Аюулгүй байдлын асуудлаарх Монгол, Орос, Хятадын анхны гурван талт уулзалт

Москвад болсон гурван талт аюулгүй байдлын асуудлаарх шинэ зөвлөлдөх уулзалт нь “Сибирийн хүч 2” байгалийн хийн хоолой Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээр дайран өнгөрч байгаатай холбоотой байж магадгүй бөгөөд ирэх аравдугаар сард Бээжинд болох гурван талт дээд хэмжээний уулзалтад бэлтгэж байна.

Ван И Москвад айлчлах үеэр БНХАУ-ын топ дипломатч Оросын Холбооны Улсын Аюулгүйн зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга Николай Патрушев, Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга Ж.Энхбаяр нартай гурван талт зөвлөлдөх уулзалт хийсэн. (Ван И одоогоор Хятадын Коммунист Намын Төв хорооны Улс төрийн товчооны гишүүн, ХКН-ын Төв хорооны Гадаад хэргийн хорооны дарга, Гадаад хэргийн сайд албыг давхар хашиж байгаа. Хоёр талын яриа хэлэлцээнд Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөх ижил статустайгаар оролцож байгаа)

Есдүгээр сарын 20-нд болсон гурван талт уулзалтын өмнө талууд буюу Орос - Хятад, Монгол - Хятад, Монгол - Орос гурван талт аюулгүй байдлын асуудлаарх хоёр талын уулзалт хэлэлцээнүүд хийсэн. Хэд хэдэн удаа дараалсан хэлэлцээг нарийн зохион байгуулсан нь Хятад, Орос аюулгүй байдлын асуудалд асар их ач холбогдол өгч байгааг онцлон харуулав.

Энэ уулзалтаас өмнө хамгийн сүүлд 2015 онд Монгол, Хятадын аюулгүй байдлын дээд хэмжээний уулзалт болж байжээ. Тухайн үеийн Хятадын коммунист намын төв хорооны улс төрийн товчооны гишүүн, Төвийн улс төр, хууль зүйн хорооны нарийн бичгийн дарга Мэн Жяньжү тухайн үеийн Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга Ц.Энхтүвшинтэй уулзалт хэлэлцээ хийж байсан. Тухайн үед Ц.Энхтүвшин төлөөлөгчдийн хамт мөн Төвөдийн Лхас хотын буддын шашны нөхцөл байдалтай танилцаж, тухайн үеийн Төвдийн Өөртөө Засах Орны ХКН-ын хорооны нарийн бичгийн даргын орлогч Ү Инжиэтэй уулзсан байна.

Саяхан болсон уулзалтаар Ван И Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга Ж.Энхбаярыг Хятадад айлчилж хоёр талын хамтын ажиллагааг бэхжүүлэхийг урьсан байж магадгүй юм. Өмнөх Ц.Энхтүвшингийн айлчлалтай харгалзан харвал Ж.Энхбаяр даргын айлчлалын хүрээнд Төвөд, Шинжаан зэрэг бүс нутагт урьж айлчлуулж магадгүй.

Монгол Улс үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалаа шинэчлэхээр бэлтгэж байгааг онцлох хэрэгтэй. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн албан ёсны цахим хуудсанд мэдээлснээр үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалын 60 гаруй хувь нь шинэчлэн найруулагдсан хувилбар бэлэн болсон талаар мэдээлэв. Ж.Энхбаяр шинэчилсэн найруулгыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхэд өргөн барьж, Үндэсний аюулгүй байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг бэлтгэсэн. Гэвч Монгол Улсын гадаад орчин олон улсын нөхцөл байдал тодорхойгүй нөхцөл байдалтай байгаа гэж үзсэн бололтой үзэл баримтлалын шинэчилсэн төслийг УИХ-д тухайн үед оруулаагүй байна.

