ТАНИЛЦ: ТӨРИЙН БА ЖИНХЭНЭ ОЛОН НИЙТИЙН КОМПАНИУДЫН ЯЛГАА

Монголчууд Тавантолгойн ордын үнэ цэнээ өсгөхөөр дахин эрчимтэй ярьж буй яг энэ цаг үед хамаг төлөвлөгөөг нурааж мэдэх мэдээллүүд гаднын цахим хуудсуудаар хөвөрч эхлэв.

Худалдааны дайны ирмэгт тулаад байсан хоёр их гүрний харилцаа “АНУ-аас авдаг нүүрснийхээ хэмжээг өсгөх талаар судалж, эрчим хүч, хөдөө аж ахуйн бараа бүтээгдэхүүний худалдан авалтаа нэмэгдүүлнэ” гэсэн БНХАУ-ын амлалтаар зөөлрөх тийш хандаж буйг гаднын эх сурвалжууд онцолж байна. Өнгөрсөн онд л гэхэд Азийн зах зээлд нийлүүлдэг АНУ-ын нүүрсний экспорт хоёр дахин нэмэгджээ.

Энэ бол монголчуудын хувьд таагүй мэдээ. Нөөцөөрөө дэлхийд эхний 10-т эрэмбэлэгдэж, коксжих чанараараа Канад, Австралийн нүүрснээс давууд үнэлэгддэг Тавантолгойн ордоо тойрон маргах зуур ийнхүү дэлхий өөрчлөгдсөөр. Бид байрандаа л...

Өдгөө тус орд газарт гурван компани тусгай зөвшөөрөл эзэмшин, олборлолт явуулж буй. Ордын 96 хувийг эзэмшдэг, “том” тодотголтой “Эрдэнэс Тавантолгой”, үлдсэн дөрвөн хувийг нь хуваан ашигладаг “орон нутгийн” тодотголтой “Тавантолгой”, “Энержи Ресурс” компани энэ хугацаанд хэрхэн ажилласныг доорх харьцуулсан үзүүлэлтээс маш тодорхой харж болно.

 

Шийдвэр гаргах ШИЙДВЭРТ хүрсэн нь ...

Эндээс манай “том” Тавантолгой буюу “Эрдэнэс Тавантолгой” ямар чамлалттай ажиллаж ирсэн нь харагдаж буй биз. Уг нь 2017-2018 оны түүхий эдийн зах зээл нүүрсээр баян манай улсад нэн таатай нөхцөлийг бүрдүүлж өгсөн. Хар алтны үнэ оргил үедээ тулсан 2011-2012 оны нөхцөл яг энэ үед давтагдаж байна. Гэвч энэ өсөлт нь хэр удаан үргэлжлэхийг тодорхойлох аргагүй.

Нүүрсний үнийн өсөлт 2018 оноор дуусгавар болж, 2019 оноос үнэ унаж эхлэхийг анхааруулсан талаар тавдугаар сарын 21, 22-нд Төрийн ордонд болсон Эдийн засгийн форумын үеэр уул уурхайн эдийн засагч Л.Наранбааатар сануулсан. “Олон улсын байгууллагуудын хийсэн судалгаагаар 2019 онд Австралийн зүүн эргийн нүүрсний үнэ 194 орчим ам.доллар хүрээд 150, 145, 125 ам.доллар болж буурна гэсэн төлөвтэй байгаа тул 2018 он нүүрсний зах зээлийн хувьд таатай цонх үе. Үүнээс хойш 2013-2016 онд болсон нүүрсний хямралын үе давтагдаж болзошгүйг шинжээчид хэлж байна” хэмээн тэрбээр дурдсан.  

Үүнтэй давхцаад иргэдийн 1,072 хувьцааг нь эзэмшдэг “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийг яг энэ цаг үед үнэ цэнэтэй болгож, монголчуудад үр ашгийг нь хүртээх боломжийг ашиглах сорилт манай улсад тулгараад буйг эдийн засагчид ч эрчимтэй ярьж байна. Мэдээж яаж гэдэг нь хамгийн чухал асуудал. Юун түрүүнд 1,072 хувьцааг амь оруулах буюу “Эрдэнэс Тавантолгой” компани IPO хийх. Гэхдээ Засгийн газрын хувьд тус компанийн 30 хувийг Хонконгийн Хөрөнгийн биржээр дамжуулан гаргаж, мөнгө босгох хувилбарыг танилцуулсан бол эдийн засагч Л.Наранбаатар, Ч.Ганхуяг, Б.Баяр нар олон улсын хөрөнгийн бирж дээр гаргахын тулд дотоодын Хөрөнгийн биржид дор хаяж таван жил гарсан байх шаардлагатай гэсэн байр суурийг илэрхийлсэн.

