Нутгийн иргэдийн эсэргүүцэлтэй тулсан ЦАГААН ДЭЛ УУЛ боомт

Монгол Улс олборлосон нүүрсээ Өмнөговь аймгийн Гашуунсухайт, Шивээхүрэн хэмээх хоёр боомтоор дамжуулан экспортолдог. 

Эдгээрээс гадна тус аймгийн нутаг дэвсгэрт ачаа тээврийн байнгын ажиллагаатай авто замын Цагаан дэл уул боомт баригдахаар болоод буй. 

Энэ тухай эргэн сануулбал, Монгол, Хятадын хилийн Цагаан дэл уул боомтын бүтээн байгуулалтыг БНХАУ-ын хөрөнгө оруулалтаар хийхээр болсон бөгөөд боомтын шав тавих ёслол 2014 онд, барилгын нээлтийн үйл ажиллагаа нь 2016 онд болж байсан юм.  

Улмаар энэ оны зургаадугаар сард Цагаан дэл уул боомтын барилга байгууламж, дэд бүтцийг бүтээн байгуулах тухай гэрээнд гарын үсэг зурах ёслолын ажиллагаа болсон.

Энэ үеэр тус боомтыг хоёр улсын жишиг боомт болгохоор талууд харилцан ижил түвшинд төлөвлөж, БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ны Альшаа аймгийн 43 тэрбум төгрөгийн буцалтгүй тусламжаар бүтээн байгуулахаар болсон юм. Үүний дагуу Тавантолгой-Баруун наран чиглэлийн авто замын төгсгөлөөс Цагаан дэл уул боомт хүртэлх тусгай зориулалтын авто замын гэрээ байгуулагдаж, замын зураг төсөл хийгдэж байгаа аж.

Боомтыг ашиглалтад оруулснаар Монгол, Хятад хоёр улсын худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагаа сайжрах, нүүрсний экспорт, импортод шинэ гарц нээгдэх, бүс нутгийн аялал жуулчлал хөгжих зэрэг олон талын ач холбогдолтой болохыг холбогдох хүмүүс онцлон хэлж байсан билээ. 

Гэвч бодит байдал дээр нутгийн иргэд, малчид аймагтаа гуравдагч боомт байгуулахыг эсэргүүцэж байгаа аж.

"Нутгийн иргэд энэ боомтыг бариулахгүй, нээлгэхгүй гээд их эсэргүүцэж байгаа"

Тиймээс бид нутгийн иргэдийн байр суурь ямар байгаа талаар тодруулахаар Өмнөговь аймгийн Хүрмэн сумын Засаг дарга Б.Ганболдтой утсаар холбогдоход “Монгол талын боомтын барилга байгууламж хийгдсэн юм байхгүй. Зөвхөн уулын ус зайлуулах хоолой хийнэ гээд 300 гаруй метр газрыг ухсан. Одоогийн байдлаар дөрвөн чингэлэг, дөрвөн гэр, хоёр универсал трактор, нэг ковш, 20 гаруй хүн л байна.

Цагаан дэл уул боомтын намрын байдал /Монголын тал /

Нутгийн иргэдийн хувьд энэ хилийн боомтыг бариулахгүй, нээлгэхгүй гээд их эсэргүүцэж байгаа. Одоо байгаа хоёр боомт маань Өмнөговь аймгийн иргэдэд ямар ч үр өгөөжгүй, бизнес хийх боломж бололцоо байхгүй байхад гуравдагч боомтыг нээх гээд байдаг нь ямар учиртай вэ. Энэ хилийн боомт эхэндээ аялал жуулчлал гэж явж байгаад сүүлдээ нүүрсний ачаа тээврийн зам болчихлоо гэсэн байр суурьтай байгаа” гэсэн юм. 

Ийнхүү тус иргэд гуравдагч боомтын ажлыг эсэргүүцэж буй бас нэгэн шалтгаан нь тухайн газар нутаг дээр ургадаг нэн ховор ургамалууд, ан амьтад төдийгүй онгон тагшин байгалиа эвдүүлэхийг хүсэхгүй байгаа сэтгэлд оршжээ. 