ОХУ, БНХАУ, БНАСАУ, АНУ, БНСУ, Япон, Казахстан зэрэг Монголын хөрш, ойрын олон түнш геополитикийн шинэ орчныг тусган аюулгүй байдлын бодлогын баримт бичгүүдээ боловсруулж шинэчилсэн байдалтай байна. Монгол Улс ч мөн ойрын хугацаанд холбогдох баримт бичгүүдийг шинэчлэх болов уу. Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалаа шинэчилж буй энэ үед ОХУ, БНХАУ-ын хувьд Улаанбаатартай нягт зөвлөлдөх нь онцгой ач холбогдолтой болж байна.

Орос, Хятадын засгийн газрын өндөр албан тушаалтнууд Монгол Улс, ОХУ, БНХАУ-ын стратегийн нийтлэг ашиг сонирхолд хохирол учруулахгүй л бол Монгол Улсыг бусад оронтой дипломат харилцаа тогтоох, “гуравдагч хөрш” дипломат харилцаа тогтоохыг Москва, Бээжин эсэргүүцэхгүй гэж мэдэгддэг. Гэвч сүүлийн үед бүх зүйл нөхцөл байдал нэлээн өөрчлөгдөж байна. Орос, Хятад хоёр улс Монгол Улстай аюулгүй байдлын гурван талт зөвлөлдөх уулзалт зэрэг механизмаар дамжуулан хамтын ажиллагаагаа бэхжүүлэхээр зорьж байгаа бөгөөд цаашид ч улам гурван талын харилцаа гүнзгийрэх хандлага ажиглагдаж байна.

Монгол, Орос, Хятад гурван улс хэд хэдэн шалтгааны улмаас эдгээр аюулгүй байдлын зөвлөлдөх уулзалтыг хийж байна.

Нэгдүгээрт, ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путин, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх “Бүс ба Зам” гурав дахь удаагийн чуулга уулзалтад оролцохоор Бээжинг зорьж ирэх аравдугаар сард “Сибирийн хүч 2” байгалийн хийн хоолойн хэлэлцээрийг эцэслэн шийдвэрлэж магадгүй байна. Уг хоолойгоор Оросын байгалийн хийг Алс Дорнодоос Монголын нутгаар дамжуулан өнгөрөөж Хятад руу тээвэрлэх юм. Хамтарсан төсөлд хөрш гурван улс, тэр дундаа аюулгүй байдлын чиглэлээр цаашид нягт хамтран ажиллах шаардлагатай гэж үзэж байна.

Хоёрдугаарт, Орос, Хятад хоёр улс Монголын өнөөгийн нийгэм эдийн засгийн тогтворгүй байдал болон хэтийн төлөвт санаа зовниж байна. Монголд болж буй төрөл бүрийн зорилго бүхий эсэргүүцлийн жагсаалууд Хятад, Орос хоёр улсын орчимд байнга тулгардаг "өнгөт хувьсгал"-ын өнгө аястай байгааг ажигласан бололтой. Оросын Холбооны Улсын Аюулгүйн зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга Николай Патрушев уулзалтын үеэр Орос улс Хятад, Монгол Улстай “Гадны хөндлөнгийн нөлөөг хамтран эсэргүүцэх”, “Өнгөт хувьсгалаас сэргийлэх” зорилгоор хамтран ажиллана гэдгээ онцлон тэмдэглэв.

Өнгөрсөн өвөл буюу 2022 оны арванхоёрдугаар сард Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатарт олон мянган хүн хүйтнийг үл харгалзан тус улсын нүүрсний салбарын авлига болон бараа бүтээгдэхүүний өндөр инфляцыг эсэргүүцэн гудамжинд гарсан. Арваннэгдүгээр сарын дундуур Монгол Улсын Авлигатай тэмцэх газар болон Улсын Ерөнхий Прокурорын Газраас нүүрсний салбарын 30 гаруй албан тушаалтныг авлигын хэргээр шалгаж байгаа талаар мэдээлсэн. Эдгээр авлигын хэргийн талаар өнөөдрийг хүртэл олон нийтэд тодорхой тайлбар өгөөгүй байна.

