COVID-19-тэй нүүр тулахад бэлэн бай!

Гэрэл зургийг mpa.mn

Монголын Сэтгэлзүй, Сэтгэц Хэмжилзүйн Үндэсний Хүрээлэнгийн зүгээс COVID-19-тэй холбоотой олон улсын туршлага, судалгаа тоо баримтууд дээр тулгуурласан сэтгэлзүйн зөвлөгөөг олон нийтэд хүргэж байна.

Энэхүү цар тахал нь нэгэнтээ гараад нэг жил орчим боллоо. Дэлхийд гарсан энэхүү өвчин биднийг тойрч гарахгүй дайрч гарна гэдийг ухаарч, бид сэтгэлзүйн бэлэн байдалтай байсан. Иймээс та бүхэн өөрсдийн гэр орон гэж таны амьдралын чухал цөм болсон хань, үр хүүхдүүддээ мартагдашгүй дурсамж үлдээн гэр бүлдээ чанартай цагийг зарцуулан энэхүү цар тахлын хүрээг зогсооход хүн бүрийн оруулах хувь нэмэр чухал байна.  

НЭГ. Иргэн Та: 

1. ТА ГЭР БҮЛДЭЭ ЗАРЦУУЛАХ БАЙСАН АЛДСАН ЦАГ ХУГАЦААГАА НӨХӨЖ ЧАДНА

• Гэр бүлдээ хайртайгаа илэрхийлж эерэг дулаан үгсийг солилцож цагийг дурсамж дүүрэн өнгөрөөх, бие биеэ илүү сайн таньж мэдэх боломж гэж харах. 
• Гэртээ олуулаа байдаг бол карантины үеэр бие биедээ ээлжлэн ганцаараа байх цагийг олгох. Жишээ нь, олон өрөөгүй бол бие биедээ халуун ваннд суух эсвэл бясалгах цаг гаргаж өгөх.

2. COVID-19  ба Боломж 

• Онлайн сургалтуудад суугаад аваарай.
• Олон улсын хурлуудад үнэгүй оролцоод аваарай.
• Карантинд байх хугацаандаа гэр бүлдээ тэр дундаа хүүхдүүддээ чанартай цаг гарган ярилцаж боловсролын хоцрогдлыг нь арилгах
• Илүү дотно болж амьд харилцааг өрнүүлээрэй. 
• Хүүхдээ ном уншиж өг буцаагаад яриул энэ нь тэдэнд өөрийнхөө бодол санааг эмх цэгцтэй илэрхийлж сурахаас гадна өөрийгөө илэрхийлж сурахад нь туслах

3. БУСДАД ТАВЬЖ БУЙ ХҮЛЭЭЛТЭЭ БУУРУУЛЖ ӨӨРТӨӨ ХАТУУРХАХГҮЙ БАЙХ

Энэ үед өөртөө болон бусдад тавьдаг хүлээлтээ бууруулах. Карантин бол  бидний амьдралын хэвийн нөхцөлийн үргэлжлэл учир гэрээсээ ажлаа хий

• Өөртөө болон бусад гэр бүлийн гишүүдээ хэт өндөр шаардлага тавин өөрийгөө стрессдүүлэхгүй байх. 
• Өөртөө хэт хатуурхахгүй байх.

4. МЭДРЭМЖЭЭ ИЛЭРХИЙЛэхэД СУРАЛЦАХ

Сэтгэлзүй асуудал өөрийн мэдрэмжээ бусдад нээж өөрийнхөө сэтгэл доторхоо сулла. 

• Ойр дотно хүнтэйгээ ярилцаад мэргэжлийн сэтгэлзүйчид хандах шийдлээ олж онлайн зөвлөгөөгөө ав Гэр бүлийнхтэйгээ дотно нээлттэй байх. 
• Гэр бүлийнхэн нь сэтгэл зүйч биш ч бид гэр бүл дотроо бие биедээ сэтгэл зүйн дэмжих тогтолцоог бүрдүүлдэг учраас бие биенийхээ мэдрэмжийг сонсож, цаг үеийн үйл явдлыг ярилцахаас гадна мэдрэмжээ хуваалцан ярилцах. 
• Сэтгэл мэдрэмжээ илэрхийл. Хайртай хүмүүстэй илэрхийлж амжаагүй хайраа илэрхийл. 

