“Байгаль орчны Нобель” гэгдэх Голдманы шагналын ээлжит эзнээр 81 настай Лувсандашийн Батмөнх тодорчээ. Тэрбээр тэтгэвэртээ гарснаас хойш нутаг усаа хамгаалах үйлсийг манлайлж, инженерийн тооцоолох ухаанаа ашиглан нутгийн ард олонтойгоо хамжиж, Дорноговь аймгийн Хөвсгөл сумын 500 мянган га газрыг орон нутгийн болон улсын тусгай хамгаалалтад авхуулсан нь уул уурхайн тэлэлтээс хамгаалах хана хэрэм болов. Уул уурхай, барилгын төслүүдэд ажиллаж залуу насаа өнгөрүүлсэн ч тэтгэвэртээ гараад төрж өссөн нутаг орныхоо төлөө ажиллах болсон түүний хүн бүрд урам зориг, итгэл өгөх сонирхолтой түүхийг хүргэж байна.
Голдманы шагнал нь байгаль орчныг хамгаалах үйлсэд манлайлсан эрхмүүдэд олгодог дэлхийн хамгийн нэр хүндтэй шагнал юм. Нэг тивээс ердөө нэг л идэвхтнийг сонгон олгодог ба Монгол Улсаас Голдманыг гурав дахь удаагаа хүртсэнээр Ази тивийн шилдгүүдийн тоонд багтаж байгаа аж.
Өдгөө 81 насыг зооглож яваа Лувсандашийн Батмөнх малчны гэрт төрж Дорнын говийн бүлээн салхинд хацраа үнсүүлж өссөн. Тиймдээ ч Говь нутгийнхаа байгаль, түүний бүрэлдэхүүн бүхнийг алган дээрээ тавьсан мэт мэдэх нэгэн. Цахилгаан эрчим хүчний хангамжийн инженерийнхээ хувьд Л.Батмөнх уул уурхай, барилгын төслүүдэд ажиллаж, залуу халуун насаа энэ салбарт зориулсан тэрбээр засаж болшгүйгээр сүйдлүүлсэн байгаль нөхөн сэргэх боломжгүйг онолоор ч, туршлагаар ч мэднэ. Иймээс байгаль орчин, малчдын амьдралд үзүүлэх сөрөг нөлөө эрхгүй санааг нь зовоожээ, ялангуяа ашигт малтмалын салбар цэцэглэсэн сүүлийн 20 гаруй жилд.
2015 онд Дорноговь аймгийн захиргаа төрийн тахилгат Хутаг уулын орчимд хайгуулын лиценз олгосон нь Л.Батмөнхийн халуун зүрхийг булгилуулж тэмцэхэд хүргэжээ. Тэрбээр төрөлх нутгаа хамгаалах хамгийн зөв гаргалгаа нь тусгай хамгаалалтад авах хэмээн зориг шулууджээ.
Инженерийн нарийн ухааныг нутаг усныхаа тухай мэдлэгтэй хослуулан сийлж Л.Батмөнх хэдэн сарын турш алхахдаа алхаж, давхихдаа давхисаар цөл газрыг судалсан юм. Ингэхдээ, гол горхи, уулын оргилоор шугам хийж зайлшгүй хамгаалбал зохих бүс нутгийн хилийн цэсийг зурагласан байна. Говийн унаган хүү цөлийн бүлгэмдэл хаанаа шигүү байдгийг хэн хэнээс илүү мэдэх тул тогтоосон хил хязгаар нь оргүй байгаагүй. Мөн төрийн болон академик мэдээллийн санг ашиглан тусгай хамгаалалтад авах учир шалтгааныг шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр гаргаж тавьсан билээ.