Эдгээр үйл явдал нь Монголын олон нийтийн дургүйцлийг төрүүлж, дотоод болон гадаад хүчний хөндлөнгийн нөлөө оролцоог ихээр нэмэгдүүлэх хандлагатай байна. Энэ нь Монголын нийгмийн тогтвортой байдалд сөргөөр нөлөөлж, цаашлаад Орос-Хятадын Монгол Улстай хиллэх хилийн ойролцоох үндэстний цөөнхийн бүс нутгуудад сөргөөр нөлөөлж болзошгүй юм.

Гуравдугаарт, Хятад, Орос хоёр Монгол дахь нөлөөгөө алдах вий гэсэн болгоомжлол улам бүр нэмэгдсэн байж магадгүй. Сүүлийн жилүүдэд Монгол Улс АНУ болон түүний холбоотон орнуудтай гурван талт уулзалтууд хийж эхэлсэн. Эдгээр механизмын хүрээнд Япон, АНУ, Монгол, мөн Өмнөд Солонгос, АНУ, Монгол гурван талт хэд хэдэн уулзалтууд зохион байгуулагдлаа.

Өнгөрөгч наймдугаар сард Монгол Улсын Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ АНУ-д айлчилж, АНУ-ын төрийн өндөр албан тушаалтнуудтай уулзаж, хоёр тал идэвхтэй харилцан яриа өрнүүлсэн. НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн чуулган Нью-Йорк хотноо болсон бөгөөд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч оролцлоо. Монгол Улс нь Орос, Хятад хоёрын дунд байгаа мэдрэмтгий, эмзэг байршлыг харгалзан Вашингтон хамгийн идэвхтэй харилцааг хөгжүүлэхийг оролддог.

Улаанбаатар ч бас АНУ-тай идэвхтэй харилцаа өрнүүлэхийг хичээдэг. Юутай ч Монгол Улсын “гуравдагч хөрш”-ийн стратегийн хувьд АНУ үргэлж тэргүүлэх чиглэл байсаар ирсэн. Улаанбаатарын үзэж байгаагаар АНУ шиг их гүрэн л геополитикийн хязгаарлалтыг даван туулж, Хятад, Оросын нөлөөг сөрөн зогсоход Монголд тусалж чадна. Мөн Улаанбаатар ч гэсэн Монгол-Америкийн харилцаанд дөрөөлөн Хятад, Оростой илүү нөхцөл сайн хэлэлцээ хийх боломжтой.

Эдгээр нь Хятад, Орос хоёр улсын аюулгүй байдлын эмзэг мэдрэмтгий байдлыг өдөөж, энэ удаагийн гурван талт аюулгүй байдлын зөвлөлдөх уулзалтаар дамжуулан Монгол Улстай хамтын ажиллагаагаа бэхжүүлэхэд хүргэсэн.

Монгол Улс Хятад, Орос улстай эдийн засгийн нягт хамтын ажиллагаа, найрсаг солилцоо, улс төрийн хэлхээ холбоог хадгалахыг эртнээс эрмэлзсээр ирсэн. Одоогоор Хятад, Орос, Монголын хамтын ажиллагааны олон төсөл хэрэгжиж байна. Гэвч Монгол Улс өнгөрсөн хугацаанд Хятад, Орос тэргүүлдэг бүс нутгийн олон улсын байгууллагуудаас зайгаа барьж ирсэн. Монгол Улс Хамтын аюулгүй байдлын гэрээний байгууллагад нэгдээгүй, Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллагын бүрэн эрхт гишүүн болоогүй байна. Энэ нь Монгол Улсын тэнцвэртэй дипломат бодлого буюу их гүрнүүдийн дунд төвийг сахих бодлогын нэг хэсэг бөгөөд аливаа аюулгүй байдлын байгууллагатай болгоомжтой харилцдаг.

Гэсэн хэдий ч Монгол Улс аюулгүй байдлын салбарт гурван улсын харилцан итгэлцэл, харилцааны талаар ойлгомжгүй хоёрдмол хандлагатай хэвээр байх нь цаашид хэцүү хүндрэлтэй болж магадгүй юм. Хятад, Орос хоёр улс Монголтой харилцах харилцаагаа улам бүр лавшруулж ойртуулж байна.