5. ТҮГШҮҮРЭЭС ҮҮДЭЛТЭЙ ХАР ДАРАХ, АМРААГҮЙ МЭДРЭМЖЭЭС ТА АНГИЖИРЧ ЧАДНА. 

Стресс  түгшүүрийн түвшинг www.setgelsudlal.mn  дамжуулан бүртгүүлэн "Стрессийн түвшин" тогтоох тестийг үнэ төлбөргүй бөглөж өөрийнхөө стрессийн түвшинг өдрөөр, 7 хоногоор нь хянах боломжтой.

• Түгшүүр төрүүлэхүйц мэдээллийг өдрийн ихэнх цагуудад авч байгаа бол тухайн давтамжийг багасгаж соён гэгээрүүлэх сонирхол татах хөтөлбөр үзэх, 
• хэт орой унтахаас зайлсхийх, 
• хэт орой хооллохоос татгалзах учир нь хэт орой хооллолт нь таагүй амарч чадаагүй мэдрэмж төрүүлж болзошгүй. 

6. ДАВАН ТУУЛАХАД ХҮНДРЭЛТЭЙ СЭТГЭЛЗҮЙН АСУУДЛАА МЭРГЭЖЛИЙН ХҮНД ХАНДАЖ ЗӨВЛӨГӨӨ ЧИГЛЭЛ АВАХ

• Өөртөө туслах, онлайнаар эрүүл мэндийн болон сэтгэлзүйн зөвлөгөө өгөх туслах үйлчилгээг авч өөртөө тусламж дэмжлэг авах.
• Сэтгэлзүйн асуудлаа мэргэжлийн хүнд нээлттэй илэрхийлж арга зам хайж буй нь асуудлыг шийдэх том алхам юм. Бүхий л асуудал шийдэгддэг. Өөрийн чадах зүйлсийг хийгээд өөрийн хянаж чадахгүй зүйлсийг мэргэжилтнүүд болон ямар нэг зүйл хийж чадах бусдадаа найдах, өөрийгөө тухайн асуудлаас сэтгэл зүйн хувьд чөлөөлөх, 

7.  Өөрийн биеэ арчлах

• Сайхан халуун ваннд хэвтээд, өөрийн биеэ амрааж арьсаа арчлаад аваарай.
• Маск тавь, эхнэртээ нөхөртөө нүүрний массаж хийж өгөөрэй
• ДАСГАЛ ХӨДӨЛГӨӨН ХИЙХ. Тогтмол дасгал хөдөлгөөн нь сэтгэл гутралд өртөхөөс сэргийлж чадна. Түүнчлэн хөдөлгөөний хомсдол таргалалтаас сэргийлнэ.
• Сайхан гүнзгий амьсгаа аваад бясалгал хийгээрэй
• Эхнэрээ дагаад иога хийгээд үзээрэй

8. СЭТГЭЛ САНААГАА ТАЙТГАРУУЛАХ ЖИЖИГ ЗҮЙЛС ХИЙХ ШИНЭ ХОББИТОЙ БОЛОХ

Зураг зурах, юм оёх, шинэ содон зүйлс сурч болох юм.

9. НОЙРНЫ МЕНЕЖМЕНТТЭЙ холбоотой Сэтгэл хямралд өртөхгүй БАЙХ.

Сайн нойр, сайхан агаар, сайн хоол гурав дархлааг сайжруулна.Карантины үед нойрны хэмнэл алдагдсанаар сэтгэл зүйн хямралд орох сэтгэл гутралд орох тохиолдол их ажиглагдаж байгаа болохоор нойрны эрүүл хэвшлээ хадгалах нь чухал.