Үүний нэгэн жишээ нь Өмнөговь аймгийн иргэн өөрийн цахим хуудсандаа "Өлзий-Цагаан дэлийн боомт нүүрс тээврийн зам Хүрмэн сумын газар нутаг Загийн хоолой, Хаяагийн элс, Үлэг гүрвэлийн баялаг олдвор бүхий Улаан хүрээ уул, Таван сухайтын хоолой, Буурын хяр, Өлзийт уул, Эрдэнэ булаг, Ухаа заг, Зээргэнэтэйн тал гээд байгалийн үзэсгэлэнт тогтоц бүхий газар нутгаар дайран өнгөрч байгаад харамсалтай байна. 

Дэлхийд ховор, цөлийн 33 зүйл хөхтөн амьтны өлгий нутаг билээ. Өлзий-Цагаан дэлийн боомт, түүнийг тоссон хятад эзэдтэй 10 гаруй уурхайнууд говийн маань эмзэг зөөлөн хөрс, нэн ховор ургамал, газар нутаг, хүн, амьтан амьдрах нөхцөлийг ахиж хэзээ ч сэргэхгүйгээр устгах аюул тулгарч буйг та бүхэн олж харахгүй байгаад, ямар нэгэн мэдээллээр иргэдээ хангахгүй, байр сууриа илэрхийлэхгүй байгаад гайхаж байна" хэмээн сэтгэгдлээ үлдээж, АИТХ-ын төлөөлөгчдөдөө цахим шаардлага хүртэл хүргүүлээд амжжээ.

"Цагаан дэл уул хилийн боомтыг хэзээ байгуулахыг Монгол Улсын Засгийн газар бодлогын хэмжээнд авч үзэх ёстой​"

Мөн Өмнөговь аймгийн гуравдагч боомтын талаар тухайн тойргоос сонгогдсон УИХ-ын гишүүн Н.Амарзаяагаас тодрууллаа.

- Та Цагаан дэл уул боомттой холбоотой асуудлаар ямар мэдээлэлтэй байгаа вэ?

- Үүнтэй холбоотой мэдээллийг авч байгаа. Цагаан дэл уул боомтын асуудал 2006 оноос яригдаж эхэлсэн түүхтэй. Гэхдээ хоёр улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр нь аль 6-7 жилийн өмнө зурагдсан гэдэг.

Цагаан дэл уул хилийн боомтыг хэзээ байгуулах асуудлаар Монгол Улсын Засгийн газар бодлогын хэмжээнд авч үзэх ёстой. Учир нь Өмнөговь аймагт одоо байгаа нүүрсний экспортын чиг баримжаатай Гашуунсухайт, Шивээхүрэн хилийн боомт нутгийн иргэдэд аль хэр өгөөжтэй байхыг өнгөрсөн 30 орчим жил тайван хүлээлээ. 

Гашуунсухайт, Шивээхүрэн хилийн боомтоор Монгол Улсын нийт нүүрсний экспортын 96 хувь нь гарч байна. Нүүрс хилээр гарч, манай улсын татварын орлого, төсвийн зонхилох хувийг бүрдүүлж, эдийн засагт үнэтэй хувь нэмэр оруулж байгаа. Гэвч энэ хоёр хилийн боомтын цахилгаан, ус, амьдрах орчин болон ажилчдын нийгмийн асуудал зэрэгт анхаарч ажилласан зүйл алга. Харин ч төрийн бодлого нь тогтвортой бус, нэг сайд гараад нэг юм ярьдаг байдлаас болж нутгийн иргэд, тэр дундаа тэнд ажиллаж байгаа том тэрэгний жолооч, аж ахуйн нэгж, байгууллагынханд хүндрэлтэй байдал үүссээр байна. Ийм байдал олон жил давтагдаж байгаа. 

- Тэгвэл цаашид юун дээр анхаарч ажиллах хэрэгтэй гэж та бодож байна вэ. Нутгийн иргэдийн саналын талаар ямар байр суурьтай байгаа вэ?

- Хамгийн түрүүнд хилийн боомтын тохижилт, иргэн төвтэй хөгжлийн бодлого, тэнд ажиллаж амьдарч байгаа иргэдийн амьдрах, ажиллах орчныг нь бүрдүүлэх ёстой. Цаашлаад сургууль цэцэрлэгээр хангаж, нийгмийн асуудлыг нь шийдэж, нутгийн иргэдийг ажлын байраар хангаж байж хилийн боомтуудын үйл ажиллагааг иргэд дэмжинэ.

