Тариаланчид өөрийн хөрөнгөөр хөрсөө бордох боломжгүй
Тариаланчдын хаврын ажил эхлэх гэж байгаатай холбогдуулан Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар, гавьяат агрономич Ш.Мардаантай газар тариалангийн салбарт тулгамдаж буй асуудлаар ярилцлаа.
-Тариаланч хүний хамгийн жаргалтай үе нь мэдээж ургацаа хураан авах мөч байдаг. Арвин сайхан ургац хураахын тулд хаврын бэлтгэл ажил, тариалалтаа сайн хийх шаардлагатай. Таны хувьд бэлтгэлээ хэр хангаж байна даа.
-Тийм ээ. Тариаланчдын хамгийн жаргалтай үе намар байдаг. Хавар шороонд хутгалдаж, зун нь наранд шарагдаад уринш хийгээд ядарч зовдог ч тэнгис шиг долгилсон шаргал тариан дунд зогсож, тариагаа хураан тэвш дүүргээд ачуулаад зогсож байх шиг жаргал байхгүй. Бид одоо л бэлтгэлээ базааж байна. Ирэх сараас ажилдаа орцгооно доо.
Манайх жилд дунджаар 1300 га-д улаан буудай тариалдаг. Урьдчилсан байдлаар, нэг га-гаас 20 гаруй центнер (цн) ургац хураана гэж тооцоолж байгаа. Доод тал нь нэг га-гаас 15-17, хамгийн ихдээ 30 цн ургац хурааж байсан.
-“Атарын III” аяны хүрээнд манай газар тариалангийн салбар сэргэлээ гэх хүн олон байдаг. Гэхдээ тариаланчдад урамшуулал өгөх замаар төрөөс татаастай явж байгаа энэ салбар хэзээ бие даах боломжтой вэ?
-Хүн ардын амьдрал ахуй дээшилж, авч буй цалин, тэтгэвэр тэтгэмж нь хангалттай хүрэлцдэг болсон үед л бие даах боломжтой болох байх даа.
Харин тэр цаг хэзээ ирэх нь тодорхойгүй байна шүү дээ. Яагаад гэвэл монголчууд нэг кг гурилыг 1000-1500 төгрөгөөр аваад идэх хэмжээнд амьдрал ахуй нь дээшлээгүй байна. Товчхондоо тариаланчид урамшуулал авахгүй бол гурилын үйлдвэрүүдэд улаан буудайгаа үнэтэй нийлүүлнэ. Үнэтэй буудай авсан үйлдвэрүүд үнэтэй бүтээгдэхүүн л үйлдвэрлэнэ биз дээ.
-Тариаланчдын өмнө тулгамдаж буй нэг асуудал нь хөрсний бордоо болсон. Энэ тал дээр мөн төрөөс дэмжлэг туслалцаа авъя гэсэн яриа хэлэлцээ явагдаад байна. Энэ асуудлаа өөрсдөө шийдэх боломж бололцоо байна уу?
-Газар тариалангийн үйлдвэрлэлийн үндсэн хэрэгсэл болсон газар маань төрийн өмч. Бид төрийн өмчийн газрыг 15-20 жилийн хугацаатай түрээсээр эзэмшдэг.
Энэ тал дээр хэд хэдэн асуудал байгаа юм. Монгол Улсын үе үеийн Засгийн газар ард түмний хүнсний гол хэрэглээ болсон гурилын үнийг хатуу барьсаар ирсэн. 2012 онд зах зээлээс доогуур буюу нэг тонн буудайг 250 мянга, 2013 онд 300 мянган төгрөгөөр борлуулсан. Ингээд дээр нь нэг тонн буудайны 100 мянган төгрөгийн урамшуулал авах замаар бага зэргийн л ашигтай ажилладаг.
Бид төрийн өмчийн газрыг 15-20 жилийн хугацаатай түрээсээр эзэмшдэг.
