АНУ-ын Чикаго хотод ажиллаж, амьдарч буй Г.Чингис хэмээх хөдөлмөрч залуутай томилолтоор явж байхдаа тааралдсан юм. Тэрбээр тус хотод ирээд 14 жил болж байгаа ч эх орноо гэсэн сэтгэлээ хаяж чадахгүй монгол хүүхдүүдийн оюун ухааныг хөгжүүлэх зорилго өвөртлөн олон нийтийн соёлын болон боловсролын ажлууд санаачлан хийж АНУ-ын ерөнхийлөгчийн нэрэмжит шагнал хүртсэн, төрийнхөө далбааг өндөрт мандуулж үзсэн гээд хоббигоороо олон зүйл хийж буйгаа ярьсан юм. 

Г.Чингис ачаа тээврийн машин жолооддог ч Харвардын их сургуульд сэтгэл зүйч мэргэжлээр элсэн суралцаж эхэлсэн байна.

- АНУ-д ирээд хэдэн жил болж байна, ямар ажил хөдөлмөр эрхэлж байгаа вэ?

- Энд ирээд 14 жил болж байна. АНУ-ын Чикаго хотод амьдардаг, одоогоор үндсэндээ ачаа тээврийн машины /truck/ жолоочоор ажилладаг.

Найзуудын саналаар эндхийн зах зээлд IT-ийн чиглэлээр өрсөлдөж үзье гэж бодоод Чикаго хотод төвтэй Egulen Systems компани үүсгэн байгуулаад, хамтран ажиллаж байна.

Манай компани хумсны 500 орчим салоны хэрэглээнд зориулсан программ хангамж, апплэйкшныг бүтээгдэхүүн болгон нэвтрүүлсэн. Бид Чикаго хотод болон бусад нэлээн хэдэн салбарт бүтээгдэхүүнээ гаргасан цаашид амжилттай ажиллаж, салбартаа түүчээлэх зорилготой.

- Монгол хүмүүс ажилладаг уу, хэчнээн ажлын байр бий болгосон бэ?

- КОВИД-ын улмаас бид одоогоор гэрээсээ ажиллаж байгаа. Төв оффис дээр таван хүн ажилладаг. Харин хөгжүүлэгч нар Монголд бий. Манай компани монгол хүмүүсээр хүний нөөцөө бүрдүүлсэн юм.

- Анх АНУ-д ямар зорилго өвөртөлж ирсэн бол. Эргээд харахад зөв сонголт байсан уу?

- Монголд их сургуулиа физикч мэргэжлээр төгсөөд үргэлжлүүлэн магистрын зэрэг хамгаалъя гээд ирчихсэн байсан. Энд ажиллаж, амьдраад эхнэр, хүүхэдтэй болоод нэг мэдэхэд 15 жил болсон. Эргээд харахад зөв шийдвэр гэж харж байгаа. Хувь хүний хувьд энд арай илүү бүтээмжтэй байгаа санагдсан. Монголд байсан бол компаниа байгуулаад, ажиллах боломж байх уу үгүй юу гэж бодддог.

- Физикч мэргэжил Монголд эрэлттэйд тооцогддог. Мэргэжлээрээ эх орондоо ажиллаж болоогүй юмуу?

- Цөмийн физик нарийн мэргэжилд ордог. Бидний хувьд мэргэжлийн хяналтын газар, цөмийн энергийн комисс/хуучин нэрээр/, цацрагийн хяналтын газар, эмнэлгүүд зэрэг улсын байгууллага болон ЕБС-д багшлах боломжууд байсан. Тухайн үед цалин 54,000 төгрөг гэхээр хангалттай мөнгө биш. Ер нь дараагийн юм руу явахгүй бол болохгүй нь гээд гараад ирсэн дээ. Энд ирснээсээ хойш мэргэжлээрээ ажиллаагүй.

- АНУ-д монгол хүүхдүүдийн дунд олимпиад зохион байгуулдаг гэсэн. Эзэмшсэн мэргэжилтэй нь ойролцоо юм байна. Ер нь яагаад математикийн олимпиад зохион байгуулах болсон юм бол?

- Монголд байхдаа сургуулиа төлөөлөөд математикийн олимпиадад оролцдог байлаа. АНУ-д ирээд харахад энд байгаа монгол хүүхдүүд янз, янзын хэлээр яриад өсөж байгаа. Энд төрж байгаа хүүхдүүд өөрсдийгөө монгол гэдгээ мэдэрч өсөх ёстой.

Хүүхдүүд ээж, аавыгаа дагаад хүүхдийн төрсөн өдөр, баярын, урлагийн арга хэмжээний үеэр ч юмуу бусад монгол хүүхдүүдтэйгээ тааралддаг. Тэгэхээр олимпиадад оролцож, академик түвшинд нэг дор цуглаж болдог юм байна гэдэг ойлголт өгье гэж бодоод анхны олимпиадыг Чикаго хотод зохион байгуулсан юм. Үүнд эцэг, эхчүүд ам сайтай байсан болохоор урамшаад үргэлжлүүлэн АНУ даяар долоон хотод зэрэг зохион байгуулсан юм.

