Эрчим хүчийг цогцоор нь харцгаая! Өртөг зардлаа бууруулах боломж байна

Гэрэл зургийг Mpa.mn

Алсын хараа, ирээдүйн зорилгоо тодорхойлоход одоогийн нөхцөл байдалд дүн шинжилгээ хийж хаана ямар асуудал, хүндрэл бэрхшээл байгааг цогцоор нь харж, зөв оношлох нь хамгийн чухал. Энэ ч үүднээс эхлээд Монгол Улсын төвийн эрчим хүчний системийн томоохон оролцогч талуудын 2018 оны үйл ажиллагааны ашиг алдагдлын талаарх бодит тоо баримтыг харцгаая.

 

Тоон үзүүлэлтээс харахад төвийн бүсийн эрчим хүч үйлдвэрлэгчдийн нүүрсний хэрэглээний дийлэнх хувийг хангадаг “Багануур” ХК 2018 онд 2.7 тэрбум, “Шивээ-Овоо” ХК 531 сая төгрөгийн алдагдалтай ажиллажээ.

Харин Цахилгаан дамжуулах үндэсний сүлжээ компани л 11.3 сая төгрөгийн ашигтай ажилласан байна. Бодит байдал ийм байгаа нь алдагдлыг аль нэг уурхай эсвэл компанид хамаатуулах нь учир дутагдалтай бөгөөд санхүүгийн хүндрэл бэрхшээл нь нийт системийг хамарч байгаа нь илэрхий байна. Тиймээс хүндрэл бэрхшээлийг даван туулах бодлого системийг бүхэлд нь хамарсан харилцан уялдаатай байх ёстой гэдэг нь харагдаж байгаа юм.

Миний хувьд энд “Багануур” ХК, “Шивээ-Овоо” ХК-ийн төрийн мэдлийн хувьцааг эзэмшигч “Эрдэнэс Монгол” ХХК-ийн Бизнесийн стратеги хариуцсан дэд захирлын хувьд энэ асуудлыг хөндөж байна. Багануур, Шивээ-Овоогийн уурхайнуудын алдагдал, санхүүгийн хүндрэл бэрхшээлийн үндсэн нэг шалтгаан нь эдгээр уурхай олборлосон нүүрсээ өртөгөөс нь доогуур үнээр борлуулдагтай шууд холбоотой.

УИХ-аас 2010 онд 72 дугаар тогтоол гаргаж нүүрсний үнийг үе шаттайгаар чөлөөлж, зах зээлийн зарчимд нь нийцүүлэх шийдвэр гаргасан ч хэрэгжихгүй байна. Нүүрсний үнийг чөлөөлөх асуудал яригдахад дагаад цахилгаан дулааны үнийг чөлөөлөх шаардлага үүснэ. Олон улсын жишгээр эрчим хүчний бизнест тогтдог аливаа үнэ нь “pass through” буюу гинжин хамааралтай байдаг. Энгийнээр хэлбэл уурхайгаас олборлоод борлуулж буй нүүрсний хэд байх нь хэрэглэгчдэд нийлүүлж буй дулаан цахилгааны үнэ хэд байхтай шууд холбоотой буюу нэг нь хөдлөхөд дагаад нөгөөдөх нь хөдөлдөг.  

Хэрэглэгчдийн төлж буй цахилгаан дулааны үнэ тарифыг огцом нэмэгдүүлэхгүйгээр тогтвортой барих нь нэг талдаа хэрэглэгчдэд таатай боловч нөгөө талдаа үйлдвэрлэгчдэд санхүүгийн хүндрэл бэрхшээл, алдагдал үүсгэж байгааг зайлшгүй анхаарах ёстой.

Монгол Улсад хэрэглэгчдэд хүрч буй эрчим хүчний үнэ ямар байгааг бусад оронтой харьцуулж үзье. 

Эндээс үзэхэд Монгол Улсад хэрэглэгчдэд борлуулж буй эрчим хүчний үнэ нь бусад оронтой харьцуулбал үнэмлэхүй хямд байгааг харж болно. Нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээгээр манай улсаас доогуур болон ойролцоо Азийн улс орнуудын эрчим хүчний үнэ тариф нь манайхаас өндөр байна. Эрчим хүчний үнэ тариф хямд байгаа нь зах зээлийн зохицуулалт биш бөгөөд төрийн зохицуулалтаас шууд хамаарч байна. Ийм зах зээлийн бус төрийн зохицуулалтаас үүдэж нийт системийг хамарсан алдагдлын хэлхээ үргэлжилсээр байгаа.

Эрчим хүчний үнэ тарифыг чөлөөлөх шийдвэрийг гаргах нь эрх баригчдад хүндхэн байдаг нь ойлгомжтой ч нүүрс олборлолтын өртөг, инфляц, валютын ханшийн өөрчлөлттэй уялдаж дээш доошоо хөтөлдөг уян хатан үнийн бодлогыг нэвтрүүлэх чиглэлд зайлшгүй анхаарах ёстой. Нөгөө талаас эрчим хүчний системд үйл ажиллагаа явуулж буй аливаа аж ахуйн нэгж, байгууллагууд ч өртөг зардлаа бууруулах чиглэлээр ажиллах ёстой. 

Уурхайнууд хэдийгээр алдагдалтай үнээр нүүрсээ борлуулж байгаа ч дулааны цахилгаан станцуудыг нүүрсээр найдвартай хангах үүргээ биелүүлсээр ирсэн. Дотооддоо өртөг зардлаа хэрхэн буулгах боломж байгааг ч цаг үргэлж эрэлхийлсээр байна. Тухайлбал, дэвшилтэт технологид суурилсан туузан дамжуурга нэвтрүүлэх, хөрс хуулалт, нүүрс гаргалтын технологийг оновчлох, хөрс хуулалтыг коэффициентийг бууруулах чиглэлээр ажилласаар байна.

Цаашид уурхайд ажиллах техникүүдийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх, эвдрэл гэмтлийг багасгах, хүний нөөц, санхүүгийн удирдлагыг боловсронгуй болгох зорилгоор ухаалаг систем /Блокчэйн/ буюу ERP cистемийг Азийн хөгжлийн банкны төслийн хүрээнд нэвтрүүлнэ. Нэгэнт л төрийн зохицуулалттай бизнесийн орчинд ажиллаж байгаа  учир хаа хаанаа өртөг зардлыг бууруулах чиглэлд онцгой анхаарахаас аргагүй байна.

Эрчим хүч үйлдвэрлэгч болон хэрэглэгчийн дундах шат дамжлагуудын өртөг зардлыг бууруулах талаар ч холбогдох байгууллагууд нь анхаарч ажиллаасай.

Орчин үед эрчим хүчний үйлдвэрлэл, цахилгаан түгээлт, хэрэглэгчийн хэрэглээг блокчэйнд суурилсан ERP системийн тусламжтайгаар өртөг зардлаа бууруулах боломжтойг олон улсын жишээ харуулж байна бид ч энэ хөгжлийн зам руугаа орох хэрэгтэй байна.