10. ДЭЛГЭЦИЙН ХЭРЭГЛЭЭГ ЗОХИСТОЙ БАЙЛГАХ

Бага насны хүүхэд төдийгүй насанд хүрэгчдийн дэлгэцийн хэрэглээ зохистой түвшнээс ихсэх нь сөрөг нөлөө авчирна. Дэлгэцээс хамаарсан архаг ядаргаа, сэтгэц засал шаардлагатай эмгэг үүсэж болох юм.

11. АСУУДАЛ ҮҮСВЭЛ ХАнДАХ ЭМНЭЛЭГ АНХНЫ ТУСЛАМЖИЙН ТАЛААР МЭДЭЭЛЛЭЭР ӨӨРИЙГӨӨ ХАНГААРАЙ

Иргэд хэрвээ өөрт нь шинж тэмдэг илэрвэл өөрийгөө эмчлэхээс өмнө хаана, хэнд хандах талаар мэдээлэлтэй байх.

12. ЭНЭХҮҮ ТАХАЛ ҮЕИЙН ҮЙЛ ЯВДАЛ АМЬДРАЛД ТОХИОЛДООД ДУУСНА. АМЬДРаЛАА ЦААШ ҮРГЭлЖИЛНЭ ГЭЖ ӨӨРТӨӨ ХЭЛЭЭРЭЙ

Бусад асуудал тохиолдоод л ямар нэг хугацааны дараа өнгөрдөг шиг болоод л өнгөрнө. Та тэмдэглэлт үйл явдал тохиолдохыг тэсэн ядан хүлээгээд хэдхэн цаг, хэдхэн хормын дотор болоод өнгөрдөгтэй адил болоод өнгөрнө. Энэ үйл явдал тэмдэглэлт үйл явдлаас ялгаатай нь олныг хамарсан цар тахал юм. 

13. ӨӨРИЙН СЭТГЭЛ ХӨДЛӨЛИЙН ЭРҮҮЛ МЭНДЭЭ Балансжуулах

• Эрүүл ухаалгаар сэтгэж, өөрийгөө болон гэр бүл ойр дотны хүмүүсээ хамгаалахад туслахад сэтгэлзүйн хувьд бэлэн байж, өөрийн сэтгэл хөдлөлөө зөв зохицуулах нь хамгийн чухал. Хэн нэг нь өвдсөн байвал сандарч тэвдэхгүйгээр ухаалаг зөв алхам хийгээрэй
• Тахлын үед өөрийн сэтгэл хөдлөл, мэдрэмжээ ажиглан, Хэт сэтгэл хөдлөлдөө автахгүй ажиглагчийн байр сууринаас анзаарах нь танд өөрийн сэтгэл зүйн байдлыг хяналтаас гараас гарахаас өмнө барих боломжийг олгоорой
• мэдээ болгондоо хэт ач холбогдол өгч өөрийгөө түгшээхгүй өөрийгөө болон эргэн тойрны хүмүүстээ халдвараас хамгаалах алхмуудыг хийх.   

14. ЗӨВ МЭДЭЭЛЭЛ АВЧ АСУУДАЛД БОДИТОЙ ХАНДАХ 

Тахлын мэдээг сонсох, унших, үзэхээс завсарлага авах. Тахал 2 янз. 

• Өвчний цар тахал /Pandemic/
• Мэдээллийн цар тахал /Infodemic /юм.

COVID-19-ээс ч илүү аюултай зүйл нь буруу мэдээллийн урсгал илүү аюул занал авчрах талтай.

Нотлогдоогүй мэдээллээс үүдэн хүмүүс сэтгэлзүйн хувьд тогтворгүй айдас дүүрэн амьдарч байна. Мэдээллийн үнэн бодит байдал нэн чухал түүнчлэн иргэд рүү чиглэсэн зөвлөгөө эерэг агуулга бүхий медиа экспо санаачилга ихэд хэрэгтэй байна. Мэдээллийн тахал бидний стрессийг улам нэмэгдүүлж байдаг. Баталгаажаагүй, сенсаци хөөсөн, хэн нэгнийг ялгаварлан гадуурхсан, хувь хүн рүү чиглэж дайрч давшилсан, айдас, түгшүүр төрүүлдэг.