Олимпиадын үр дүн сонирхолтой гарсан. Муж, мужаар хүүхдүүдийн дундаж дүн гараад ирэхээр эцэг, эхчүүд ч мэдээлэлтэй болсон. 

Энэ онд коронавирусийн халдварын улмаас цахимд шилжсэн болохоор математикийн олимпиадаа онлайнаар аль ч орноос оролцож болохоор явуулсан. Энэ олимпиадад 600 орчим хүүхэд оролцсон. Тухайлбал Сүхбаатар, Булган аймгаас болон Япон, Австрали, Швед, АНУ-аас сурагчид оролцсон. Олимпиадын дүнгээс харахад Монголоос оролцсон сурагчид дэлхийн дунджаас хоцрохооргүй сайн сайн явж байгаа нь харагдсан.

Энэхүү олимпиадыг өөрсдөө санаачлаад хийж байгаа болохоор ямар нэг байгууллагын болон төр, засгийн санхүүгийн дэмжлэг байдаггүй. Эцэг, эхчүүд хүүхдүүдийн шагналын асуудлыг шийдвэрлэж өгөх хүсэлт гаргасан.АНУ-д байгаа монгол хүүхдүүд эх хэлээ мэдэхгүй байгаа нь тулгамдсан асуудал.

Монгол болон Англи хэлний олимпиад зохион байгуулах санаа бодож байгаа.

Олимпиадын дүнгээс харахад Монголоос оролцсон сурагчид дэлхийн дунджаас хоцрохооргүй сайн байсан

- Өөрийн тань сайн дураар эхлүүлсэн ажил АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит шагнал хүртсэн гэсэн. Энэ тухайгаа ярихгүй юу?

- Мэдээгүй байтал гэнэт "Tsahim Urtuu North America" ТББ-аас тодорхойлоод АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн нэрэмжит "President's Volunteer Service Award" шагналыг олгохоор боллоо гэсэн баярт мэдээг дуулгасан юм. Уг шагналыг "American Mongolian Association"-аас надад гардуулан өгсөн бөгөөд Ерөнхийлөгч Жо Байдены гарын үсэгтэй Цагаан ордны захиа, гэрчилгээ, энгэрийн тэмдэг дагалдаж ирсэн.

Энэ шагнал нь Жорж Буш анх олгож эхэлж байсан шагнал. Тухайн жилдээ олон нийтийн ажилд хамгийн идэвхтэй оролцсон байгууллагыг урамшуулж өгдөг шагнал юм байна. Энэ шагналыг авч байгаадаа үнэхээр баярласан. Өөр монголчууд бас энэ шагналыг авсан байсан.

- Өндөр хөгжилтэй улс орнуудад ажиллаж буй монголчуудын хувьд цалин өндөртэй ажил хийх зорилготой байдаг. Өөрийн тань хувьд мэргэжил дээшлүүлээд Харвардын их сургуульд элссэн юм байна. Ямар мэргэжлээр элссэн бэ?

- Ээж маань Харвардад сураарай гэж хэлдэг байсан. Энд ирээд олон жил ажилласан болохоор сургуулийнхаа ажлыг үргэжлүүлэх боломж гарч ирсэн. Ингээд ээжийнхээ хэлснийг бодоод Харвардад сэтгэл судлал мэргэжлээр элссэн. Есдүгээр сарын нэгнээс хичээлдээ онлайнаар явж эхэлсэн.

Матери анхдагч уу, оюун ухаан анхдагч уу гэдэг материаллаг талаас нь харж болж байна, харин оюун ухаан талаас нь судлах шийдэлд хүрээд сэтгэл судлалын чиглэлээр сурахаар сонголтоо хийсэн юм.

- Ээжийнхээ мөрөөдлийг олон жилийн дараа биелүүлэх гэж байгаа юм байна. Ер нь нутаг буцах бодол байгаа юу?

- Сошиал сүлжээтэй, хаанаас ч оролцоод явчихаж байгаа болохоор Монгол руу дуу хоолойгоо хүргэхээр заавал биеэрээ явах шаардлагагүй болчихож. Энд гэр бүлийнхэн байгаа болохоор хүүхдүүдээ өсгөөд байж байхад илүү амар, буруудахгүй санагдаж байгаа. 

Америкчуудыг харахад технологи ирээдүйг чиглэсэн гол шинжлэх ухаан болж байна. Монголд олон жилийн түүх, уламжлал, соёл иргэншил байна.

