хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг дэмжих болон нийгмийн эмзэг бүлэгт чиглэсэн халамжийн хөтөлбөрийг дэмжих
Хилийн боомтуудын дэд бүтцийг шинэчлэх хүрээнд Азийн хөгжлийн банкны 54 сая ам.долларын зээлээр 2019-2024 онуудад хилийн үйлчилгээг сайжруулах төсөл хэрэгжинэ
Дэлхийн банкны 20 сая ам.долларын хөнгөлөлттэй зээлийн санхүүжилтээр 2016-2022 онд уул уурхайн бус салбарын жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн экспортын чадавхыг бэхжүүлэх болон экспортын зах зээлд нэвтрэх боломжийг өргөжүүлнэ гэх мэт.

"Хүндээ хөрөнгө оруулах, институтийг бэхжүүлэх болон нэн чухал дэд бүтцэд найдвартай хөрөнгө оруулах нь эдийн засгийг төрөлжүүлэх хамгийн оновчтой зам" хэмээн олон улсын байгууллагууд зөвлөсөөр байгаа. Харин дээр тоочсон бүхэн аль ч талаас нь харсан төсвийн хөрөнгө оруулалт ОНОВЧГҮЙ байгааг баталж байна.

“Ямар хүмүүсээс ямар төсөв шаардаж байгаагаа иргэд бид эргээд бодох цаг болжээ. Төсөв эрүүл байх нөхцөл угаас алга” хэмээн СЭЗИС-ийн багш, эдийн засагч Ж.Дэлгэрсайхан хэлсэн удаатай. Энэ бол мэргэжлийн хүний цөхөрсөн үг. Харин энэ хандлагыг У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар яагаад өөрчилж, төсөвтөө реформ хийж болохгүй гэж?