Цахим Монгол Улс

Ашиглаж чадвал цахим ертөнц Монгол шиг цөөн хүн амтай, том нутагтай оронд аугаа хөгжлийн түүхэн боломжийг олгож байна.

Нөгөө талаас  монголчууд бид орчин үеийн  мэдээлэл, харилцаа холбооны  технологийн давуу талыг яаралтай  ашиглаж эхлэхгүй бол бусад улс  орноос улам л хоцрох нь. Бид  цахим ертөнцөд нэвт рэн орж,   ажил амьдралаа дасган зохицуулж,  хүн бүр өрсөлдөх чадвараа  нэмэгдүүлэхээс өөр сонголтгүй  болжээ.

Эдүгээ улс орнууд цахим нийгэм  бүтээн байгуулж байна. Иргэд нь  гэрээсээ гарахгүйгээр сон  гуульд   саналаа өгч, бүх төрлийн тайлан,  мэдээ бэлтгэн, холбогдох маягт,  гэрээ хэлцэлдээр гарын үсгээ гар  утаснаасаа “зурж” буй. Компаниа  хэдхэн минутийн дотор бүртгүүлж,  хөрөнгө болон холбогдох хуулийн  мэдээллийг гар утсаараа шалгаж,   бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээ төр  засаг нь баталгаажуулан, интернэтээр аюулгүй борлуулж байна.  Төр засгийн байгууллагууд бүх түв­шинд мэдээллээ холбож, иргэддээ онлайнаар үйлчлэх болсноор хүнд   суртал түүх болж эхэллээ.

Цахим нийгэм амжилттай  цогцлоосон улс орнууд мэдээлэл  холбооны төвлөрсөн бус, нээлттэй  дэд бүтэц байгуулж төрөл бүрийн  үйлчилгээ, мэдээллийн баазуудаа  өөр хооронд нь холбожээ. Цаг  хугацааны явцад ийм дэд бүтэц нь  шинэ салбар, шинэ бүтээгдэхүү­нээр нэмэгдэн баяжсаар цахим  нийгэм өргөжин тэлж, шинэ  хэрэгцээ шаардлагыг хангадаг болж байна.

Бизнесийн  таатай нөхцөл, шинэ санаачилгыг  урамшуулсан орчин, мэдээлэл ба  харилцаа холбооны технологийн  (МХХТ буюу ICT) дэд бүтэц, шудар­га өрсөлдөөн, түүнийг дэмжсэн  төр засгийн ил тод зохицуулалт  шаардлагатай байна.

Хамгийн өгөөжтэй цахим ний­гэм байгуулж буй улсуудын нэг  болох Эстонид нийтийн  засаглалын  ил тод, нээлттэй байдлыг урьд  өмнө байгаагүй түвшинд хангаж,  хувь хүн, төр засаг, бизнесийн  мэдээллийг аюулгүй байдлын өн­ дөр хамгаалалттай цахим орчинд,  хүссэн үедээ солилцох боломж  бүрдүүлжээ. Нийгмийн үйлчилгээ  хүн бүрт хурдан хүрч, эрүүл  мэндээ хамгаалах, урьдчилан  сэргийлэх боломж олгосноор хүн  амын дундаж нас мэдэгдэхүйц  дээшлэв. Боловсролын салбарт ч  өөрчлөлт гарч, иргэдийн мэдлэг  боловсрол нь дэлхий даяар  өрсөлдөх чадвартай болж байна.  

Технологийн их сургуулиа Мэдлэг  дамжуулах төв болгон хөгжүүлж  “Ericsson”, “Samsung” -ийн лабо­раториуд, “Mitsubishi”­-гийн цахил­гаан  автомашины  туршилтын  төв болгох зэргээр олон шинэ тө­ сөл хэрэгжүүлэн Хойд Европын   инженер ­ технологийн авьяаст­ нуудыг цуглуулж байна. Бизнес  эрхлэх орчин нь ч сайжирч, мэд­лэгийн эдийн засагтай болж, ний­гэм, эдийн засгийн хөгжлөөрөө  сүүлийн арван жилд Европыг  тэргүүлж иржээ.