Зарим хувилбарыг дурдъя. Эдийн засагч Л.Наранбаатар Монголын Эдийн засгийн форум дээр өөрийн тооцоо судалгаагаа танилцуулсан. “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК олборлолтоо нэмэгдүүлж, энэ онд 10 сая, 2023, 2024, 2025 онд 30 сая тонн нүүрс олборлохоор төлөвлөжээ. Үндсэндээ 70 орчим хувь нь эрчим хүчний нүүрс, 8-10 хувь нь исэлдсэн нүүрс байх тооцоотой аж. Энэ нь “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн сайн чанарын түүхий нүүрсээ 60 ам.доллараар зарж буй одоогийн үнэ цаашид чанар муутай нүүрс олборлож эхлэхэд унах эрсдэлтэйг харуулж байгааг тэрбээр онцолсон юм. Тодруулбал, түүхий нүүрсний үнэ 2018 онд 60 ам.доллар байна. 2019 онд 50 гаруй ам.доллар, түүнээс хойш буурч, 40 ам.долларт хүрээд 2023 онд 28 ам.доллар болж, хар алтны ханш шалдаа буух нь.  

Тиймээс эдийн засагч Л.Наранбаатар тус уурхайн эдийн засгийн үр ашиг, ногдол ашгийн тооцоог хийхдээ:

1. Түүхий нүүрс олборлож автозамаар тээвэрлэж борлуулах
2. Түүхий нүүрс олборлож төмөр замаар тээвэрлэж борлуулах
3. Баяжуулсан нүүрсийг төмөр замаар тээвэрлэж борлуулахад ямар өгөөж хүртэж болох вэ

гэсэн гурван хувилбараар гаргажээ. Ийнхүү тооцоод дараах дүгнэлтийг гаргасан байна.

1. Цаашид одоогийн менежментээрээ түүхий нүүрсээ зарвал 2018-2028 оны хороонд 257 сая тонн нүүрс олборлоно. Үүнээс 184 сая тонныг зарж чадна. Бусад 77 сая тонн нь эрчим хүчний болон исэлдсэн муу чанарын нүүрс байна. Тиймээс үнэ хүрэхгүй. 184 сая тонныг 28 ам.доллараар зарахад 14 их наяд төгрөг олно. Гэхдээ 11 жилийн эцэст 547.8 тэрбумын алдагдалтай ажиллана. Өөрөөр хэлбэл, нэг тонн борлуулах нүүрснээс 31.9 ам.долларын орлого олж, 0.9 ам.долларын алдагдалд орно гэсэн үг. Энэ 11 жилийн хугацаанд нэгж хувьцаанд 39 мянган төгрөгийн алдагдал хүлээнэ.
2. Төмөр зам барьсан тохиолдолд 19.3 их наядын орлоготой болж, 3.4 их наяд төгрөгийн цэвэр ашиг олно. Нэгж хувьцаанд 232.5 төгрөгийн ногдол ашиг хуримтлуулж чадна. Жилд дунджаар 22.6 мянган төгрөгийн ногдол ашиг хүртсэнээр 11 жилийн хугацаанд 249.2 мянган төгрөг болж өсөх боломжтой.
3. Баяжуулсан нүүрсээ төмөр замаар тээвэрлэсэн тохиолдолд 22.7 их наяд төгрөгийн орлого олж, 5 их наяд төгрөгийн цэвэр ашигтай ажиллана. Нэг тонн борлуулсан нүүрснээс 77.6 ам.доллар олж, тонн тутмаас 8.1 ам.долларын цэвэр ашиг хүртэх боломжтой. Нэгж хувьцаанд 335 төгрөгийн ашиг ногдож, 11 жилийн хугацаанд нэгж хувьцаанаас 359.1 мянган төгрөгийн ашиг хүртэх боломжтой. Ингэж чадвал 1,072 ширхэг хувьцаанд ногдох ашиг жилдээ 32.6 мянган төгрөг байх бололцоотой гэж үзжээ.

Тэрбээр Тавантолгойгоос Гашуун сухайт руу тээвэрлэлт хийх зардал 30 ам.доллар байгааг онцлоод төмөр зам барьснаар энэ зардлыг 6.5 ам.доллар болгож бууруулах боломж байгааг хэлсэн юм. “Энэ компанийг хамгийн түрүүнд нээлттэй хувьцаат компанийн хэлбэрт шилжүүлэх, ингэснээр засаглал стратеги төлөвлөгөө нь сайжирна. Хувьцааны үнэлгээ нэмэгдэнэ. Хөрөнгө оруулалт татна” хэмээн нэмж дурдсан.