Цаашлаад тусгай хамгаалалтад авах үндэслэлээ баталгаажуулахын тулд Л.Батмөнх Үндсэн хуулиас эхлээд байгаль орчныг хамгаалах тухай, газрын тухай, соёлын өвийн тухай, ашигт малтмалын тухай гэх мэт холбогдолтой гэсэн бүхий л хуулийг судалсан юм. Түүнчлэн төрийн байгууллагуудтай арга билиг шиг нягт хамтран ажилласан нь ч түүний тэмцлийн нэг хэсэг байв. Түүний зорилго нь олборлох үйлдвэрлэл хориотой, харин уламжлалт мал аж ахуй, нүүдэлчин ахуй нээлттэй бүс нутгийг зураглах байлаа. Хөгжил дэвшил болон байгаль хамгааллыг шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр уялдуулахын ач холбогдлыг чухалчилсан энэхүү төслөө тэрбээр 2020 оны хавар орон нутгийн захиргаанаас эхлээд Улсын их хурлын гишүүдэд өргөн барьжээ.
Улмаар 2022 оны 4-р сард Л.Батмөнх санасандаа хүрч, нутгийн удирдлагууд 26.7 мянган га газрыг тусгай хамгаалалтад авч бүх төрлийн олборлолтыг хоригложээ. Тус бүс нутагтай ойр гурван тусгай хамгаалалттай газар байдаг ба нийлүүлж тоолбол 82 мянган га газар болох юм. Эдгээр газрыг мөн л Л.Батмөнх хөөцөлдөж байж 2019 оны 4-р сар, 2020 оны 9- р сард хамгаалалтад авхуулжээ. Эдгээр хамгаалалттай бүс нутаг дэлхийд ховордсон хулангийн сүрэг болон бусад зэрлэг амьтдын гэр болохын сацуу олон зуун жилийн түүхтэй нүүдэлчин соёлыг тэтгэж байна. Үүгээр зогсохгүй, соёлын, түүхэн, тахилгат гээд Монгол хүн бүрийн хайрлан хамгаалж явбал зохих ач холбогдолтой олон өв энд бий. Өнөөдрийн байдлаар орон нутгийн иргэдээс бүрдсэн сайн дурын байгаль хамгаалагчид тогтмол эргүүл хийж сахин хамгаалдаг аж.
Тэрбээр "Миний бие уугуул нутаг Дорноговийнхоо үзэсгэлэнт байгалийг хамгаалахыг чин сэтгэлээсээ хүссэн. Энэ чин сэтгэлийн минь хүсэл намайг 15 жил алхахдаа алхаж, давхихдаа давхиж, гараараа газрын зураг зурж, олон зуун хүнтэй уулзаж, олон хууль тогтоомж судалж мэдэхэд хүргэсэн. Намайг дэмжсэн гэр бүл, найз нөхөд, хамтран зүтгэсэн Nature Conservancy олон улсын байгууллага, уугуул суугуул нутгийнхандаа хандаж хэлэхэд үр хойч минь бидэнд талархана гэдэгт бүү эргэлзээрэй. Тэдэндээ үлдээж чадах хамгийн том бэлэг бол амьсгалах агаар, амьдрах эрүүл орчин, бидэнд яг л энэ байгаагаараа ирсэн үзэсгэлэнт цэнхэр гариг юм. Үүнийг ойлгохгүйгээр зоосны нүхээр хорвоог харж, хууль бус хяналтгүй уул уурхай эрхлэгчид, хувийн ашиг хонжоо хайж тэдэнд хайгуулын тусгай зөвшөөрөл олгодог албан тушаалтнуудтай би тэмцэхийг хүссэн. Эцэст нь "Орчлон уудам, би өчүүхэн" гэж Монголын нэрт яруу найрагч Р.Чойном шүлэглэсэн байдаг. Ирээд буцах энэ хорвоод юу үлдээх вэ гэдгээ сайтар бодож, эд материал биш энгүй орчлонд тэмүүлж яваарай гэж алс холын Америк орноос амжилт бүтээлийг хүсэн ерөөж байна" гэв.
30 СЭТГЭГДЭЛТЭЙ
|