Г.Мөнх-Эрдэнэ: Америк, Хятадын худалдааны дайн МОНГОЛД бодит эрсдлийг бий болголоо

https://www.dnaindia.com/world/report-china-us-avert-trade-war-beijing-agrees-to-import-more-from-america-2617134

Дэлхийн зах зээлийн 30 хувийг бүрдүүлдэг хоёр их гүрний хооронд өрнөж буй худалдааны дайн хөрөнгийн зах зээлийг улаанаар нь эргүүлж байна.

Өнгөрсөн Баасан АНУ Хятадын 200 тэрбум ам.долларын бараа бүтээгдэхүүний импортын татварын 10%-ийг 25% болгон өсгөх шийдвэр гаргасны хариуд БНХАУ Даваа гарагт АНУ-ын 60 тэрбум ам.долларын бүтээгдэхүүний импортын татварыг зургаадугаар сарын 1-нээс нэмэх шийдвэрээ зарласнаар Америкийн хөрөнгийн зах зээл 3.0 хувийн уналттайгаар шинэ долоо хоногийг эхлүүлсэн бол Азийн голлох индексүүд ч уруудаж эхлэв. 

Ийнхүү өнгөрсөн онд эхэлсэн хоёр орны худалдааны маргааныг эцэслэж, нааштай үр дүнд хүрнэ хэмээн таамаглаж байсан талуудын хоорондох Баасан гарагийн уулзалт бүтэлгүйтсэнээр байдал улам хурцадлаа. 

Тэгвэл энэ дайн Монгол Улсад хэрхэн нөлөөлөх вэ? Энэ талаар эдийн засагч Г.Мөнх-Эрдэнэтэй ярилцлаа.

 

-Эергээр шийдэгдэнэ гэх хүлээлттэй байсан АНУ, БНХАУ-ын худалдааны дайн улам хүнд байдалд орчихлоо. Энэ байдал хэр удаан үргэлжлэх нь тодорхойгүй. Тэгэхээр Монголын эдийн засагт хэрхэн нөлөөлөх вэ?

-АНУ-ын дараагийн сонгууль хүртэл гадаад худалдааны асуудал эергээр шийдэгдэх боломжгүй болчихлоо. Эсрэгээрээ бүр хүндрэх нөхцөл байдал үүсэж байна. Учир нь АНУ дахиад Хятадын 300 гаруй тэрбум ам.долларын бүтээгдэхүүнд тариф тогтоох боломж нээлттэй.

Өнгөрсөн 2009 оны эдийн засгийн хямрал АНУ-аас эхлэлтэй. Америкт моргейжийн зээл муудаж, банкууд дампуурснаар дэлхийн эдийн засагтаа нөлөөлж, зэс, нүүрсний үнэ унах шалтгаан болсон. Тэр нь Монголын эдийн засагт жил гаруйн дараагаас нөлөөлж мэдрэгдсэн. 

Гэтэл энэ удаагийн хоёр их гүрний маргаан эдийн засгийн хямрал биш ч нэг тал нь БНХАУ байгаа учраас Монголд магадгүй жилийн дотор маш хүчтэй сөрөг нөлөөллийг үзүүлэх эрсдэлтэй болж байна.

- Хүчтэй нөлөөлнө гэж буй эрсдлийг илүү тодруулахгүй юу?
 
- Нэгдүгээрт, зэсийн ханш. 14 хоногийн өмнө 6,300 ам.доллар байсан зэсийн ханш хэдийнэ 5% унаад 6,000 болчихлоо(тавдугаар сарын 15-нд бидний ярилцах 15 минутын хугацаанд 5,986 ам.доллар болон уруудсаар байв).

Манай экспортын орлогын 30% орчмыг бүрдүүлдэг зэсийн ханш цаашид ч унах нөхцөл бий болчихлоо. 

Хоёрдугаарт, Хятадын эдийн засаг саарах нөлөөгөөр нүүрсний үнэ унах аюул эхэлж байна. 

Монгол Улсын нийт эскпортын 70%-ийг бүрдүүлдэг энэ хоёр түүхий эдийн үнэ унаснаар манай экспортын орлого тэр хэмжээгээр татрах нь. Энэ бол эхний сөрөг нөлөө. 

Дараагийн нэг нөлөө нь дэлхийн зах зээл дээрх үнийн уналтаас шалтгаалаад зэс, нүүрсний ордуудад хөрөнгө оруулах сонирхол буурна. Зэс, нүүрс гэх мэт түүхий эдийн үнэ унаад ирэхээр манай зээлжих зэрэглэл буурах үндсэн шалтгаан болдог. Тиймээс гадны зах зээлээс бид санхүүжилт татаж, бонд гаргахад илүү өндөр хүүгээр авна гэсэн үг. 

Ийм сувгуудаар дамжиж гадаад худалдааны дайн Монгол Улсад нөлөөлөхөөр байна.  Өөрөөр хэлбэл, Америк, Хятадын худалдааны дайн МОНГОЛД бодит эрсдлийг бий болголоо.

- Гадаад худалдааны дайн АНУ-ын эдийн засагт сөргөөр нөлөөлбөл алтны ханш өсөж, манайд давуу тал авчрах уу?