Харин Засгийн газар "Эрдэнэс Тавантолгой"-н 30 хувьд хөрөнгө оруулахдаа гадаад зах зээлд IPO гаргаж, нэг тэрбум ам.доллар босгох замаар төслөө хөдөлгөх боломжтой гэж үзсэн. Энэхүү хувилбараа Засгийн газар Монголын Эдийн засгийн чуулгантай зэрэгцэн УИХ дахь МАН-ын бүлэгт танилцуулсан ч ямар нэгэн дорвитой шийд өнөөдрийг хүртэл гараагүй байна. “Бүлгийн хурал дээр Засгийн газраас “Тавантолгой”  төслийг хөдөлгөх, үр ашгийг нэмэгдүүлэх чиглэлийн тооцоо, судалгааг сонсч хэлэлцлээ. Тухайлбал, тээвэрлэлт, төмөр зам, үйлдвэржилт, борлуулалтын талаарх тооцоо, судалгаа бүхий мэдээллийг сонссон. Одоогийн байдлаар Тавантолгойг 100 хувь гэж үзээд үүнийхээ 30 хувьд олон улсын зах зээл дээр IPO гаргая. Ингээд цаашаа төсөл дээр дагалдаж явах дэд бүтэц, үйлдвэр аж ахуйн газрууд гэх мэт олон зүйлийн тооцоо судалгааг үзэж байж шийдвэрээ гаргая гэсэн шийдэлд хүрээд тарлаа” хэмээн УИХ дахь МАН-ын бүлгийн дарга Д.Хаянхярваа мэдээлсэн.

Засгийн газрын энэхүү бодлогын талаар эдийн засагч Д.Жаргалсайхан (Дифакто) “Олон улсын хөрөнгийн зах зээл дээр IPO гаргах ёстой. Гэхдээ одоогоор үнэлгээ нь тааруухан гарах байх гэж харж байна. Үнэлгээг зах зээл өөрөө гаргадаг. Бид улс төрийн шийдвэрээр үнэлгээ гаргачихаад яг зах зээл дээр гарахаар үнэ дээш, доош хүчтэй савлана. Тэр үед эрсдэл гарах болов уу” хэмээн байр сууриа илэрхийлсэн. Эдийн засагч Н.Дашзэвэг, Ж.Дэлгэрсайхан нар ч мөн гаднын зах зээлд IPO гаргаж, нээлттэй компани болж, хөрөнгө босгох нь зүйтэй хэмээн үзэж байна.

Тэгвэл Засгийн газрын төлөвлөсөнчлөн “Эрдэнэс Тавантолгой”-н IPO-г амжилттай хийх бодит нөхцөл хэр байгааг тооцоод үзье. “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн гүйцэтгэх захирал Б.Ганхуяг “2018 оны есдүгээр сарын 1-н гэхэд бид дотоодын хөрөнгийн бирж дээр хувьцаагаа гаргах бэлтгэл ажлыг хангаад явж байна. Бэлтгэл ажил 50 хувьтай байна” хэмээн news.mn-д өгсөн ярилцлагаараа хэлсэн. Харин олон улсын зах зээлд “Эрдэнэс Тавантолгой”-н хувийг санал болгож гаргах ажлын бэлтгэл 2019 оны нэгдүгээр сар гэхэд хангагдах ёстой гэдгийг мөн дурдсан байсан.  Энэ бол өнөөх олон улсын шинжээчдийн сануулаад байгаа нүүрсний үнэ хэдийнэ унаад эхэлсэн байх үе гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, бодит байдлыг харахад нүүрсний үнийн өсөлттэй давхцуулан “Эрдэнэс Тавантолгой”-н IPO-г олон улсад хийж амжихгүй гэдэг нь эндээс илт байна. Харин дотоодын зах зээлд гаргах нь арай амьдралд ойр шийдвэр болж мэдэхийг Б.Ганхуяг захирлын ярилцлага илтгэх аж. Ингэж үзэж байгаа эдийн засаг ч цөөнгүй бий. Тэр дундаа МҮЦАЭХ-ны Удирдах зөвлөлийн дарга Б.Өлзийбаяр маш тодорхой тайлбаруудыг өгсөн. Тэрбээр “Гадаадын хөрөнгийн биржид хувьцаа гаргахад Монголын талаарх хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг бодолцох хэрэгтэй. Өнөөдөр хөрөнгө оруулагчдын төсөөлөл өөрчлөгдсөн үү гэвэл үгүй. 2018 онд бид гадаадын хөрөнгө оруулагчдын ертөнцөд эерэг мессеж өгч чадаагүй. Хөрөнгө оруулагчдыг дагуулж ирсэн Рио Тинто руу дайраад эхэлсэн. Гэрээнд оролцсон хоёр ч Ерөнхий сайдаа бариад, хорьчихсон.