15. Архи, дарс, эмийн буруу хэрэглээгээ багасгаарай.

Хэтэрхий эмийн буруу Хэрлэн, архи дарс согтууруулах зүйлээ багасга аль эсвэл холд

ХОЁР. Суурь өвчлөлтэй иргэдийн эрүүл мэнд сэтгэлзүйд дэмжлэг хэрэгтэй

Олон улсад иргэд рүү чиглэсэн онлайн болон утсан зөвлөгөө дэмжлэгийг дэлхийн улс орнууд ковид-ийн үед нэвтрүүлж сайн үр дүнг авчирсаар байна. Зүрх судас зарим талаар хүнд өвчлөлтэй хүмүүс  цар тахлын үеэр сэтгэл гутралд өртөх, түгших эмгэгт нэрвэгдэж тайван бус аж төрөхөөс нь сэргийлж сэтгэлзүйн дэмжлэгийг хүртээмжтэй болгох нь зөв.

ГУРАВ. COVID-19 ба ОЛОН УЛСЫН ТУРШЛАГА СУДАЛГАА

Хамгийн сүүлийн судалгаагаар COVID-19-ийн урт хугацааны сөрөг нөлөөний нэг нь халдвар авсан таван иргэн бүрийн нэг нь оношлогдсоноос хойш 3 сарын дотор ямар нэг сэтгэцийн эмгэгээр өвдсөн байсан гэсэн баримт байна.

2020 оны 10 дугаар сарын 5-нд ДЭМБ-аас 130 улсад хийсэн цар тахлын үеийн сэтгэцийн эрүүл мэндийн судалгаагаар 130 улсын 93 хувь нь сэтгэцийн эрүүл мэндийн эмчлүүлэгчид эрс өссөн мэдээлэл илгээсэн байна. Сэтгэцийн эрүүл мэндийн яаралтай үйлчилгээ нэмэгдсэн төдийгүй тус салбарт яаралтай хөрөнгө оруулалт оруулах шаардлагатай болсон байна. 

Энэхүү судалгааг Оксфордын Их Сургуулийн био анагаахын судалгааны төвийн судлаачид АНУ-ын 69 сая иргэний эрүүл мэндийн түүх дээр үндэслэн COVID-19-өөр халдварлагдсан 62,000 өвчтөний шинж тэмдэг дээр тулгуурлан тогтоожээ.

Иймээс Дэлхийн улс орнууд тус Цар тахлын үед теле зөвлөгөө, теле сэтгэц заслын үйлчилгээ буюу онлайн сэтгэл зүйн зөвлөгөө, сэтгэц заслын үйлчилгээг бий болгохын зэрэгцээ тус үйлчилгээнүүдийг эрчимтэй нэмэгдүүлсэн байна. Тус судалгаанд орсон улсуудын 79 хувь нь теле зөвлөгөө, засал буюу онлайн сэтгэлзүйн зөвлөгөө, сэтгэц заслын үйлчилгээг нутагшуулан хувь хүмүүст сэтгэцийн эрүүл мэндийн үйлчилгээ хүргэж  нэгэнтээ эхэлжээ.

Энэ нь иргэдэд сайн үр дүн авчирсан байна. Иймээс Монгол дээрх жишгийг даган иргэдийн сэтгэцийн эрүүл мэндэд анхаарч

• Сэтгэцийн эрүүл мэндийн бодлого хөтөлбөр хэрэгжүүлэх
• Онлайн зөвлөгөө заслын үйлчилгээнд төсөв мөнгө гарган иргэдэд тус үйлчилгээг үзүүлж, урд нь сэтгэцийн асуудалтай байсан болон ковидын улмаас сэтгэцийн эрүүл мэнд хохирсон иргэдэд бодит тусламж үзүүлж үүсэж болзошгүй эрсдэлүүд болох амиа хорлох, донтох, өөрийн болон бусдын эрүүл мэндэд гэмтэл учруулах зэрэг асуудлыг бууруулах шаардлагатай байна.

Монголын Сэтгэлзүй, Сэтгэц Хэмжилзүйн Үндэсний Хүрээлэн