Монголчууд бид нүүдэлчид,  байгалиасаа сониуч зантай, юмны  цаад учрыг үргэлж олохыг хичээдэг.  Мөн гадаад хэл сурахдаа хурдан,  шинэ орчинд дасан зохицохдоо  чадварлаг. Гадаадад буй иргэдээ  хүн амтайгаа харьцуулахад нэлээд  дээгүүрт тооцогдоно. Гэхдээ энэ  бүхэн нь цахим ертөнцийн өргөн  боломжийг ашиглахад хангалтгүй  ажээ. Бидэнд өнөөдөр бизнесийн  таатай нөхцөл, шинэ санаачилгыг  урамшуулсан орчин, мэдээлэл ба  харилцаа холбооны технологийн  (МХХТ буюу ICT) дэд бүтэц, шудар­га өрсөлдөөн, түүнийг дэмжсэн  төр засгийн ил тод зохицуулалт  шаардлагатай байна.

Интернэтийн тархалт, мэдээлэл  татаж авах хурд, насанд хүрсэн  иргэдийн боловсролоос эхлээд,  хүн амын гар утасны хэрэглээ,  энэ салбарт хөрөнгө оруулагчид  аль хэр байгаа хүртэлх олон арван  шалгуураар 144 орныг судалж харь­цуулсан Дэлхийн эдийн засгийн  чуулганы 2014 оны тайланд Монгол  Улс 61 дүгээр байранд орж, нод­нингоос хоёр байраар ухарчээ.

Энэ   тайлангаар Финланд, Сингапур,   Швед тэргүүлж, Азиас Хон конг,  Солонгос эхний аравт орсон байна.  Энэ улсууд бизнесийн орчин нь  таатай, мэдээллийн технологийн  дэд бүтэц сайтай, түүнийг ашиглах  хүн амынх нь чадвар өндөр зэрэг  олон үзүү  лэлтээр бусдыгаа ман­лайлжээ. Финланд гэхэд л дэлхийн   шилдэг боловсролын системтэй,   цахим ­ шинэ  санаачилгын  зангилаа  болсон, МХХТ ­ ийн салбарт хүн  амын тоотой нь харьцуулахад хам­гийн олон патент авсан, бүх айл  өрхийн 90 хувь нь интернэтэд хол­богдсон (Англи 85, АНУ 70, Монгол  14 хувь) ажээ.

Монголын төр засаг МХХТ­-ийг  алсын хараандаа тусгаснаар 95,  төр засгийн үйлчилгээнд интернэт  нэвтрүүлснээр 45, энэ салбарыг  иргэддээ сурталчилж буйгаараа 103 дугаар байрт тус тус орсон  байна.

Нийгмийг цахимжуулснаар  (ухаа лаг MХХТ ­ нд суурилсан  мэдээл лийн  баазуудыг хооронд  нь хол бохыг бас тоонд хувиргах,   англиар digitization гэдэг) эдийн  засгийн өсөлт нэмэгдэж, шинэ  ажлын байрууд бий болдог. Жишээ  нь, “Буз ба компани” нэртэй  байгууллага тоонд хувиргалтын  индексээр улс орнуудыг тэгээс 100  хүртэл оноогоор дүгнэж тайлан  гаргадаг бөгөөд аль нэг орны энэ  үзүүлэлт 10 хувиар дээшлэхэд нэг  хүнд ногдох ДНБ нь 0.75 хувиар  өсөж, ажилгүйдэл 1.02 хувиар  буурдгийг тогтоожээ. Манай улс  энэ үзүүлэлтээр 35 ­ 50­ ийн хооронд  буюу шилжилтийн эдийн засгийн  бүлэгт багтсан байна. Эдийн засгаа  дан ганц уул уурхайгаас хамаард­гийг зогсоож, бусад салбарыг хөг­жүүлэх, мэдлэгийн эдийн засагтай  болгоход цахим нийгэм байгуулах  нь (e­ Mongolia төсөл) онцгой үүрэг  гүйцэтгэх ажээ.