Манай улсад хөрөнгө оруулагчид яаж хандаж байгааг хөрөнгийн зах зээл тодорхой харуулж байна. Нью-Йоркийн Хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй “Оюутолгой”-н хувьцааны ханш унасаар байна. Хонконгийн Хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй, анх долоон хонконг долларын нэрлэсэн ханштай байсан MMC-ийн хувьцаа өнөөдөр 16 цент болтлоо унасан. South Gobi Sands мөн л 130 ам.долларын ханштай байсан нь нэг доллар болчихоод байна. Гадаад ертөнцөд бид ийм дүр төрхтэй байж “Эрдэнэс Тавантолгой”-н IPO хийвэл уучлаарай, сонирхох хүн олдохгүй л болов уу” гэсэн юм. Түүний үзэж буйгаар үнэхээр гадаадын хөрөнгийн бирж дээр гаргая гэж байгаа бол шат дараатай, маш их бэлтгэл ажил шаардлагатай төдийгүй хугацаа их орохыг сануулсан.

Тиймээс эхлээд дотооддоо IPO хийх нь илүү оновчтой хэмээн тайлбарласан юм. Учир нь ингэж гэмээнэ нээлттэй компани болж, улс төрөөс ангид, хараат бус гишүүдээр ТУЗ-өө бүрдүүлж, засаглалаа сайжруулахаар хичээж байгаагаа харуулахад тустай. Хоёрт, дотоодын хөрөнгийн зах зээлээ дэмжихэдэд дөхөмтэй аж.  “Засгийн газар дотоодын болон гадаадын хөрөнгийн бирж дээр давхар бүртгүүлчихнэ гэж тооцож байж болох юм. Гэхдээ давхар бүртгүүлэхэд хөрөнгө оруулагчдад аль таатай нөхцөлтэй бирж рүү нь арилжаа гүйчихдэг. Хонконгийн хөрөнгийн биржтэй манайх одоохондоо аль ч талаараа өрсөлдөж чадахгүй учраас дотоодын санхүүгийн зах зээлээ алж байна л гэсэн үг. Тиймээс эхлээд дотооддоо IPO хийвэл харин ч гаднынхан манайхыг сонирхож орж ирж, валютын урсгал орж ирэх нөхцөл бүрдэнэ гэж харж байна” хэмээн Б.Өлзийбаяр нэмж хэлсэн.

MIBG үнэт цаасны хөрөнгө оруулалтын компанийн гүйцэтгэх захирал А.Билгүүн ч “Эрдэнэс Тавантолгой”-н IPO-г олон улсын хөрөнгийн биржид гаргахын өмнө уурхайн хайгуул, геологийн судалгаа, санхүүгийн тайлан зэрэг үйл ажиллагаа нь олон улсын шаардлагад нийцэж, компанийн засаглал зөв байж чадаж байгаа эсэх, гадаадын хөрөнгийн бирж “Эрдэнэс Тавантолгой”-г хүлээн авах боломжтой эсэхэд хариулах шаардлагатайг сануулсан.  

Гаднын хөрөнгийн биржээс их хэмжээний мөнгө босгоно гэж зүтгэсээр 2019 онтой золговол манай улс үнийн өсөлтийн алтан боломжоос хэдийнэ мултарсан байх болно. Энэ үед хэчнээн сайхан амлалт өгч, санал тавиад хөрөнгө оруулагчид нэг нүдээрээ ч тоож харахгүй бол “Их санасан газар есөн шөнө хоосон хононо” гэгчийн үлгэр болж мэднэ. Харин үүний оронд “Чамлахаар чанга атга” гээд дотоодын Хөрөнгийн зах зээлдээ түүхий эдийн үнийн өсөлттэй үед нь амжаад IPO хийчихвэл 1,072 хувьцаа маань бага ч гэсэн амь орох найдлага байна. Гэвч 2018 он талдаа орж байхад Засгийн газраас ямар нэгэн ШИЙДВЭР гараагүй л байна. Тэд зөвхөн шийдвэр гаргах шийдвэрт л хүрэв.