Х.Цэнд-Аюуш: Монголд хөлбөмбөг тоглосондоо харамсаж эхэлсэн. ₮200 мянгын цалинтай жилүүдэд миний замналын оргил үе өнгөрчээ

Гэрэл зургийг MPA агентлагийн онцгой зөвшөөрөлтэйгөөр ашиглав

Монголын хөлбөмбөгийн хөгжил, хүнд хэцүү цаг үеийн талаар хэн хүнээс илүү өгүүлж чадах эрхэм бол шигшээ багийн ахлагч Хүрэлбаатарын Цэнд-Аюуш юм. Тэрбээр есөн настайгаасаа хойш 25 жил тасралтгүй хөлбөмбөг тоглож, Монголын шигшээ багийн ахлагч болтлоо өсөж, хөгжсөн.

Хоромхон клубын хүүхдийн академиас замналаа эхлүүлж, Дээд лигийн аваргыг хоёр удаа хүртсэн байна. Одоогоор Италийн хөрөнгө оруулалттай "Брера Илч" багт тоглож буй түүний ярилцлагыг хүргэж байна.

- Та хөлбөмбөгтэй анх хэрхэн холбогдсон талаарх түүхээ уншигчдад хуваалцана уу? 

- Би одоо 34 настай, 1999 оноос хойш өнөөдрийг хүртэл хөлбөмбөгөөр тууштай хичээллэж байна. 1999 онд Монголын хөлбөмбөгийн хамгийн баялаг түүхтэй Хоромхон клубын хүүхдийн академид орж байсан. Ийнхүү Хоромхон багт 2016 он хүртэл хүчин зүтгэж байгаад буйр сэлгэсэн. Өнөөдрийг хүртэл нийт таван багт тоглосон байна.

Миний аавыг Хүрэлбаатар гэдэг, хоккей, хөлбөмбөгийн спортоор хичээллэдэг байсан. Намайг хөлбөмбөгчин болгохоор гэр бүлийн талаас боломжит бүх нөхцөл байдлыг хангасан.

Тухайн үед хүүхдүүд энэ спортоор хичээллэхэд гэр бүл нь дургүйцдэг байлаа. Харин манай гэр бүл 10 настай хүүхдийнхээ хичээлээс илүү хөлбөмбөгийг нэгдүгээрт тавьж байсанд баярладаг.

- Аав ээж тань хүүгээ яагаад хөлбөмбөгчин болгохоор шийдсэн бэ. Та гэр бүлийнхнээ ятгаж байсан уу? 

- Хэн ч ирээдүйг харж чаддаггүй. Аав маань намайг хөлбөмбөгчин болгохоор шийдэхдээ юу бодож байсныг гайхдаг. Энэ спортоор амьдралаа залгуулж чадна гэдгийг харж чадсан нь том зүйл. Гэхдээ би үеийн хүүхдүүдээ бодвол авьяастай харагдсан байх. 

Аав ээжтэйгээ холбоотой нэгэн түүх яръя. Намайг дунд сургуулийн сурагч байхад тэд маш зоригтой, том шийдвэр гаргаж байсан. Аравдугаар ангийн төгсөлтийн шалгалт ойртож байлаа. Яг энэ үеэр үндэсний шигшээ багт би дуудагдаж, тоглолт улсын шалгалт хоёр давхацсан. 

Тэр шалгалтыг өгч чадахгүй бол дунд сургуулиа төгсөж чадахгүй нөхцөлд орлоо. Иймэрхүү эгзэгтэй үед аав ээж маань хөлбөмбөг рүү явуулж байсан. Гэхдээ тоглолтоо дуусгаж, ирээд багш нарын хурлаар орж, өргөдлөөр төгссөн. 

Дунд сургуулиа төгсөх эсэх нь чухал биш. Хүүхдийнхээ хүсэл мөрөөдлийн төлөө маш том золиос гаргаж, энэ хүртэл явуулсан байна.

- Хоромхон багт 17 жил хүчин зүтгэсэн байна. Энэ хугацаанд таны санаанаас гардаггүй дурсамжийн талаар хуваалцана уу. Мөн багаасаа яагаад явахаар болсон бэ? 