Гэтэл өнөөдөр бодит байдал ийм байгаа болохоор гуравдагч хилийн боомтын асуудлыг хүртэл үгүйсгэж байгаа юм. Би үүнтэй санал нэг байгаа.

Одоо байгаа хоёр боомтын үйл ажиллагааг орон нутгийн хөгжлийг дэмжихэд чиглүүлэх, байгаль орчинд ээлтэй буюу сөрөг нөлөөллийг бууруулах шаардлагатай. Ядаж наад захын цахилгааны эх үүсвэр нь найдвартай, цаашлаад уурхай түшиглэсэн цахилгаан станцаа яаралтай байгуулах, Нарийнсухайтын бүлэг ордоос Гурвантэс сум хүртэлх 23 км хатуу хучилттай авто зам, Баяндалай сумаас Шивээхүрэн хилийн боомт хүртэлх авто замаа барих, зөвхөн нүүрс зөөх биш худалдаа, аялал жуулчлалын чиглэлээр хөгжүүлэх гээд тулгамдсан олон асуудал байна.  

- Тус боомттой холбоотой асуудлыг Сангийн яам дангаараа хариуцдаг уу?

- Тийм ээ, боомтын асуудлыг Сангийн яам хариуцдаг. Гэтэл Сангийн яам боомтын хөгжил рүү төсвийн хөрөнгө оруулалтыг чиглүүлэхгүй байна. Үүнийг би сэтгэл алга гэж дүгнэдэг. Төсөв хэлэлцэх болгонд сануулдаг, хэлдэг. Үнэхээр ийм байдлаар явах юм бол гуравдагч боомтыг нээлгэхгүй. Би үүнтэй холбоотой болон өөр зарим асуудлаар Засгийн газар руу албан бичиг өгсөн. Одоо хариуг нь харах үлдээд байна. Өмнө нь ч өгч байсан, тодорхой тоймтой хариултаа аваагүй л байна. Үнэндээ бодлого алга.

Үнэхээр хоёр улсын хилийн боомтын гэрээ хэлэлцээр байдаг бол хойшлуулаад, энэ хоёр хилийн боомтын асуудалд Монгол төрийн бодлогыг оновчтой, тодорхой болгох хэрэгтэй. Хилийн шинэ боомтыг нээх эсэх асуудлаар нутгийн иргэдийн санал бодлыг сонсож байж шийдвэрээ гаргах хэрэгтэй.

Одоо Цагаан дэл уул боомт дээр баригдаж байгаа барилгын ажлыг нутгийн иргэд байтугай би ч мэдэхгүй байна. Гэтэл тойрогтоо очоод ажиллахад "Хилийн боомтын барилгаа барих гээд Улаанбаатар хотоос 10 орчим машин яваад, зам гэж тамтаг боллоо, газар нутаг сүйдлээ" гэж иргэд халаглан ярих болсон. Иймд Засгийн газар анхааралдаа авч, яаралтай арга хэмжээ авах хэрэгтэй.

"Энэ жилийн хувьд газраа чөлөөлөх ажлууд явж байгаа"

"Эрдэнэс Монгол" компанийн Дэд бүтэц, ложистикийн газрын захирал Г. Нямбаяраас боомтын тухай тодруулахад “БНХАУ-ын буцалтгүй тусламжаар боомтын өргөтгөлийн ажил эхэлж байгаа. Энэ ажил хэрэгжсэнээр гадагшаа гарах болон орох гарцууд нэмэгдэнэ. Ингэснээр нүүрс тээвэрлэлт илүү хурдацтай явахаас гадна гааль дээр ажилладаг байгууллагуудын ажиллах орчныг илүү сайн бүрдүүлж байгаа хэрэг. Барилгын ажил хийх компаниуд нь шалгарсан гэж ойлгосон. Энэ жилийн хувьд газраа чөлөөлөх ажлууд хийгдэж байгаа. Хавраас барилгын ажлаа эхлээд явах төлөвлөгөөтэй болов уу” гэлээ. 

Цагаан дэл уул боомтын одоогийн байдал /Хятадын тал/