Өнгөрсөн оны дөрөвдүгээр сард Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллагын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Жан Мин Монгол улсад айлчилж, Монгол Улс цаашид тус байгууллагад элсэнэ гэдэгт итгэлтэй байгаагаа тодорхой илэрхийлсэн. Энэ бол Улаанбаатар нэгдэхээс өдийг хүртэл татгалзсаар ирсэн байхад л Монгол Улсыг нэгдэхийг дахин урьсан урилга байв. Жил бүр Владивосток хотноо зохион байгуулагддаг Дорнын эдийн засгийн VIII чуулга уулзалтын үеэр ОХУ-ын Гадаад хэргийн дэд сайд Андрей Руденко мөн Монгол Улсыг ШХАБ-д албан ёсоор элсэхэд дэмжлэг үзүүлэхэд бэлэн гэдгээ мэдэгдэв. Орос, Хятад хоёр Монголыг энэ байгууллагад хурдан оруулахыг хүсэж байгаа бололтой.

Ялангуяа Орос улс сүүлийн үед Монголын дипломат үйл ажиллагаанд үл хүндэтгэх, зарим үед хөндлөнгөөс оролцох гэх мэтээр нэлээд хүчтэйгээр байнга сонирхож байна. Тухайлбал ОХУ-ын Буриад улсын одоогийн Ерөнхийлөгч Цыденов Алексей Самбуевич, ОХУ-ын Бүгд Найрамдах Тува Улсын Ерөнхийлөгч асан, одоогийн ОХУ-ын Төрийн Думын дэд дарга Шолбан Кара-оол нар Оросын монгол гаралтай үндэстний цөөнхийн хувьд нөлөө бүхий өндөр түвшний улс төрч шийдвэр гаргагчид юм.

Вашингтон Монголтой Хятад, Оросын эсрэг “Украин маягийн” нэгдсэн стратеги боловсруулж байгаа ОХУ-ын эрх ашигт харшилж байна гэж тэд хэвлэл мэдээллээр тодорхой илэрхийлсэн. Ялангуяа Москва "АНУ-ыг Украинд хөндлөнгөөс оролцсон" гэж буруутгаж, түрэмгийлэл зохион байгуулах шалтаг болгон ашигласан тул эдгээр мэдэгдлүүд түгшүүр төрүүлж байна.

Хамгийн сонирхолтой нь Монгол Улсын бүрэн эрхт байдал, дипломат тусгаар тогтнолд халдсан бүдүүлэг эдгээр мэдэгдэлд Монголын Засгийн газар, топ дипломатууд Улаанбаатарт суугаа ОХУ-ын дипломатчидтай ямар нэгэн байдлаар эсэргүүцэж мэдэгдэл хүргүүлээгүй байна. Саяхан ОХУ-ын Төрийн Думын дарга Вячеслав Володины Улаанбаатарт хийсэн айлчлал, Монгол Улсын Ерөнхий сайдын ОХУ-д хийх айлчлал, Бээжинд болох гурав дахь удаагийн "Бүс ба Зам" дээд хэмжээний уулзалтын хүрээнд Монгол, Хятад, ОХУ-ын гурван талт уулзалт зэрэгт нөлөөлөх сөрөг үр дагавар гарахаас Монгол Улс зайлсхийхийг хичээж байгаа бололтой.

Орос, Хятад улсууд нөлөөллийн хүрээнд, олон улсын нөхцөл байдал өөрчлөгдөж байгаатай холбогдуулан Монгол Улстай хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлж байна. Энэ нь Монгол шиг улс орнуудын хувьд шинэ дипломат болон аюулгүй байдлын сорилт дарамтыг бий болгож байна.

Тус өгүүлэл The Diplomat сэтгүүлд “China, Mongolia, Russia Hold First High-Level Security Trilateral” нэртэйгээр англи хэл дээр нийтлэгдсэн.