- Хоромхон багт 2006, 2007 оны үед харьяалагдаж байсан тамирчид дуу нэгтэйгээр нэг л зүйлийг хэлдэг. Бид зуны гурван сарын турш багшийнхаа зуслангийн байшинд цугларч бэлтгэлээ базааж, амьдардаг байлаа. 

Хүүхэд насны сайхан дурсамжууд багшийн зуслангийн газар өнгөрсөн гэж болно. Хөлбөмбөгөөр хичээллэж буй хүүхэд бусад шиг зусланд амарч үзээгүй байдаг.

Хоромхон багийн 15 жилийн ойн өмнөх нь би өөр клуб руу явах сонирхолтой байсан. Гэтэл багш маань сүүлийн жил тоглоод алтан медаль аваад өг гэж гуйсан. Багшийнхаа хүслийг гүйцэлдүүлж, тэр улирлын Дээд лигт түрүүлсэн дээ. 

Би энэ багаас явахын өмнө 20 гаруй настай байсан. 2015 оны үед багаасаа 200 мянган төгрөгийн цалин авдаг. Тиймээс шинэ багт очиж, цалингаа нэмүүлэхээр шийдсэн. 

"Би хөлбөмбөгийг сонгосондоо хэзээ ч харамсдаггүй. Харин Монголд тоглосондоо бага зэрэг харамсаж эхэлж байгаа"

 

Гэрэл зургийг MPA агентлагийн онцгой зөвшөөрөлтэйгөөр ашиглав

- Монголын хөлбөмбөгийн шигшээ багт хэдэн оноос хойш тоглож эхэлсэн бэ. 

- 2004 онд 14 настай үедээ өсвөрийн шигшээ багийн бүрэлдэхүүнд дуудагдсан. Улмаар 2007 онд 17 насандаа шигшээ багийн хамгийн залуу тамирчнаар сонгогдож, Дэлхийн Аварга Шалгаруулах Тэмцээн (ДАШТ)-ий урьдчилсан шатанд Ардчилсан Солонгосын эсрэг хийсэн тоглолтод гарааны бүрэлдэхүүнд гарсан. 

Шигшээ багийн бүрэлдэхүүнд дуудагдсан анхны тоглолтдоо гарааны бүрэлдэхүүнд гарч, дэлхийн аваргын хариуцлагатай тоглолтыг хийнэ гэдэг 17 настай хүүгийн хувьд бахархмаар амжилт байжээ. Би тухайн үед аз жаргалтай сандралыг мэдэрсэн. Нийт 15 жил Монголын хөлбөмбөгийн шигшээ багт тоглож байна. 

Тамирчин хүн бүр үндэсний шигшээ багийн бүрэлдэхүүнд багтахыг хүсдэг болов уу. Шигшээ багийн ахлагчийн үүргийг 2020 онд хүлээж авсан. Энэ бол ахлагчийн тууз зүүж, 23 хүнийг ахалж гарч буй ажил биш илүү хариуцлага юм. Багийн уур амьсгал, амжилт ахлагчаас хамааралтай байдаг. 

-  Монголын хөлбөмбөгийн хөгжил хурдтай биш ч гэсэн аажмаар урагшилж байна. Та хөлбөмбөг тоглосон цаг хугацаагаа эргээд харахад харамсах, бахархах сэтгэлийн аль нь илүү төрж байна вэ. Ер нь өнгөрсөнд дүгнэлт хийгээд эхэлчихсэн үү? 

- Би хөлбөмбөгийг сонгосондоо хэзээ ч харамсдаггүй. Харин Монголд тоглосондоо бага зэрэг харамсаж эхэлж байгаа. Үүнийг гадаадад тоглох ур чадвартай тамирчин гэдэг үүднээс хэлээгүй. Миний чадлаас хэтэрсэн олон асуудал байдаг. 

Хэрэв 18 нас хүрээд гадаадын сургуульд сурч, тэдний системийн дагуу явсан бол гэж бодох болсон. Миний амьдрал ямар байх, ур чадвар маань өнөөдрийн түвшнээс дээшлэх үү, олж буй мөнгө хэр өндөр байх байсан талаар ойрын үед бодож байгаа. 