Монгол Улсын хүн амын 27  хувь нь 14 хүртэлх насны, 20 хувь  нь 15 ­ 24 насны буюу хүн амын  бараг хагас нь 25 хүртэлх буюу маш  түргэн сурч боловсордог насан  дээрээ байна. Тэдний ихэнх нь  тоон ертөнц, гар утас, интернэтгүй  амьдрал байсныг мэдэхгүй гэхэд  хилсдэхгүй. Хүн амаа англи,  монгол хос хэлтэй болгох, дээр  нь бусад гадаад хэл сонгох  боломжоор хангаж, МХХТ­ ийн дэд  бүтцээ хөгжүүлэн, чадварлагаар  ашиглаад эхэлбэл манай улс богино  хугацаанд үсрэнгүй хөгжиж болно.  

Тэгэхийн тулд манай МХХТ­ ийн дэд бүтэц аюулгүй, хувь  хүмүүс, бизнес, төр засгийн мэдээ  мэдээллийн нууц баталгаатай  хамгаалагдсан байх ёстой. Энэ бол  аюулгүй байдлын нэрээр интер­ нэтийн ашиглалтыг хязгаарлана  гэсэн үг биш. Интернэтэд холбог­ дох эрх чөлөө хүн бүрт байх ёстой.  Хувийн нууц болон интернэтийн  эрх чөлөөг хамгаалах нь ардчилсан  улс орнуудын өмнө тулгарч буй  томоохон сорилт, үсрэнгүй хөгж­ лийн үндсэн шаардлага болоод  байна. Яг энэ асуудлаар олон улсын  “Онлайн эрх чөлөө” эвслийн IV бага  хурал Эстонийн нийслэлд саяхан  болж 64 орны дөрвөн зуугаад  төлөөлөгчид оролцлоо.  

e ­ Mongolia гэсэн төслийг сайн  бэлдэж,  амжилттай  хэрэгжүүлэх  шаардлагатай  байна.

Эвслийн даргаар Монгол Улс  сонгогдож, ирэх жил Улаанбаатар  хотод чуулахаар болсон нь манай  улс ардчилсан, интернэтийн эрх  чөлөөг хамгаалдаг орон боло­хыг илэрхийлж байна. Энэ нэр  хүнд тэй  арга хэмжээний хүрээнд   монголчууд бид улс орноо цахим­ жуулах талаар олон ажил амжуулж,  гишүүн орнууд, иргэний нийгмийн байгууллагууд болон “Google”,  “Yahoo”, “Microsoft” зэрэг нэр  хүндтэй дэмжигч компаниудтай   хамтран ажиллах, суралцах сайхан  боломж гарч буйг тэмдэглэх хэ­рэгтэй.

Таллины бага хуралд  НҮБ­ ын ерөнхий нарийн бичгийн  дарга Бан Ги Мүн, АНУ ­ ын Төрийн  нарийн бичгийн дарга Жон Керри,  Эстони, Гүрж улсын Ерөнхийлөгч  нар, Кенийн Парламентын дарга,  гишүүн орнуудын гадаад харил­ цааны сайд нар үг хэллээ. “Таллины  зөвлөмж”­ ийг баталж “Чөлөөт, ба­ талгаатай интернэтийг хүн бүрт”  хүргэх талаар хийх ажлаа тохиров.

Монгол Улсаа цахим болгох нь  өнөөгийн монголчуудын нэн тэр­гүүний зорилго, дараачийн үеийн  өмнө хүлээсэн үүрэг, нэр төрийн  хэрэг болохыг манай төр засаг, ир­гэний нийгэм, хувийн хэвшил, бүх  иргэд анхаарах цаг ирлээ. Тиймээс e ­ Mongolia гэсэн төслийг сайн  бэлдэж,  амжилттай  хэрэгжүүлэх  шаардлагатай  байна.