Энэ хоёрын огтлолцол дээр уламжлал, технологийг хослуулах замаар ажиллаж, амьдарвал зүгээр юм байна гэж бодоод цахилгаан морин хуур хийж үзлээ. Бас борцоо санаад хийж үзээд, хийх аргыг сошиал орчинд тавьсан нь олон хүнд хүрэх шиг болсон.

Энд байгаа монголчууд бол цагаач биш жинхэнэ монголчууд. Айл болгон монголынхоо далбааг тулгандаа залж, монголоо гэсэн сэтгэлтэй хүмүүс байдаг. Бусад орнуудаас ирсэн цагаач нартай харьцуулаад үзэхэд спорт, урлаг, оюун ухаанаар илүү, эх орноо гэсэн сэтгэлтэй байдаг. АНУ-д байгаа монголчууд ажлаа сайн хийдэг. 

Монгол хүүхдүүд ч чанартай өсөж байна. 

-АНУ-д байгаа монголчууд ажлаа сайн хийдэг, ачаа тээврийн салбарт толгой цохиж байгаа гэж та ярьж байсан. Мөн монголын баяраар ачаа тээврийн салбарт нь саатал гардаг гэж хэлж байсан. Энэ талаар?

- АНУ-д олон монголчууд ачаа тээврийн салбарт ажиллаж байгаа. Мөн машин тээвэр гэж бий. Тухайлбал Tesla-аас гарсан машинуудыг арав, арваар эвлүүлж, өрж ачаад тараагаад явдаг. Маш өндөр хариуцлагатай ажил учир цалин нь өндөр байдаг. Америкт хэдийчинээ өндөр хариуцлагатай ажил хийнэ төдий чинээ цалин сайн өгдөг. Машин тээвэрлэх салбарт олон монголчууд ажилладаг.

Нэг удаа Цагаан сарын баярын амралтаар машин тээврийн салбар доголдоод, үнэ өртөг нь нэмэгдсэн тохиолдол гарч байсан.

Чикаго хотод албан бус тоогоор 8,000 орчим монгол байдаг. Энд байгаа монголчуудын ихэнх нь такси үйлчилгээ, хоол хүргэлт, ачааны машин жолоодох ажил хийдэг. Үнэлгээний хувьд ачааны машин жолоодох нь аль хот руу явахаас шалтгаалаад хамгийн багадаа 5,000-6,000 ам.долларын цалин авдаг.

Шатахуун тээврийн машины жолооч нар сардаа хамгийн дээд тал нь 30,000 ам.долларын цалин авч байсан гэж ярьдаг. Ер нь монголчууд дунджаар сард 5,000-10,000 ам.долларын цалинтай ажил хийдэг.

- Өөр хийж үзсэн сонирхолтой зүйл юу байв?

- Цаг уурын бөмбөлөг гэж байдаг. Үүнийг ашиглаад найз нөхөд, гэр бүлийн хүрээнд Монголын тугийг хамгийн өндөрт хөөргөж үзсэн. Бөмбөлөг дотроо хөөсөнцрөөр хиймэл дагуулын хэлбэртэй бортгонд камер зоогоод компьютерт программчлан, хянаад хөөргөсөн юм. Ингэхэд 110,000-120,000 фийт хөөрөөд тариалангийн талбайд буучихсан байсан. Хоббигоороо хоёр дахиа хөөргөчихсөн.

Одоо гурав дахь удаагаа хөөргөж үзнэ.

Энэ нь монгол залуучууд нэгдээд аливаа юмыг хийж чаддагийг харуулж, омогшсон.

АНУ олон хүнтэй учир хөгжил нь хурдан байдаг юм байна гэж харсан

- Ингээд ярихад Монголоо гэсэн асар их сэтгэл байна. Гэхдээ Монголдоо очиж амьдрах хүсэл байхгүй тийм үү, үүнд юу нөлөөлж байна вэ?

- Миний анзаарсан юм бол хоёр орны хөгжлийн ялгаа байна. Хөгжлийн ялгаа нь хаана байна вэ гэхээр хүн амын тооноос их болдог юм байна. Ямар нэг асуудал гарахад Монголд бол "за энийг яахав, яахав" гэж байхад Америкт 300 сая хүнээс ямар нэг шийдэл гарчихсан байгаа юм. Энд тохирох жижиг бүтээгдэхүүн олдохгүйдээ гэхэд л хаа нэг газар хийчихсэн байдаг. Олон хүнтэй учир хөгжил нь хурдан байдаг юм байна гэж харсан.

Бид гурван сая хүнтэй болохоор хөгжлийн хурдны хувьд гүйцэж ирэх боломж байхгүй. Өөр хувилбараар хөгжвөл тэр биз. Монголд очиход их удаашраад байгаа нь анзаарагддаг. 

Фэйсбүүкээрээ холбогдоод Америктаа байя гэсэн бодолтой байгаа.

-Ярилцсанд баярлалаа, танд амжилт хүсье