- Алтны ханш өсөх боломжтой. Тэгвэл манай валютын нөөц нэмэгдэнэ. Гэхдээ нийт экспортод эзлэх алтны хэмжээ 10% ч хүрэхгүй тул үнэ өссөн ч нүүрс, зэсийн уналтын зөрүүг нөхөж чадахгүй. Түүнээс гадна манай улс сая алтны татвараа 5% болгочихсон тул алтны арилжаа далд хэлбэрт шилжих эрсдэл бүрдчихсэн. Тэгэхээр Монголбанканд алтаа тушаахгүй гадагшаа гаргаад эхэлбэл валютын нөөц тэр хэмжээгээр буурах эрсдэлтэй. Буурах ч байх гэж харж байгаа. Тиймээс алтан дээр найдлага тавиад нэмэргүй. 

"Ирэх жил эдийн засаг нэлээд хүнд байх эрсдэлтэй болчихлоо.​ Гадаад талаасаа түүхий  эдийн үнийн уналт, дотоод талаасаа сонгууль"

- Бусад түүхий эдийн ханш ч мөн нөлөөлөх байх. Тэгэхээр энэ олон сөрөг нөлөөллийн дараа Монголын эдийн засаг хүндрэхээр харагдаж байна. Тийм үү?

- Мэдээж бусад түүхий эд ч нөлөөтэй. Тухайлбал, манай газрын тосны экспорт нэлээд нэмэгдээд 400 орчим сая ам.долларт хүрчихсэн. Гэтэл дэлхийн эдийн засагт гадаад худалдааны асуудал үүсээд, эдийн засгийн өсөлт саараад ирэхээр нефтийн эрэлт буурдаг. Үүнийг дагаад манай экспортолж байгаа нефтийн үнэ болон хэмжээ буурах эрсдэлтэй. Төмрийн хүдрийн экспорт ч сөрөг нөлөөг авна. 

Түүнээс гадна ирэх жил УИХ-ын сонгууль болно. Гэтэл сонгуулийн өмнө гадаадын хөрөнгө оруулагчид янз бүрийн шинэ хөрөнгө оруулалт хийх сонирхол буурах нь тодорхой. Тэгэхээр ирэх жил эдийн засаг нэлээд хүнд байх эрсдэлтэй болчихлоо. Гадаад талаасаа түүхий  эдийн үнийн уналт, дотоод талаасаа сонгууль. 

- Энэ эрсдлүүдийг бууруулах нөөц боломж Монголд бий юу. Өөр шийдэл, гарц харагдаж байна уу?

- Бид дэлхийн зах зээл дээрх үнийн өөрчлөлтөд нөлөөлж чадахгүй.

Монгол түүхий эдийн үнийн хүлээн авагч болохоос нөлөөлдөг улс биш. Нэгэнт ийм тул дотоод орчны сөрөг нөлөөлөл, үүсэж болох эрсдлүүдийг аль болох багасгах ёстой. Өөрөөр хэлбэл, өнөөдрийн байдлаар орж ирж байгаа валютын урсгалыг зогсоохгүй байх тал дээр юу хийж чадах вэ гэдгээ анхаарах хэрэгтэй. 

Хоёрдугаарт, ханшийн уналтаас хамгаалсан хеджингийн арга хэрэгслүүдийг ашиглах боломж байна. 

Тодруулбал, зэсийн үнэ ирэх жил унана гэж үзэж байвал хеджинг хийгээд, жилийн дараа ханш яаж ч унасан өнөөдрийн өндөр үнээрээ зарах, ханш өсвөл өссөн үнээр нь зарах боломж олгодог санхүүгийн хэрэгсэл. Энэ боломжийг ашиглахын тулд мэдээж багагүй хэмжээний төлбөр төлнө. 

Хеджингийг ашиглаж сураагүй, үзээгүй, мөн хийе гэхээр зардал гарна гээд хэрэгжих магадлал бага байна. Тиймээс Монгол Улс ханшийн уналтаас өөрийгөө хамгаалах боломж бололцоо бага гэсэн үг. 

- Дэлхийн худалдааны дайнаас гадна дотоод эрсдлээ бууруулах хэрэгтэйг та хэллээ. Гэвч улс төрийн нөхцөлөөс харахад энэ эрсдэл улам нэмэгдэх янзтай. Хэрэв дэлхийн зах зээлийн ханшийн нөлөөний хажуугаар “Эрдэнэс Тавантолгой”-н IPO, “Оюу толгой” гэх мэт төслүүд гацвал ямар эрсдэл үүсэх вэ?

- Нүүрсний салбарт хөрөнгө оруулах сонирхол буурч, “Эрдэнэс Тавантолгой”-н IPO  хийгдэхгүй байлаа гээд манайд шууд сөрөг нөлөө гарахгүй. Харин “Оюу толгой” төсөл гацвал хамгийн багадаа 2.0 тэрбум ам.долларын валютын урсгал байхгүй болно. Ингэвэл ам.долларын ханш өснө. Бүр хүндэрвэл магадгүй компаниуд цомхотгол явуулах нөхцөл үүсэж боно. Тэнд ажиллаж буй 17,000 ажилтан, тэдний цаадах 80,000 хүний амьдрал яригдана. Тэгвэл энэ нь зөвхөн улс төр, эдийн засаг биш, нийгмийн асуудал болж хувирна. 

Төсөл зогсох талаар яриад ч хэрэггүй. Ажлын байр, ханш, инфляц, урт хугацаандаа банкны салбарын чанаргүй зээл гээд үргэлжилнэ. Гэхдээ энэ төслийг гацааж, зогсоох эрх байхгүй. Яагаад гэвэл 2021 онд Монгол Улсыг бондуудын төлөлт хүлээж буй.