Залуу үе хөлбөмбөгийн мэргэжлийг сонгохоор шийдсэн бол гадаад руу гарч тоглох хэрэгтэй гэж зөвлөдөг.

- Монголын хөлбөмбөгийн хөгжлийн талаар та ямар байр суурьтай байгаа вэ. Энэ спорт монгол хүний биеийн онцлогт тохирохгүй гэж хүмүүс шүүмжилдэг. 

- Бидний олимпт амжилт гаргадаг спортыг бодвол хөлбөмбөг манай улсад хөгжих хамгийн өндөр магадлалтай. Спортыг хөгжүүлэхэд санхүүжилт хамгийн чухал. Хөлбөмбөгөөс бусад спорт өөрсдөө санхүүжилтээ босгодог. 

Харин Монголын хөлбөмбөгийн бүх санхүүжилт гаднаас орж ирдэг. Тэр их мөнгийг зөв зарцуулж, менежментээ сайн хийж чаддаг бол хөгжихөд хамгийн амархан спорт юм.

Дэлхийд маш сайн хөгжсөн спорт зөвхөн Монголд л хөгжихгүй байна шүү дээ. Дэлхий болон Азийн хөлбөмбөгийн холбооноос жилд 3-4 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг тогтмол өгч байгаа. Үүнийг хөлбөмбөгийн хөгжил рүү оруулж чадах удирдлага, менежмент дээр бид алдаа гаргасан байх. 

Тамирчдын ур чадварын хувьд дэлхийн түвшинд өрсөлдөх маш хэцүү. Азийн түвшинд л өрсөлдөх боломжтой. Үүний тулд Монголын хөлбөмбөг хөгжих хэрэгтэй.

Манай улсын шигшээ баг гадаадад очиж тоглохоор хожигдоод, өөрийн талбайд тоглохоороо хожоод байдаг. Энэ бол дассан газар, цаг уурын нөхцөл байдалтай шууд холбоотой. 

"Өнөөдрийнх шиг цалин авдаг цаг хугацаа минь 2010 оны үед ирсэн бол түүх өөрөөр эргэх байсан"

 

Гэрэл зургийг MPA агентлагийн онцгой зөвшөөрөлтэйгөөр ашиглав

- Та яриандаа Монголд хөлбөмбөгчин болж төрөөгүй бол гэж дурдлаа. Ингэж бодох цаг хугацаа танд байсан уу?

- 2014 он хүртэл багаасаа сарын 200 мянган төгрөгийн цалин авдаг байсан. Харин одоо бол нэг тоглогчийн сарын цалин дунджаар нэг сая төгрөг авч байна. 

Хүмүүс зөвхөн хөлбөмбөгөөр амьдардаггүй юм гэхэд хажуугаар нь сонирхдог зүйлээ хийгээд явах боломжтой болсон. Өнөөдрийнх шиг цалин авдаг цаг хугацаа минь 2010 оны үед ирсэн бол түүх өөрөөр эргэх байсан.

Хангалуун, бололцоотой үеийн хөлбөмбөгийг богино хугацаанд мэдрэх болсондоо бага зэрэг харамсдаг. Зөвхөн спортоо сонгоод амьдралаа авч явах боломжгүй үед миний замналын ихэнх хугацаа өнгөрсөн.

- Монголын хөлбөмбөгийн шигшээ багт таны үлдээсэн ач гавьяа гэвэл юуг нэрлэх вэ. Ирээдүйд таны тоглож байсан цаг үеэс юуг дурсах ёстой вэ? 

- ДАШТ-ий урьдчилсан шатанд таван удаа тоглосон хоёрхон тамирчны бол одоогийн шигшээ багийн дасгалжуулагч Б.Гарьдмагнай, миний бие юм.

Би 2007 онд ДАШТ-ий урьдчилсан шатанд тоглож элсэн. Ийнхүү 2011 оны урьдчилсан шатанд манай шигшээ баг Мьянмартай таарч тоглосон. Аль хожсон нь дараагийн хэсэгт тоглох байв.