Тэр нь тариаланч, комбайнчдын цалин, техник хэрэгслийн засвар, шатахуун гээд бусад зардалдаа зарцуулагдаад л таардаг. Тиймээс газрын хөрсөө сайжруулахад төр оролцохгүйгээр зөвхөн тариаланчид шийднэ гэдэг хүндрэлтэй.
Улаан буудай стратегийн бүтээгдэхүүн учраас газар тариалан өндөр хөгжсөн орнуудад тариаланчдын бүх эрсдэлийг төрөөс нь хамгаалчихсан байдаг.
Тухайлбал Канад улсад газар тариалангийн нэг компани нь олон жилийн дунджаар нэг га-гаас 16 центнер ургац авна гээд тогтоочихдог. Цаг агаарын нөхцөл байдлаас болоод нэг га-гаас найман центнер ургац авсан тохиолдолд төрөөс үлдсэн найман центнерын нь орлогыг улсаас нь нөхөж өгдөг.
Хойд хөрш ОХУ-ын тариаланчид ч гэсэн төрийнхөө дэмжлэгтэйгээр хөрснийхөө ядуурлын асуудлыг шийдвэрлэсэн.
Өөрөөр хэлбэл газар тариалангийн хөрсөнд шаардлагатай бордооны 60-70 хувийг нь төрөөс нь өгөөд үлдсэн 30 хувийг аж ахуйн нэгжүүд нь гаргаад л шийдчихсэн. Нөгөө талаасаа хөрс гэдэг бол нэг үеийн юм биш, хувь хүний өмч биш учраас төр нь анхаарал хандуулах нь зүй ёсны хэрэг.
Одоогоор дэлхий дээр тариа ургуулдаг хөрс зохион бүтээчихсэн эрдэмтэн мэргэд байхгүй. Тэгэхээр хөрс маш чухал нандин зүйл гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Арчилж тордох ёстой.
-Мэдээж тариан талбайгаа бордохгүй, арчлахгүй бол ургац хураалт жилээс жилд буурсаар л байх болов уу. Манай газрын хөрсний асуудал бордож тордохгүй бол ашиг шимээ өгөхгүй болчихоод байгаа юм уу?
-Огт болохоо байчихаад байгаа зүйл биш. Огт болохоо байхаас нь өмнө бордох хэрэгтэй байгаа юм. Монголын тариаланчдын өмнө тулгамдаж буй хамгийн том асуудал болчихоод байгаа. Манай газар тариалан 50 гаруй жилийн хугацаанд хөгжихдөө хөрснийхөө үржил шимийн асуудлыг ярьж байсан.
1981 онд улсын хэмжээнд шинэ технологид шилжсэн. 1980-аад оны сүүл хэсгээр ч гэсэн хөрсний үржил шимийг бордох ажил их хийгдсэн. Нэг сангийн аж ахуй жилдээ 30 мянган тонн бордоо хэрэглэж байсан.
Энэ бүхний үр дүнд хөрсний үржил шим тогтворжиж байсан. Зах зээлд шилжсэн 1990-ээд оноос хойш хөрсний үржил шимийг сайжруулахын төлөө ямар ч ажил хийгдээгүй. Газраа тордох нь битгий хэл тариагаа тарьж чадахгүй болсон байсан.
Одоо тариагаа тариад дотоодынхоо зах зээлийг хангах хэмжээнд хүрч байна. Дараагийн алхам нь хөрсөө бордох шаардлагатай байна. Үүнд мэдээж манай тариаланчид гар хумхиад суухгүй.
-Төрийн зүгээс дэмжлэг туслалцаа үзүүлнэ гэсэн шийдвэр гарсан уу?
-Одоогийн байдлаар засаг төрөөс тариан талбайн хөрсний үржил шимийг сайжруулахын тулд ийм, ийм арга хэмжээ авна гэсэн тодорхой шийдвэр гараагүй байна.
Гэхдээ Ерөнхий сайд Н.Алтанхуягийн хэлснээр бол энэ чиглэлд төр анхаарлаа хандуулна гэж байсан.
