УИХ намрын ээлжит чуулган өнөөдөр нээлтээ хийлээ. Тус танхимд сууж буй 76 гишүүний хийх хамгийн чухал ажил нь 2023 оны төсвийг батлах.
Сонгуулийн өмнөх жилийн энэ төсвийг урьд өмнө болоогүй сайн төсөв болсныг Сангийн болон Эдийн засгийн хөгжлийн сайд нар онцолж байгаа. Гэвч 2011 оноос хойш хэвшил шахуу болсон төсвийн алдагдал 2023 онд 1.5 их наядаар хэмжигдэж байна. Тодруулбал, Монгол Улс 2023 онд түүхэндээ анх удаа 19.6 их наяд төгрөгийн орлого олж, 20.5 их наяд төгрөг зарцуулахаар Засгийн газар төсвөө боловсруулаад байна.
Манай улсын эдийн засаг хамгийн өндөр хамааралтай БНХАУ-д цар тахал намжаагүй хэвээр, ОХУ-ын хийж буй дайнтай холбоотойгоор гадаад нөхцөл байдал таагүй байхад Засгийн газар ирэх оны төсвөө мөн л хэт өөдрөгөөр төсөөлж, өнгөрсөн оныхоос 2.5 их наяд төгрөг олно гэж тооцоод 1.5 их наяд төгрөгийн алдагдалтайгаар оруулж ирэв. Ингэхдээ эдийн засгийн өсөлтийг 5%, инфляцыг 8, байна хэмээн төсөөлжээ.
Тухайлбал, ирэх онд нүүрсний экспорт 36.5 сая тонн байна гэж төсвийн төсөлд төсөөлжээ. Өнгөрсөн онд яг ийм өөдрөгөөр 36 сая тонн нүүрс экспортолно гэж төлөвлөөд тодотголоор 28 сая болгон бууруулаад энэ зорилтдоо хүрнэ гэж найдсаар яваа билээ. Азаар энэ удаа дэлхийн зах зээлд нүүрсний өндөр байсан ч цаашид буурах төлөвтэйг олон улсын шинжээчид хэлж буй.
2019 оноос хойш УИХ-ын баталсан алдагдалтай төсвүүдийн үр дүнд 2022 он дуусахад Монгол Улсын өр нийт 10 их наяд төгрөгөөр нэмэгдэж байгаа ба ирэх оны төсвийг оруулбал 11.5 их наяд төгрөг болж байна.
Хөгжиж байгаа орны хувьд өрөөр төслүүдээ санхүүжүүлж болох ч 2023 он Монгол Улс их хэмжээний өр төлбөр барагдуулах хариуцлагатай жил юм.
Засгийн газраас олон улсын зах зээлд арилжаалсан гадаад үнэт цаасны үлдэгдэл 2022 оны хагас жилийн байдлаар 9 их наяд төгрөг буюу 2,869.9 сая ам.доллартой тэнцэж байгаагаас 2023 онд эргэн төлөгдөх нөхцөлтэй
Нөгөө талд халамж хэт хавтгайрсныг дотоод гадаадын эдийн засагч, судлаачид анхааруулсаар байгаа.
Өнөөдрийн байдлаар Монгол Улсын 2.5 сая иргэн ямар нэгэн байдлаар халамж авч байна. 500,000-900,000 төгрөгийн орлоготой айл өрхийн л гэхэд мөнгөн орлогын 59.1 хувийг тэтгэвэр, тэтгэмжийн орлого бүрдүүлж байгаа юм. Нийт иргэдийн 48 хувь нь ядуу, ажиллах хүчний оролцоо 60 орчим хувьтай. Үнийн өсөлт 14 хувьтай байгаа гээд эдийн засгийн аюулгүй байдлыг илтгэх тоон үзүүлэлтүүд маш муу байгаа юм.
Ийм үед төсвийн үр ашгийг нэмэхийн оронд тойргоо бодож, алдагдалтай төсөв батлах эрх УИХ-ын гишүүдэд байхгүй.
УИХ-ын 76 гишүүний үндсэн чиг үүрэг нь хууль тогтоох, биелэлтийг хянан шалгах. Гэвч тэд Монгол Улсын төсвийг батлахдаа хуулиа уншдаггүй, хэтэрхий хайнга сул ханддагийг Үндэсний Аудитын газраас хийсэн тайлан нотолсон. Үүнээс зарим жишээг эргэн сануулъя.
Энэ мэтээр УИХ-ын гишүүд өөрсдөө хуулиа дагаж мөрддөггүй, төслийг гүйцэд уншдаггүй, зөвхөн сонгуульдаа зориулж тойргоо анхаарсан төсөл хөтөлбөрийг тусгуулах гэж л чармайж ирсэн.
Монголбанкны хувьд инфляцыг бууруулж, төгрөгийн ханшийг тогтворжуулах зорилгоор бодлогын хүүгээ 2015 оноос хойших хамгийн өндөр түвшин болох 12%-д хүргэсэн. Үүнээс цааш нэмбэл үнийн өсөлт улам гаарч, иргэдийн амьдрал, бизнес эрхлэх орчин бүр дордоно. Тиймээс зардлаа багасгаж, халамжаа бууруулсан, алдагдалгүй бөгөөд оновчтой төсөв баталж байж өрхүүдийн ачаа хөнгөрч, эдийн засаг тогтворжих ганц боломж байгаа.
Засгийн газар, УИХ ингэж шийдэмгий, эх оронч төсөв батлахгүй бол иргэд үндсэн хэрэгцээгээ улам илүү өндөр үнээр авах шаардлагатай болж, наад захын хэрэгцээгээ хангаж чадахгүй байгаа 903.4 мянган иргэн хоёр дахин нэмэгдэх эрсдэл байна.
Монгол Улсын 2023 оны төсвийн дэлгэрэнгүй мэдээллийг цувралаар хүргэх болно.