Эхний тоглолт Монголд болж, манай шигшээ баг Мьянмарыг 1:0 онооны харьцаатай хожсон гоолыг би хийж байлаа. Энэ нь Монголын шигшээ багийн ДАШТ-ий урьдчилсан шатанд оролцож эхэлснээс хойших анхны хожил байсан. Хожлыг би авч ирсэн гэх үү дээ. Энэ түүх ой санаанаас минь гардаггүй. 

- Монголын хөлбөмбөгийн шигшээ багийн ахлагч хүний хувьд хожигдол бүхний ард үлдсэн тамирчдыгаа хэрхэн сэргээдэг вэ? 

- Би маш өндөр сэтгэл хөдлөлтэй хүн. Хожигдсоны дараа сэтгэл санаагаар унадаг учраас аль болох тэр үеэ мартахыг хичээдэг. Үүнийгээ тамирчдадаа харуулахгүй байхыг хичээдэг ч тэсвэр алдрах үе бас байх юм. 

Жишээлбэл энэ онд дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний урьдчилсан шатанд Афганистантай тоглох үед улаан хуудас авч талбайг чөлөөлсөн. Дараа нь өөрийн талбай дээрээ тус багийг хүлээн авч тоглоход оролцож чадаагүй минь хамгийн хүнд, хэцүү цаг хугацаа. 

Афганистанд хожигдоод Монгол руу буцахаар гурван нислэг дамжих үед сэтгэл санаагаа барьж чадаагүй. Монголд ирээд багийнхныгаа буудал руу нь оруулж өгөөд шууд гэртээ харьсан. Дараа нь тоглолтын өмнө багийнхантайгаа хуралдахад нулимсаа ч нууж чадаагүй. 

"Хэн ч удирдлагын албан тушаалд очсон мөнгийг нь зөв зарцуулж чадахгүй байгаа. Ямар хүн ажиллах ёстой талаар хэлэх хэцүү"

 

Гэрэл зургийг MPA агентлагийн онцгой зөвшөөрөлтэйгөөр ашиглав

- Монголын хөлбөмбөгийн холбооны талаар хүмүүс янз бүрийн байр суурийг илэрхийлдэг. Яг дотор нь тоглож яваа хүний хувьд та бодит мэдээлэл өгнө үү? 

- Миний хувьд хөлбөмбөгийн холбоонд тамирчин, U12 насны хүүхдүүдийн дасгалжуулагчаар ажилладаг. Цахим сүлжээнд гарч ирж буй асуудал зөвхөн холбооны удирдлага, бүтэц, мөнгө төгрөгтэй холбоотой байдаг. Үүнийг үнэн гэж нотолж чадахгүй, гэхдээ ор үндэслэлгүй зүйл гэж хэлэхгүй. Хэн нь ямар ашиг сонирхлын зөрчилтэй талаар мэдээлэлгүй байна. 

Гэхдээ холбооны удирдлагыг олон удаа өөрчлөгдсөн. Хэн ч удирдлагын албан тушаалд очсон мөнгийг нь зөв зарцуулж чадахгүй байгаа. Ямар хүн ажиллах ёстой талаар хэлэх хэцүү. 

Шигшээ баг гэхээс илүүтэй дотоодын лигийн хөгжлийг сайн хийх хэрэгтэй байгаа. Ингэснээр тамирчдын цалин, багийн санхүүжилт сайжирч, хөгжил нэг алхмаар урагшилна. 

Манай хөлбөмбөгийн холбоо маш их ачааллыг авдаг. Нас насны тоглолт, орон нутаг, ахмад, 1, 2 дугаар лиг гэх мэт олон ажил хийж байна. Нэг зүйлд анхаарлаа хандуулж чадахгүй, цалгардаж байгаа нь шүүмжлэх ёстой зүйл. 

Тиймээс энэ жилийн Дээд лигийн зохион байгуулалтыг Хөлбөмбөгийн холбооноос салгаж авсан. Ажлыг нь хөнгөвчилж өгвөл нэг зүйлдээ анхаарлаа сайн төвлөрүүлж чадах байх. 

- Саяхан үндэсний шигшээ багийн дасгалжуулагчийг сольсон. Япон дасгалжуулагчаа ажлаас нь халж, Б.Гарьдмагнай томилогдлоо. Дасгалжуулагчаа сольсноор шигшээ багт ямар өөрчлөлт гардаг вэ?  

- Гадаад дасгалжуулагч янз бүр байдаг. Сайныг нь аваад ажиллуулж чадвал хэн хэндээ ашигтай. Гол нь гадаад дасгалжуулагчийн тавьж буй шаардлагыг холбооноос бүрэн зөвшөөрөх ёстой.

Жишээлбэл манай шигшээ багт Герман дасгалжуулагч Майкл Вайс дөрвөн ажиллаж байсан. Энэ хүний үед шигшээ баг маань түүхэнд байгаагүй хоёр том амжилтыг бүтээсэн. 

Герман дасгалжуулагч тамирчдын төлөө холбоог маш их шахдаг. Тамирчдын цалинг нэмэх, бэлтгэлийн байр, хангамж, өвөл гадаад улсад бэлтгэл хийлгэх гэх мэт олон зүйлийг шаардана. Энэ шаардлагыг холбооноос дэмжиж ажилласан учраас тамирчдын түвшин сайжирсан. Удахгүй холбооноос тус шаардлагыг биелүүлж чадахаа больж, Герман дасгалжуулагч маань ажлаа хүлээлгэн өгсөн.

Хөлбөмбөгийн холбоо маш их тэмцээн зохион байгуулдаг учраас санхүүгийн хувьд шигшээ багт их хэмжээний зардал өгөхгүй боломжгүй болсон. Ингээд шигшээгийн дасгалжуулагч холбооны удирдлагуудтай ойлголцохоо больж явсан даа. Үүнээс хойш шигшээ баг том амжилт гаргаагүй явж байна. 

"Гадаад багууд монгол тамирчдыг тоглуулах сонирхолтой байдаг. Монгол тамирчдын хамгийн том асуудал бол хэл"

 

Гэрэл зургийг MPA агентлагийн онцгой зөвшөөрөлтэйгөөр ашиглав

- Монголын хөлбөмбөгийн тамирчид Азийн орнуудын багт очиж тоглох боломж бололцоотой юу?

- Хэдэн жилийн иймэрхүү боломж хэцүүхэн байсан. Гадагшаа гарч тоглохын тулд заавал агенттай байх гэх мэт шаардлага өндөр. Харин одоо бол энэ асуудал чөлөөтэй болжээ. Өөрийнхөө танилцуулга, бичлэгийн гадаадын багууд руу явуулбал хариу өгөөд гэрээ санал болгох, хамтарсан бэлтгэл хийж байгаа. 

Гадаад багууд монгол тамирчдыг тоглуулах сонирхолтой байдаг. Монголын Дээд лигт нэг улиралд 50-60 гадаад тамирчин ирж тоглож байна. Тэд дараа жил өөр улсын багт очиж тоглохдоо монгол тамирчдад санал тавьдаг. Надад ч гэсэн 2-3 санал ирж байсан. 

Монгол тамирчдын хамгийн том асуудал бол хэл. Гадаадын багт очиж тоглохын тулд англи хэл маш чухал. Үүнээс болж олон тамирчин гадагшаа гарч тоглохгүй байгаа. Өөр улсын лигт тогломоор байна гэж ярьдаг хүн олон ч ажил хэрэг болгож чаддаггүй. Монголд гадаадын лигт тоглох ур чадвартай олон тамирчин бий.

- Та Монголын хөлбөмбөгийн гал тогоонд 25 жил болж буй хүний хувьд юуг хамгийн сайн ойлгосон бэ? 

- Холбоог буруутгахаас илүүтэй тамирчдадаа зөвлөгөө өгмөөр байна. Бид залуу насны спортоор хичээллэдэг. Тэгэхээр удаан биш юм гэхэд 1-2 жил гадаадад тоглоод үзээрэй. 

Холбооны ажил зөв буруу байсныг цаг хугацаа шүүнэ. Баг болон тамирчид зөвхөн хөлбөмбөгийн холбоо руу дайрах, тэтгэлэг тэтгэмж авахаар хүлээх бус өөрсдөө хичээх хэрэгтэй. Биднээс шалтгаалах зүйлс зөндөө байгаа. 

- Ярилцсанд баярлалаа.